Armata przeciwpancerna 7,5 cm Panzerabwehrkanone 40

Historia konstrukcji

Armata przeciwpancerna 7,5 cm Pak. 40 została opracowana w III Rzeszy. Prace nad ciężkim działem ppanc rozpoczęto w 1939 roku. Wymagania techniczne zostały rozesłane do firm Rheinmetall-Borsig AG w Düsseldorfie oraz Friedrich Krupp AG w Essen. Krótkie kampanie z początku wojny nie wykazały potrzeby wdrożenia do służby tego typu broni, więc ich rozwój był bardzo powolny. Potwierdzenie zamówienia na nowe działo miało miejsce 21 kwietnia 1941 roku. Sytuacja zmieniła się w 1941 roku po ataku na ZSRR. Dobrze opancerzone czołgi radzieckie stanowiły duże wyzwanie dla niemieckich armat ppanc. W tej sytuacji w grudniu 1941 roku zakończono przetarg wybierając model przygotowany przez zakłady Rheinmetall-Borsig AG i w styczniu 1942 roku skierowano go do produkcji seryjnej. Wiosną 1942 roku nowe działa pojawiły się w większych ilościach w jednostkach liniowych i pozostały w służbie do końca wojny.

W latach 1942-1945 wyprodukowano 23.303 egzemplarze. W produkcję były zaangażowane zakłady Rheinmetall-Borsig AG w Düsseldorfie, Ardelwerke w Eberswalde, Gustlofwerke w Weimarze oraz Ostlandwerke w Königsbergu. Cena jednostkowa wynosiła 12.000 RM. Do produkcji jednego egzemplarza zużywano następujące ilości materiałów (w kg): Fe 6100, Cr 68, Sn 0,5, Cu 28,8, Al 131,2, Pb 0,03, Zn 18,9, Ni 15,8, kauczuk 64,7 + 3. Proces produkcyjny wymagał ok. 2.200 roboczogodzin.

Wraz z pogłębiającym się kryzysem surowcowym dokonano wielu uproszczeń produkcyjnych. Wyeliminowano elementy wykonane z aluminium, zmieniono technologię produkcji kół (które były teraz ażurowe ze szprychami zamiast pełnych tarcz), zmieniono zakończenia półosi itp.

Armaty tego typu stanowiły także uzbrojenie wielu typów niemieckich dział samobieżnych (powstało ich ok. 3.000 egzemplarzy).

Opis konstrukcji

Monoblokowa gwintowana lufa stalowa o 32 prawoskrętnych zwojach była zaopatrzona w hamulec wylotowy. Żywotność lufy wynosiła ok. 6.000 wystrzałów. Półautomatyczny zamek klinowy o ruchu poziomym. Przyrządy celownicze i naprowadzania umieszczone po lewej stronie lufy. Podziałka celownika ZF 3×8° wyskalowana do 1.500 m dla pocisków przeciwpancernych oraz 2.400 m dla pocisków odłamkowych. Pancerna tarcza chroniąca obsługę miała postać dwóch płaskich płyt o grubości 4 mm oddalonych od siebie o 25 mm (mocowane za pomocą 12 nitów). Część dolna osłony była umocowana na zawiasach i zaopatrzona w uchwyty dla łopaty oraz trzy tyczki do wyznaczania linii ognia. Ogony miały konstrukcję rurową i były zaopatrzone w lemiesze. Koła z bandażem z lanej gumy. Zawieszenie na wałkach skrętnych dostosowane do trakcji motorowej i zaopatrzone w układ hamulcowy.

Ze względu na dużą masę do holowania zalecano stosować ciągnik półgąsienicowy Sd.Kfz. 11. W późniejszym okresie korzystano także z ciągników gąsienicowych RSO. Z braku wystarczającej ilości ciągników często wykorzystywano samochody ciężarowe.

Podstawowe dane techniczne

Kaliber: 74,96 mm
Amunicja: 75x714R
Masa: na stanowisku 1425 kg, w transporcie 1500 kg
Wymiary: 5.840 x 1.980 x 1.260 mm
Długość lufy: z zamkiem i hamulcem wylotowym 3.700 mm (w tym część gwintowana 2.461 mm)
Długość odrzutu: normalnie 900 mm
Kąt ostrzału w elewacji: od -6° do +22°
Kąt ostrzału w azymucie: 65°
Szybkostrzelność: 12-15 strz./min

Zastosowana amunicja

Stosowano amunicję scaloną. Oznaczenie kodowe łuski 6340 (masa bez spłonki 2,5 kg, długość 718,1 mm, średnica kryzy 100 mm). Naboje były pakowane w metalowe puszki –wysokość 1030 mm, średnica 110 mm, masa pustej 3,1 kg, a załadowanej 12,3 kg (Sprgr. Patr. 34) lub 15,4 kg (Pzgr. Patr. 39).

Przeciwpancerna 7,5 cm Panzergranatpatrone 39 Pak. 40

Długość naboju: 988 mm
Długość pocisku: 278 mm
Masa naboju: 12,29 kg
Masa pocisku: 6,8 kg
Masa materiału wybuchowego: 0,017 kg
Masa ładunku miotającego: 2,75 kg Digl.R.P.-G1
Prędkość wylotowa: 750 m/s
Przeciwpancerny pocisk pełnokalibrowy 7,5 cm Pzgr. 39 z czepcem ochronnym i balistycznym typu APCBC-HE. Wykonany z wysokogatunkowej stali stopowej korpus mieścił niewielki ładunek wybuchowy pobudzany zapalnikiem dennym typu Bd.Z. (5103*) der 3,7 cm Pzgr. W części dennej znajdował się smugacz typu Lichtspurhülse Nr. 1

Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni:

100 m – 99 mm
500 m – 91 mm
1.000 m – 81 mm
1.500 m – 72 mm
2.000 m – 63 mm

Szkolna 7,5 cm Panzergranatpatrone 39 (Üb.) Pak. 40

Masa pocisku: 6,8 kg
Masa ładunku miotającego: 2,75 kg Digl.R.P.-G1
Ekwiwalent balistyczny pocisku przeciwpancernego typu 7,5 cm Pzgr. 39. Wydłużony korpus bez czepca ochronnego był przykryty w części nosowej osłoną balistyczną, a w części dennej znajdował się zapalnik Bd.Z. der 5 cm Pzgr. pobudzający niewielki ładunek wybuchowy oraz smugacz typu Lichtspurhülse Nr. 1.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Eksponat ze zbiorów: Stowarzyszenie Grupa Rekonstrukcji Historycznej “Festung Breslau”,
Łabiszyńskie Spotkania z Historią 2017, Łabiszyn, Polska

Przeciwpancerna 7,5 cm Panzergranatpatrone 39 Al Pak. 40

Odmiana poprzedniego modelu – na razie nie trafiłem na dokładniejsze informacje o parametrach tego pocisku.

Przeciwpancerna 7,5 cm Panzergranatpatrone 40 (Hk) Pak. 40

Długość pocisku: 240 mm
Długość rdzenia: 111 mm
Średnica rdzenia: 28 mm
Masa naboju: 8,9 kg
Masa pocisku: 4,1 kg
Masa ładunku miotającego: 2,35 kg Gu.R.P. – A 0,5
Prędkość wylotowa: 930 m/s
Przeciwpancerny pocisk rdzeniowy 7,5 cm Pzgr. 40 (Hk) typu APCR. Wykonany z węglika wolframu rdzeń był otoczony płaszczem z żelaza i osadzony w skorupie wykonanej z miękkiej stali. Dla zmniejszenia oporu aerodynamicznego część głowicowa pocisku była przykryta osłoną balistyczną. W części dennej znajdował się smugacz typu Lichtspurhülse Nr. 4. Ze względu na deficyt surowcowy produkcję tych pocisków zakończono w 1943 roku

Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni:

100 m – 126 mm
500 m – 108 mm
1.000 m – 87 mm
1.500 m – 69 mm
2.000 m – 53 mm

Szkolna 7,5 cm Panzergranatpatrone 40 (Üb.) Pak. 40

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Muzeum Techniki Wojskowej GRYF
ul. ppłk. Ryszarda Lubowiedzkiego 2
84-242 Dąbrówka

Masa pocisku: 4,1 kg
Masa ładunku miotającego: 2,35 kg Gu.R.P. – A 0,5
Ekwiwalent balistyczny pocisku przeciwpancernego typu 7,5 cm Pzgr. 40 Pak 40. Korpus pocisku miał postać walca przykrytego osłoną balistyczną. W części dennej znajdował się smugacz typu Lichtspurhülse Nr. 4

Przeciwpancerna 7,5 cm Panzergranatpatrone 40 (Weicheisen) Pak. 40

Długość pocisku: 240 mm
Długość korpusu: 120,5 mm
Masa pocisku: 4,1 kg
Masa ładunku miotającego: 2,35 kg
Prędkość wylotowa: 930 m/s
Pełnokalibrowy pocisk przeciwpancerny 7,5 cm Pzgr. 40 (W) typu APC z korpusem wykonanym z miękkiego żelaza (walec z wgłębieniem w płaskiej części wierzchołkowej), który był przykryty lekką osłoną balistyczną wykonaną z blachy stalowej. W części dennej znajdował się smugacz. Produkowany między listopadem 1942 roku, a październikiem 1943 roku

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej (Warszawa)

Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni:

100 m – 77 mm
500 m – 69 mm
1.000 m – 56 mm
1.500 m – 38 mm

Przeciwpancerna 7,5 cm Panzergranatpatrone 40 (Stahlkern) Pak. 40

Przeciwpancerny pocisk rdzeniowy 7,5 cm Pzgr. 40 typu APCR z rdzeniem wykonanym z wysokogatunkowej stali

Przeciwpancerna kumulacyjna 7,5 cm Granatpatrone 38 HL/A Pak. 40

Masa pocisku: 4,40 kg
Masa materiału wybuchowego: 0,604 kg
Pocisk 7,5 cm Gr. 38 HL/A typu HEAT z głowicą bojową uformowaną w ładunek kumulacyjny inicjowany głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu A.Z. 38.
Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni wynosiła 70 mm

Przeciwpancerna kumulacyjna 7,5 cm Granatpatrone 38 HL/B Pak. 40

Masa naboju: 7,85 kg
Masa pocisku: 4, 57 kg
Masa materiału wybuchowego: 0,57 kg
Masa ładunku miotającego: 0,510 kg Gu.Bl.P.-AO
Pocisk 7,5 cm Gr. 38 HL/B typu HEAT z głowicą bojową uformowaną w ładunek kumulacyjny inicjowany głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu A.Z. 38. Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni wynosiła 75 mm

Przeciwpancerna kumulacyjna 7,5 cm Granatpatrone 38 HL/C Pak. 40

Masa pocisku: 4,80 kg
Prędkość wylotowa: brak danych
Pocisk 7,5 cm Gr. 38 HL/C typu HEAT z głowicą bojową uformowaną w ładunek kumulacyjny inicjowany głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu A.Z. 38. Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni wynosiła 90 mm

Odłamkowo-burząca 7,5 cm Sprengsgranatpatrone 34 Pak. 40

Długość naboju: 1.005 mm
Długość pocisku: 345 mm
Masa naboju: 9,23 kg
Masa pocisku: 5,74 kg
Masa materiału wybuchowego: 0,686 kg
Masa ładunku miotającego: 0,780 kg Gu.Bl.P.-AO
Prędkość wylotowa: 550 m/s
Donośność: 8.100 m
Pocisk odłamkowy 7,5 cm Gr. 34 typu HE wewnątrz grubościennej skorupy mieścił ładunek wybuchowy, który był pobudzany głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu kl. A.Z. 23 (działanie natychmiastowe lub ze zwłoką 0,15 sekundy)

Eksponat ze zbiorów: Muzeum Zabytków Techniki Wojskowej “Panzer Farm”, Chrcynno k/ Nasielska, Polska.

Czasowo: Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej AA7

Łabiszyńskie Spotkania z Historią 2017, Łabiszyn, Polska

Używano także wersji szkolnej 7,5 cm Sprengsgranatpatrone 34 (Üb.) Pak. 40 w której materiał wybuchowy był zastąpiony dymotwórczą substancją chemiczną oraz 7,5 cm Sprengsgranatpatrone 34 (Üb.B.) Pak. 40 bez zapalnika i ładunku wybuchowego.

Dymna 7,5 cm Nebelgranatpatrone Pak. 40

Długość naboju: 532 mm
Masa naboju: 7,57 kg
Masa pocisku: 6,21 kg
Masa substancji aktywnej: 0,57 kg
Pocisk 7,5 cm K.Gr. rot Nb. ze skorupą wypełnioną substancją dymotwórczą z głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu kl. A.Z. 23 Nb. Ładunek spalał się przez około 25 sekund pokrywając gęstym obłokiem dymu obszar o średnicy ok. 30 metrów