Armata przeciwpancerna 3,7 cm Panzerabwehrkanone 35/36

Francja, maj 1944 roku

Historia konstrukcji

Armata przeciwpancerna 3,7 cm Pak została opracowana w drugiej połowie lat 20-tych w niemieckich zakładach Rheinmetall-Borsig AG w Düsseldorfie. Przyjęta na uzbrojenie w 1928 roku pod oznaczeniem 3,7 cm TAK (skrót od Tankabwehrkanone). Pierwsza wersja była zaopatrzona w drewniane koła z metalową obręczą i dostosowana do trakcji konnej. Do 1933 roku wyprodukowano ok. 200 egzemplarzy tej wersji.

Po dojściu Hitlera do władzy potrzeby Wehrmachtu wymagały o wiele większej produkcji dział przeciwpancernych. Konstrukcję dostosowano do trakcji motorowej, czego najwidoczniejszym elementem były nowe koła wykonane z tłoczonej blachy i zaopatrzone w pneumatyczne ogumienie. Działo otrzymało także nowe oznaczenie 3,7 cm Pak. (skrót od Panzerabwehrkanone). Ostatnia zmiana nazwy miała miejsce 16 marca 1940 roku, kiedy wszystkie jednostki przeciwpancerne przekształcono w oddziały Panzerjäger (niszczycieli czołgów), a używane przez nie działa przeciwpancerne otrzymały nazwę Panzerjägerkanone (skrót 3,7 cm Pak. pozostał bez zmian). Używane powszechnie w powojennej literaturze oznaczenie‚ 3,7 cm Pak 35/36 nie znajduje odzwierciedlenia w oryginalnych dokumentach i instrukcjach z czasów wojny. Wersja opracowana na potrzeby wojsk powietrznodesantowych otrzymała lżejszą lawetę leichter Feltlafette i mogła być zrzucana na spadochronach transportowych.

Maj 1941 roku – desant na Kretę

1 września 1939 roku armia niemiecka posiadała 11.200 dział tego typu. Do czasu ataku na ZSRR liczba ta zwiększyła się do 14.459 egzemplarzy. Niewystarczająca skuteczność wobec dysponujących grubym opancerzeniem czołgów radzieckich zadecydowała o przerwaniu produkcji w styczniu 1942 roku na korzyść armat przeciwpancernych 5 cm Pak. 38 oraz 7,5 cm Pak. 40. Łącznie w latach 1928-1942 wyprodukowano 16.539 dział.

Cena jednostkowa wynosiła 5.730 RM. Do produkcji jednego egzemplarza zużywano następujące ilości materiałów (w kg): Fe 760, Mo 0,28, Cr 2,16, Sn 0,03, Cu 2,4, Al 21,3, Pb 0,11, Zn 0,9, Ni 2,16, kauczuk 66,3. Proces produkcyjny wymagał 900 roboczogodzin. Działa tego typu stanowiły także uzbrojenie półgąsienicowych transporterów opancerzonych Sd.Kfz. 250/10 i Sd.Kfz. 251/10, a także licznych pojazdów improwizowanych z których najbardziej znane wykorzystywały podwozie kołowe ciągnika Kfz. 69 oraz zdobyczne francuskie ciągniki gąsienicowe Renault UE.

Opis konstrukcji

Monoblokowa gwintowana lufa stalowa o 16 prawoskrętnych zwojach. Żywotność lufy wynosiła ok. 4.000-5.000 wystrzałów. Zamek klinowy o ruchu poziomym działał jako półautomatyczny tylko przy amunicji przeciwpancernej. Hydrauliczny opornik (mieścił 1,1 litra oleju glicerynowego) i sprężynowy powrotnik umieszczone pod lufą. Pancerna osłona chroniąca obsługę przed ogniem broni małokalibrowej była silnie pochylona, a jej górna część składana dla poprawy pola widzenia obsługi i obniżenia sylwetki działa na zamaskowanej pozycji. Przyrządy celownicze Zielfernrohr 1×11° (teleskopowa luneta o powiększeniu 1x i polu widzenia 11 stopni) i pokrętła mechanizmów naprowadzania były umieszczone po lewej stronie lufy (spust zdublowany po stronie prawej). Łoże dolne dwuogonowe rozstawne (przy zwartych ogonach kąt wychylenia lufy wynosił 6 stopni). Ogony o konstrukcji rurowej zakończone lemieszami. Zawieszenie z ogumieniem pneumatycznym dostosowane do holowania trakcją mechaniczną z prędkością do 45 km/h. Jako holowniki wykorzystywano najczęściej samochody terenowe Kfz. 12 lub lekkie ciągniki Kfz. 69, ale podczas wojny wykorzystywano do tego celu szeroką gamę pojazdów od motocykli po samochody ciężarowe, a także trakcję konną (zaprzęg dwukonny). Obsługa działa liczyła 5 żołnierzy.

W służbie armii Chińskiej

Podstawowe dane techniczne

Kaliber: 37 mm

Amunicja: 37x250R

Masa: na stanowisku 328 kg, w transporcie 440 kg

Wymiary: 3.400 x 1.650 x 1.170 mm

Długość lufy: z zamkiem 1.654,8 mm (w tym część gwintowana 1.308 mm)

Odrzut lufy: maksymalny 595 mm

Kąt ostrzału w elewacji: od -8° do +25°

Kąt ostrzału w azymucie: 59°

Szybkostrzelność: 16-20 strz./min

Skarżysko-Kamienna – Muzeum im. Orła Białego

Stosowana amunicja

Stosowano amunicję scaloną. Oznaczenie kodowe łuski 6331 (6331/67) – masa 0,55 kg, długość 250 mm, średnica kryzy 51,5 mm. Amunicja była transportowana w metalowych skrzynkach mieszczących 12 naboi o masie od 20,5 kg do 20,9 kg (w zależności od typu pocisku). Przyczepka amunicyjna mieściła standardowo 180 pocisków przeciwpancernych i 36 odłamkowych.

1. Przeciwpancerna 3,7 cm Panzergranatpatrone

Długość naboju: 337 mm

Długość pocisku: 119,2 mm

Masa naboju: 1,32 kg

Masa pocisku: 0,685 kg

Masa materiału wybuchowego: 0,013 kg

Masa ładunku miotającego: 0,189 kg Digl.R.P.-8.2

Prędkość wylotowa: 762 m/s

Przeciwpancerny pocisk pełnokalibrowy 3,7 cm Pzgr. typu APHE. Wykonany z wysokogatunkowej stali stopowej korpus mieścił niewielki ładunek wybuchowy pobudzany zapalnikiem dennym typu Bd.Z. (5103*) der 3,7 cm Pzgr. W części dennej znajdował się smugacz typu Lichtspurhülse Nr. 1.

Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni:

100 m – 34 mm

500 m – 29 mm

1.000 m – 22 mm

1.500 m – 19 mm

Opracowano także inne wersje tego pocisku:

– 3,7 cm Panzergranatpatrone 18

Cechowała go inna geometria części ostrołukowej oraz miedziany pierścień wiodący o szerokości 8,3 mm, który był umieszczony dalej od dna pocisku

– 3,7 cm Panzergranatpatrone 18 V

Część głowicowa była wykonana z dwóch części – stożkowej wykonanej z utwardzonej stali oraz cylindrycznej mieszczącej ładunek wybuchowy oraz gniazdo zapalnika ze smugaczem,

– 3,7 cm Panzergranatpatrone (Üb.)

Operacja Barbarossa – Ukraina, 1941 rok

2. Wersja szkolna pozbawiona materiału wybuchowego

Przeciwpancerna 3,7 cm Panzergranatpatrone 40

Długość naboju: 305,5 mm

Długość pocisku: 88,3 mm

Długość rdzenia: 58 mm

Średnica rdzenia: 16 mm

Masa naboju: 0,97 kg

Masa pocisku: 0,368 kg

Masa ładunku miotającego: 0,150 kg Digl.R.P.-8.2 lub 0,160 kg Ngl.R.P.-11,5 lub 0,186 kg Digl.Str.P.-9,5

Prędkość wylotowa: 1.020 m/s

3. Przeciwpancerny pocisk rdzeniowy 3,7 cm Pzgr. 40 typu APCR

Rdzeń był wykonany z węglika wolframu i osadzony w skorupie wykonanej z miękkiej stali. Dla zmniejszenia oporu aerodynamicznego część głowicowa pocisku była przykryta lekką i sztywną osłoną balistyczną wykonaną ze stopu aluminium, miedzi i magnezu (od 1940 roku osłona ta przybrała formę czepca ochronnego z żelaza). W części dennej znajdował się smugacz typu Leuchtsatz.

Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni:

100 m – 64 mm

500 m – 34 mm

Eksperymentalna przeciwpancerna 3,7 cm PPG

Masa rdzenia:

Długość naboju:

Długość pocisku: 0,614 kg

624,3 mm

385,3 mm

Pocisk podkalibrowy typu APDSFS z odrzucanymi po opuszczeniu lufy pierścieniami wiodącymi prowadzącymi silnie wydłużony rdzeń w przewodzie lufy (skrót w oznaczeniu od ‘Peenemünder Pfeil-Geschoß’). Amunicja tego typu jest szeroko używana we współczesnych działach czołgów podstawowych.

4. Odłamkowa 3,7 cm Sprenggranatpatrone 18 umg

Długość naboju: 341,5 mm

Długość pocisku: 134 mm

Masa naboju: 1,26 kg

Masa pocisku: 0,615 kg

Masa materiału wybuchowego: 0,026 kg

Masa ładunku miotającego: 0,175 kg Digl.R.P.-8.2

Prędkość wylotowa: 745 m/s

Donośność: 7.200 m

Pocisk 3,7 cm Granate 18 umg typu HE w górnej części grubościennej skorupy mieścił komorę ładunku wybuchowego, natomiast w dolnej duży smugacz Lichtspurhülse Nr. 3. Niewielki ładunek wybuchowy był pobudzany głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu 3,7 cm Kpf.Z. lub od 1940 roku typu 3,7 cm Kpf.Z.Zerl.P. lub 3,7 cm Kpf.Z.Zerl.P.v.

5. Odłamkowa 3,7 cm Sprenggranatpatrone 40

Długość naboju: 353,5 mm

Długość pocisku: 140 mm

Masa naboju: 1,315 kg

Masa pocisku: 0,665 kg

Masa materiału wybuchowego: 0,045 kg

Masa ładunku miotającego: 0,175 kg Digl.R.P.-8.2

Prędkość wylotowa: 745 m/s

Donośność: 7.200 m

Pocisk odłamkowy 3,7 cm Gr. 40 typu HE wewnątrz grubościennej skorupy mieścił komorę ładunku wybuchowego, natomiast w części dennej niewielki smugacz. Powiększony ładunek wybuchowy był pobudzany głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu A.Z. 39 (Rh.S. 274 lub Rh.S. 222).

Zima 1942 roku – Front Wschodni

6. Przeciwpancerna nadkalibrowa 3,7 cm Stielgranate 41

Średnica głowicy: 159 mm

Długość pocisku: 738 mm

Masa pocisku: 8,51 kg

Masa materiału wybuchowego: 2,42 kg

Masa ładunku miotającego: 0,217 kg Ngl.R.P.-11,5

Prędkość wylotowa: 110 m/s

Donośność: z zapalnikiem – praktyczna 300 m, maksymalna 800 m

Pocisk nadkalibrowy zakładany od strony wylotowej lufy. Do środka przewodu lufy był wprowadzany trzpień przejmujący energię gazów wylotowych powstałych z odpalenia ślepego naboju. Stabilizacja pocisku w locie za pomocą sześciu brzechw. Ładunek kumulacyjny, uformowany z mieszaniny trotylu i heksogenu, był pobudzany głowicowym zapalnikiem uderzeniowym typu A.Z. 5075 lub A.Z. 5095 (dodatkowo zaopatrzony w zawleczkę zabezpieczającą) oraz zapalnik denny Bd.Z. 5130. Na czas transportu pocisk wraz z zapalnikiem i nabojem odpalającym były zapakowane razem w drewnianą skrzynkę.

Przebijalność płyty pancernej odchylonej od pionu o 30 stopni wynosiła 180 mm.

Do celów szkoleniowych używano także atrapy pocisku Ex. Patrone der 3,7 cm Pak. (pozwalały na ćwiczenia działoczynów z podawaniem pocisku i wprowadzaniem go do komory zamkowej) oraz z użyciem wkładki do komory zamkowej ładunków hukowych Manöverkartusche des l.J.G. 18 (symulowały oddanie strzału).