S-400 „Triumf” (ros. С-400 «Триумф» 40Р6, oznaczenie NATO: SA-21 Growler) to rosyjski mobilny system rakietowy obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej dalekiego zasięgu, opracowany przez koncern Ałmaz-Antej jako następca systemów S-300P. System został zaprojektowany do zwalczania szerokiego spektrum celów powietrznych, w tym samolotów, pocisków manewrujących, balistycznych oraz bezzałogowych statków powietrznych.

Historia rozwoju

Prace nad systemem S-400 rozpoczęto w latach 90. XX wieku jako rozwinięcie rodziny S-300P. Pierwsze testy systemu miały miejsce w 1999 roku, a oficjalnie został przyjęty na uzbrojenie Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej 28 kwietnia 2007 roku. Pierwszy dywizjon osiągnął gotowość bojową 6 sierpnia 2007 roku w rejonie Moskwy.

Budowa i konfiguracja

System S-400 składa się z kilku kluczowych komponentów:​

• Radar wykrywania i śledzenia celów 91N6E: trójwspółrzędny radar dalekiego zasięgu, zdolny do wykrywania celów na odległość do 600 km.​

• Radar naprowadzania 92N6E: odpowiedzialny za śledzenie celów i naprowadzanie pocisków.​

• Stanowisko dowodzenia 55K6E: zautomatyzowane centrum kierowania ogniem, umożliwiające zarządzanie działaniami bojowymi systemu.​

• Wyrzutnie rakiet 5P85TE2 i 5P85SE2: mobilne platformy startowe, każda zdolna do przenoszenia czterech pocisków w kontenerach transportowo-startowych.​

• Pociski rakietowe: system wykorzystuje różne typy pocisków, w tym 40N6E (zasięg do 400 km), 48N6E3 (do 250 km), 9M96E2 (do 120 km) oraz 9M96E (do 40 km).

System S-400 „Triumf” operuje w strukturze batalionowej, gdzie każda jednostka ogniowa wyposażona jest zazwyczaj w od ośmiu do dwunastu wyrzutni, z których każda może przenosić cztery pociski gotowe do odpalenia. System został zaprojektowany z myślą o wysokiej skuteczności w neutralizacji celów o niskiej skutecznej powierzchni odbicia radarowego (RCS), takich jak myśliwce stealth.

W skład batalionu systemu S-400 wchodzi rozbudowany zestaw środków wykrywania i naprowadzania, które współdziałają, by zapewnić wielowarstwową obronę przeciwlotniczą i przeciwrakietową.

Pierwszym elementem jest radar dalekiego zasięgu RLM-M (55Zh6UME) zestawu Niebo-M, pracujący w paśmie decymetrowym (VHF). Dzięki zastosowaniu fal o dużej długości, radar ten jest zdolny do wczesnego wykrycia nawet trudnowykrywalnych celów, takich jak samoloty stealth, w promieniu do 400 km. Jednak z racji niskiej rozdzielczości nie nadaje się on do dokładnego śledzenia czy naprowadzania pocisków – jego rola ogranicza się do wstępnej detekcji i wskazania kierunku, w którym może znajdować się cel.

Drugim kluczowym komponentem jest radar RLM-S (55Zh6ME), działający w paśmie L, który służy do dalszego śledzenia wykrytych obiektów z większą precyzją. Pasmo L, jako kompromis między zasięgiem a rozdzielczością, umożliwia pobieranie namiaru bojowego i jest jednym z najczęściej wykorzystywanych w systemach obrony powietrznej.

Ostatnim ogniwem radarowego łańcucha jest radar pasma X (np. 92N6E lub inny radar śledzący), który zapewnia najwyższą rozdzielczość i umożliwia bezpośrednie naprowadzanie rakiet. Jednak z uwagi na krótką długość fali, jest on wrażliwy na technologie stealth i wykrywa takie cele dopiero z niewielkiej odległości – przykładowo F-35 może być wykryty przez radar pasma X dopiero z około 34 km.

Całość uzupełnia mobilne stanowisko dowodzenia 55K6E zamontowane zazwyczaj na podwoziu ciężarówki Ural-5323, które koordynuje działania wszystkich komponentów. W skład jednostki wchodzi także mobilny maszt radarowy 40W6MR, zapewniający podniesienie radarów w terenie zurbanizowanym lub górzystym.

Standardowy batalion S-400 posiada zazwyczaj 8 wyrzutni typu TEL (Transporter-Erector-Launcher), takich jak 5P85TE2 lub 5P85SE2, każda z czterema kontenerami startowymi dla pocisków – co łącznie daje do 32 gotowych do odpalenia rakiet.

Porównanie rakiet systemu S-400

Rosyjski system przeciwlotniczy S-400 wszedł do służby operacyjnej w 2007 roku jako jeden z najbardziej zaawansowanych zestawów obrony powietrznej na świecie. Choć przez wiele lat uchodził za technologicznie przełomowy, jego rzeczywiste możliwości wielokrotnie zostały poddane weryfikacji — często z rozczarowującym rezultatem.

Dotkliwym ciosem była sytuacja z kwietnia 2017 roku, gdy rosyjski batalion S-400 rozlokowany w syryjskiej Latakii nie zdołał przechwycić 60 amerykańskich pocisków manewrujących, które uderzyły w bazę Shayrat w prowincji Hims. Biorąc pod uwagę oficjalny rosyjski zasięg wykrywania wynoszący 400 km, system powinien był teoretycznie zareagować — baza znajdowała się bowiem w odległości zaledwie około 150 km.

Dodatkowych kontrowersji dostarczyło doświadczenie Turcji, która zakupiła system S-400 mimo sprzeciwu NATO. Ujawnione dane operacyjne wskazują, że jego rzeczywiste możliwości znacznie odbiegają od deklarowanych. O ile system jest zdolny wykryć duży cel na wysokości 20 000 metrów z odległości 400 km, o tyle przy pułapie 5 000 metrów efektywność jego działania spada do 30–40%. Dla obiektów lecących na wysokości 1 000 metrów zasięg wykrywania ogranicza się do 70–180 km, natomiast cele znajdujące się jeszcze niżej mogą być wykrywane i zwalczane tylko w promieniu kilku kilometrów.

Systemy rakietowe S-400 zostały zaangażowane przez Rosję także w trakcie rozpoczętej w 2022 roku pełnoskalowej inwazji na Ukrainę. Choć szczegóły operacyjnego wykorzystania systemu nie są w pełni jawne, pojawiły się doniesienia, że już 25 lutego 2022 roku zestrzelono ukraiński myśliwiec Su-27 pilotowany przez płk. Ołeksandra Oksanczenkę. Rakieta miała zostać wystrzelona z terytorium Białorusi, a przechwycenie nastąpiło w okolicach Kijowa – około 150 km od wyrzutni.

Warto zauważyć, że używane przez Ukrainę Su-27 nie przeszły gruntownej modernizacji od czasów ZSRR. Znaczna część tych maszyn nie była wyposażona w systemy ostrzegania przed atakiem rakietowym, co znacząco obniżało ich szanse przetrwania w konfrontacji z nowoczesną obroną powietrzną.

Choć dokładne statystyki strat zadanych przez S-400 nie są znane, wraz z napływem zachodniej pomocy wojskowej – w tym rakiet HARM, Storm Shadow czy systemów HIMARS – sytuacja zaczęła się odwracać. Ukraińskie siły przeprowadzały skuteczne ataki na elementy rosyjskich systemów S-400, wykorzystując także opracowane lokalnie pociski Neptun. Do września 2023 roku potwierdzono utratę co najmniej pięciu jednostek lub całych baterii S-400.

Systemy te nie zawsze spełniały oczekiwania wynikające z rosyjskich deklaracji o ich rzekomej skuteczności. Co więcej, Rosja zaczęła wykorzystywać S-400 nie tylko do obrony powietrznej, ale również do atakowania celów naziemnych na Ukrainie, co wykracza poza ich pierwotną funkcję i wskazuje na adaptację do warunków nowoczesnego pola walki.

Dane techniczne systemu S-400

• Radar wykrywania 91Н6Е: zasięg do 600 km

• Maksymalna prędkość przechwytywanych celów: 4,8 km/s

• Zasięg rażenia celów aerodynamicznych:

  • maksymalny: do 250 km (w teorii do 380 km z rakietą 40Н6Е)

  • minimalny: 2 km

• Pułap zwalczanych celów aerodynamicznych:

  • maksymalny: do 30–35 km (zależnie od typu rakiety)

  • minimalny: 5 m

• Zasięg rażenia rakiet balistycznych:

  • maksymalny: 60 km

  • minimalny: 5 km

• Ilość jednocześnie śledzonych i atakowanych celów:

  • do 80 (system kontroluje 8 jednostek ogniowych po 10 celów)

• Liczba naprowadzanych jednocześnie rakiet:

  • do 160 (20 rakiet na jednostkę ogniową × 8)

• Czas osiągnięcia gotowości bojowej:

  • z trybu czuwania: 0,6 min

  • z pozycji rozwiniętej: do 3 min

• Czas ciągłej pracy: do 10 000 godzin

• Trwałość:

  • komponenty: co najmniej 20 lat

  • rakiety: do 15 lat

Drukuj

Udostępnij:

Powiązane wpisy:

S-300 S-500 „Prometeusz” S-350 „Witjaz”