Rakietowy system przeciwlotniczy S-200 Wega

Czechy, Lesany, Muzeum Techniki Wojskowej

S-200 Wega – radziecki przeciwlotniczy system rakietowy dalekiego zasięgu (zasięg do 300 km, zależnie od wersji). W kodzie NATO oznaczony jako SA-5.

Historia konstrukcji

Sprzęt wojskowy 231. Pułku Przeciwlotniczego

W marcu 1956 roku, w biurze konstrukcyjnym KB-1, rozpoczęto prace nad przeciwlotniczym systemem rakietowym, oznaczonym jako S-175. Równolegle trwały pracę nad modernizacją systemu rakietowego PZR S-75 „Wołchow”. W 1961 roku przyjęto na uzbrojenie PZR S-75M z przeciwlotniczym pociskiem rakietowym typu W-755, który posiadał możliwości bojowe zbliżone do założeń postawionych dla S-175. Dlatego przerwano dalsze prace nad zestawem rakietowym S-175.

W 1958 roku podjęto decyzję o rozpoczęciu prac nad mobilnym przeciwlotniczym systemem rakietowym S-200. Przeznaczony był do niszczenia na dużych odległościach samolotów-nosicieli rakiet uskrzydlonych powietrze-ziemia, powietrznych stanowisk dowodzenia, powietrznych elementów systemów rozpoznawczo-uderzeniowych, samolotów stosujących zakłócenia ze strefy dyżurowania i samolotów na dużych wysokościach o wysokich charakterystykach dynamicznych. Zestaw S-200 miał zapewnić zwalczanie celów lecących z prędkością do 3500 km/h na wysokościach od 5 kilometrów do 35 kilometrów w odległości do 150 kilometrów. Dla zestawu opracowano pocisk rakietowy typu 5W21. Pierwszy doświadczalny start rakiety przeprowadzono w dniu 27 lipca 1960 roku.

Konfiguracja typowego kompleksu SA-5

Seryjną produkcję przeciwlotniczych pocisków rakietowych typu 5W21 rozpoczęto w zakładach w Leningradzie w 1965 roku. Pozostałe elementy zestawu produkowane były w zakładach CzKW Ałmaz i MKW Faken. Zestaw został przyjęty na uzbrojenie w 1967 roku, pod nazwą S-200A „Angara” (oznaczenie kodowe NATO SA-5 „Gammon”). Plan rozmieszczania zestawów S-200 zakończono w latach 1973-1974 po rozwinięciu zestawów rakietowych pod Woroneżem i Riazaniem. Do końca lat 70.-tych XX wieku wprowadzono na uzbrojenie wojsk obrony powietrznej Związku Radzieckiego blisko 2000 wyrzutni typu PZR S-200.

We wrześniu 1969 roku wojska obrony powietrznej Związku Radzieckiego przyjęły na uzbrojenie zmodernizowany zestaw S-200W „Wega” z nowym pociskiem rakietowym typu 5W21W. Zasadnicza zmiana w rakiecie to nowa głowica samonaprowadzania (GSN) 5G24 i radiozapalnik 5E50. Rakieta była odporna na zakłócenia aktywne. Mało tego, zakłócenia aktywne stawiane przez cel powietrzny stawały się źródłem sygnału pozwalającym na samonaprowadzanie się rakiety na cel.

Kolejna wersja S-200M „Wega-M” otrzymała przeciwlotnicze pociski rakietowe 5W28. Dalsza strefa ognia wzrosła do 240 kilometrów, górna granica strefy ognia sięgała teraz 40 kilometrów, zaś dolna granica strefy ognia została obniżona do 300 metrów. Zestaw mógł niszczyć cele lecące z prędkością do 4300 km/h, natomiast cele dyżurujące na odległości do 255 kilometrów. Opracowano również nowy przeciwlotniczy pocisk rakietowy W-880N z głowicą jądrową.

W 1974 roku rozpoczęto pracę nad rakietowym zestawem przeciwlotniczym typu S-200D „Dubna”. Zestaw otrzymał zmodernizowaną stację podświetlania celów i pocisk rakietowy W-880M. Prace badawcze nad rakietą zakończono w 1987 roku. Pocisk rakietowy przechwytywał, przed startem, cele w odległości 300kilometrów od wyrzutni (dalsza granica strefy ognia wynosiła również 300 kilometrów). Była bardziej odporna na zakłócenia radioelektroniczne. Przeciwlotniczy zestaw rakietowy S-200D wszedł na uzbrojenie wojsk obrony powietrznej Związku Radzieckiego w ograniczonej ilości.

Pocisk rakietowy 5W28, zdj. Vitaly V. Kuzmin

Na eksport została opracowana wersja S-200WE „Wega” z przeciwlotniczym pociskiem rakietowym 5W28E (W-880E). Zasięg ograniczono do 240 kilometrów. Wersja eksportowa mogła zwalczać pięć celów. W porównaniu z poprzednimi wariantami, miała większe możliwości zwalczania celów wykonanych w technologii stealth.

Wersje rozwojowe systemu S-200:

Sprzęt wojskowy 231. Pułku Przeciwlotniczego

• S-200 „Angara” (pierwotnie S-200A) – pocisk rakietowy V-860 (5W21) lub W-860P (5W21A), wszedł do służby w 1967 roku, zasięg – 160 kilometrów, wysokość zwalczanych celów – do 20 kilometrów.

• S-200W „Wega” – wersja ze zmodyfikowanym systemem uodpornionym na zakłócanie. Stanowisko dowodzenia K-9M zostało zmodernizowane, zastosowano zmodyfikowany pocisk W-860PW (5W21P). Przyjęty do służby w 1970 roku, zasięg – do 180 kilometrów.

• S-200M „Wega-M” – zmodernizowana wersja S-200W, pod kątem zastosowania zunifikowanego pocisku rakietowego W-880 (5W28) z fragmentacją burzącą lub wariant W-880N (5W28N). Zastosowano dopalacze startowe na paliwo stałe, zasięg zwiększono do 240 kilometrów.

• S-200D „Dubna” – głębsza modernizacja zestawu przeciwlotniczego S-200, zasięg zwiększony do 300 kilometrów, wysokość rażenia celu – do 40 kilometrów. Rozwój zestawu rozpoczęto w 1981 roku, zaś testy trwały w latach 1983-1987. Do służby wprowadzono je w limitowanej liczbie.

Podstawowe elementy przeciwlotniczego zestawu rakietowego S-200WE

Zestaw S-200 Wega w służbie polskiej

Stanowisko dowodzenia

• stanowisko kierowania i rozdziału celów w kabinie K9M

• radiolokacyjne środki rozpoznania P-14 i PRW -17

• kabina sprzężenia 52Ł6E

• wieża kontrolna K7 do imitowania sygnału odbitego od celu (do kontroli funkcjonowania elementów PZR)

• elektrownie polowe ESD-200 w kabinie K-20

• kabina rozdzielcza K-21

Radar P-14 na wyposażeniu jednostki Wojska Polskiego

Dywizjon ogniowy w składzie

Bateria radiotechniczna

• stacja radiolokacyjna podświetlania celów powietrznych w składzie: kolumna antenowa K1W (pluton 2), kabina aparaturowa K2W (pluton 1)

• kabina przekształcania napięcia zasilania K22 (pluton 1)

Radar 5N87 jako eksponat w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej

Bateria startowa w składzie

• kabina przygotowania startu K3W (pluton kierowania startem)

• sześć wyrzutni rakiet 5P72W z rakietami 5W28 (1 pluton startowy na trzy wyrzutnie)

• po dwie maszyny załadowcze 5Ju24ME na każdą wyrzutnię

• samochód transportowo załadowczy 5T82M1E

Dywizjon techniczny w składzie

• stanowisko dowodzenie i magazyn części zamiennych (budynek 95/stanowisko 18)

Pluton ARSKP (kontroli pocisków rakietowych)

• stanowisko kontroli rakiet (budynek 63/stanowisko 3) z automatyczną stacją kontrolno-pomiarową (ARSKP) 5K43E w składzie: naczepa z aparaturą kontrolną AM-43 plus ciągnik URAL-375A, elektrownia EM-43, samochód z wyposażeniem wspomagającym WM-43 i oprzyrządowaniem technologicznym do montażu skrzydeł i sterów

Pluton montażu

• magazyn przechowywania rakiet w opakowaniach fabrycznych (budynek 55/stanowisko 1)

• magazyn przechowywania silników startowych (stanowisko 16)

• magazyn przechowywania ładunków bojowych (stanowisko 12)

• stanowisko montażu ładunku bojowego i silników startowych z oprzyrządowaniem technologicznym (budynek 70/stanowisko 4)

• stanowisko przeładunku rakiet na samochody transportowo-załadowcze za pomocą dźwigu (stanowisko 4b): samochód transportowo-załadowczy 5T82M1E, przyczepa transportowa 5T53ME, samochód samozaładowczy 5912

• magazyn gotowych rakiet (budynek 61-12A / stanowisko 3)

• samochody transportowo-załadowcze 5T82M1E

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Lesany – Muzeum Techniki Wojskowej

Pluton dystrybucji

• stanowisko napełniania rakiety paliwem z oprzyrządowaniem technologicznym (stanowisko nr 8): dystrybutor paliwa 5Ł23AE, cysterna paliwa ZAK44CE, magazyn paliwa 65-2

• stanowisko napełniania rakiety utleniaczem z oprzyrządowaniem technologicznym (stanowisko nr 9): dystrybutor utleniacza 5Ł62AE, cysterna utleniacza PPCK-10-255W, magazyn utleniacza 67-2A

• stanowisko napełniania zbiornika rakiety sprężonym powietrzem z oprzyrządowaniem technologicznym (dystrybutory, sprężarki) (stanowisko nr 10): stacja sprężarkowa UKS-400W, dystrybutor powietrza 5Ł9A

• stanowiska 20 i 21 do neutralizacji rakiet po zlaniu rakietowych materiałów napędowych: samochód neutralizujący 8T311, podgrzewacz powietrza 8G27K, wózek do neutralizacji rakiet 5S64

Niebiescy – użytkownicy aktualni – Polska po przekazaniu, posiadanych jeszcze zestawów S-200 Wega Ukrainie, nie posiada już ich na stanie, czerwoni – dawni użytkownicy

Pluton transportowy

• garaże (budynki 84 i 111/stanowisko 17): ciągniki siodłowe KRAZ-255, dźwigi samochodowe DS-0254T i DS-0184T

Konstrukcja rakiety 5W28E zestawu S-200WE

Rakieta dwustopniowa o normalnym schemacie aerodynamicznym z półaktywnym systemem naprowadzania na cel.

Pierwszy stopień posiada 4 silniki startowe typu 5S25/5S28 bocznie umieszczone na drugim stopniu rakiety. Dysze silnika ustawione pod kątem w stosunku do osi silnika. Dolny silnik startowy posiadał rolki do usadowienia rakiety na wyrzutni i łamany pod kątem 45 stopni statecznik. Statecznik po starcie rakiety, w wyniku przepalenia przechodzącej przez wylot dyszy silnika linki, ustawiał się w pozycji pionowej.

Obchody 20. rocznicy niepodległości Turkmenistanu

Drugi stopień rakiety zbudowany z sześciu przedziałów

• przedział numer 1: antena głowicy samonaprowadzania i dwie anteny radiozapalnika

• przedział numer 2: głowica samonaprowadzania, radiozapalnik i przetwornica napięcia

• przedział numer 3: ładunek bojowy, zbiornik paliwa dla pokładowego źródła zasilania. Ładunek bojowy 5B14Sz posiadał 87,6-91 kilogramów materiału wybuchowego i 37 000 metalowych kulek o dwóch średnicach. 21 000 kulek o wadze 3,5 g i 16 000 kulek o wadze 2 g

• przedział numer 4: zbiornik utleniacza silnika marszowego, zbiornik sprężonego powietrza i zbiornik paliwa silnika marszowego

• przedział numer 5: agregat pokładowego źródła zasilania, zbiornik utleniacza dla pokładowego źródła zasilania, turbopompa i agregaty silnika marszowego

• przedział numer 6: urządzenia sterowe autopilota i silnik marszowy. Rakietowy silnik marszowy 5D12 zasilany był płynnym paliwem TG–02 i utleniaczem AK–20

Radar 5N62 w muzeum wojskowym w Kecel

Podstawowe dane taktyczno-techniczne: zestaw przeciwlotniczy S-200WE

• Ilość dywizjonów ogniowych – do 5 dywizjonów

• Ilość pocisków rakietowych na jeden dywizjon – 12 sztuk

• Minimalna odległość zniszczenia celu powietrznego od stanowiska ogniowego – 17 kilometrów

• Maksymalna odległość zniszczenia celu powietrznego od stanowiska ogniowego – 225 kilometrów

• Minimalna wysokość poruszającego się celu powietrznego – 300 merów

• Maksymalna wysokość poruszającego się celu powietrznego – (w zależności od danych) od 35 000 metrów do 40 800 metrów

• Minimalna prędkość radialna celu powietrznego na kursie spotkaniowym – 25 metrów na sekundę

• Minimalna prędkość radialna celu powietrznego na kursie oddalającym – 150 metrów na sekundę

• Maksymalna prędkość celu powietrznego na kursie spotkaniowym – do 1200 metrów na sekundę

• Maksymalna prędkość celu powietrznego na kursie oddalającym się – do 300 metrów na sekundę

• Czas osiągnięcia gotowości do strzelania (gotowość Numer 1) ze stanu dyżurowania z agregatów (lub podłączenia do sieci przemysłowej) – 7 minut (5 minut)

Dęblin – Muzeum Sił Powietrznych

Dane techniczne pocisku rakietowego typu 5W28

• Długość całkowita pocisku rakietowego – 10 764 mm

• Średnica korpusu pocisku rakietowego (drugi stopień) – 752 mm

• Masa pierwszego stopnia pocisku rakietowego – 3100 kilogramów

Przeciwlotniczy zestaw rakietowy S-200 „Wega” był eksportowany do wielu krajów. Użytkownicy

• Azerbejdżan – posiada na uzbrojeniu PZR S-200 ”Wega”

• Bułgaria

• Czechosłowacja

• Iran

• Korea Północna

• Libia – w marcu 1986 roku ostrzelano trzy samoloty Grumman F-14 „Tomcat” startujące z amerykańskiego lotniskowca USS „Saratoga”, ogłaszając ich zestrzelenie. Amerykanie jednak nie potwierdzili tego faktu

• Niemiecka Republika Demokratyczna

• Syria – na początku 1983 roku dwa radzieckie pułki S-200M i 96 sztuk pocisków rakietowych zostało skierowanych do Syrii. Był to 231. Pułk Rakietowy Obrony Powietrznej rozlokowany 40 kilometrów od Damaszku oraz 220. Pułk Rakietowy Obrony Powietrznej rozlokowany 5 kilometrów od miejscowości Homsa. Pewna „legenda” głosi, że radziecka obsługa zestrzeliła samolot rozpoznania radioelektronicznego E-2C w odległości 190 kilometrów od stanowisk ogniowych zestawu. Zestrzelenia E–2C nigdy jednak nie potwierdzono. W 1984 roku sprzęt S-200M przejęły obsługi syryjskie. W późniejszym okresie zakupiono PZR w wersji S-200WE „Wega”

• Ukraina – stała się posiadaczem przeciwlotniczego systemu rakietowego PZR S-200 w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego pod koniec 1991 roku. W dniu 4 października 2001 roku, nad Morzem Czarnym, podczas ćwiczeń Obrony Powietrznej Ukrainy został pomyłkowo zestrzelony pociskiem rakietowym systemu PZR S-200 rejsowy samolot Tupolew Tu-154. Zginęło łącznie 78 osób. Obecnie w trakcie konfliktu z Federacją Rosyjską, przekazane zostały Ukrainie zestawy S-200 „Wega” pochodzące z Polski

• Węgry

Eksploatacja w Polsce

S-200V Vega system – Park Patriot, zdj. Vitaly V. Kuzmin

Przeciwlotniczy system rakietowy S-200 Wega został wprowadzony na wyposażenie Sił Zbrojnych RP (wówczas PRL) w latach 80.-tych XX wieku w wersji S-200WE. Posiada on możliwość zwalczania celów na dystansie do ok. 250 kilometrów i na wysokościach ponad 30 kilometrów, przy czym jest przeznaczony przede wszystkim do rażenia słabo manewrujących celów takich jak bombowce czy samoloty wczesnego ostrzegania. System przeszedł modernizację ze standardu S-200WE do wersji S-200C. Głównym celem tej modernizacji było rozdzielenie zestawu na dwa dywizjony rakietowe, zdolne do samodzielnych działań w odległych od siebie rejonach, zwiększenie efektywności dowodzenia, kierowania ogniem oraz poprawienie parametrów technicznych i niezawodnościowych poprzez zastosowanie nowoczesnych układów elektronicznych. W 2019 roku podpisano umowę na remont z modyfikacją systemu, co pozwoliło na przedłużenie jego eksploatacji w Wojsku Polskim.

Zestawy przeciwlotnicze S-200 „Wega” znajdowały się na wyposażeniu 78. pułku artylerii Obrony Powietrznej Kraju (w 1991 roku nazwa została zmieniona na 78. Pułk Rakietowy Obrony Powietrznej) w Mrzeżynie. W skład pułku wchodził dywizjon dowodzenia, dwa dywizjony ogniowe i dywizjon techniczny. Formowanie pułku rozpoczęto w połowie 1985 roku. Od stycznia do kwietnia 1986 roku grupa bojowa przeszła szkolenie w zakresie obsługi PZR „Wega” w Centrum Szkolenia Ministerstwa Obrony Związku Radzieckiego w Gatczinie koło Leningradu.

Na wyposażeniu Wojska Polskiego, lata 90.-te XX wieku

Pierwsza dostawa sprzętu do 78. Pułku nastąpiła w sierpniu 1986 roku (był to sprzęt pomocniczy), natomiast przyjęcie zasadniczego sprzętu bojowego zakończyło się w listopadzie 1986 roku. Pułk osiągnął gotowość bojową w dniu 4 maja 1987 roku. W czerwcu 1988 roku pułk odbył strzelania bojowe na poligonie radzieckim w Aszułuku w ramach ćwiczeń pod kryptonimem Ocelot 88.

Podczas formowania 78. Pułku Rakietowego Obrony Powietrznej mówiło się o planach formowania jeszcze jednego PZR S-200WE w rejonie 4. Gdyńskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej. Zamierzenia te nie zostały jednak zrealizowane.

W latach 1999-2001, w Wojskowych Zakładach Uzbrojenia Nr. 2 w Grudziądzu, przy udziale naukowców z Wojskowej Akademii Technicznej, przeprowadzono modernizację PZR S–200WE „Wega” do wersji S–200C. Zasadniczym celem modernizacji było rozdzielenie PZR S–200WE na dwa samodzielne dywizjony ogniowe, zdolne do prowadzenia działań bojowych w odległych od siebie rejonach kraju. Zwiększono efektywności dowodzenia, kierowania ogniem i współdziałania grupy bojowej. Poprawiono charakterystyk bojowe, ekonomiczne i eksploatacyjne. Modernizacji poddano jeden dywizjon ogniowy, na modernizację drugiego dywizjonu zabrakło funduszy.

Polska jest w trakcie modernizacji swojego systemu przeciwlotniczego i antyrakietowego, który obecnie, jak pisał dziennikarz Wirtualnej Polski Łukasz Michalik, jest postsowieckim skansenem z wyspami nowoczesności.

Najwyższym piętrem polskiej obrony przeciwlotniczej były przestarzałe przeciwlotnicze systemy rakietowe S-200 Wega pamiętające lata 60.-tych XX wieku. Zostały one wycofane ze służby w Polsce i wygląda na to, że trafiły na „aktywną emeryturę” do Ukrainy, gdzie się przydają.

Bibliografia

1. http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/2442/86/S-200

2. https://tech.wp.pl/polska-juz-nie-ma-s-200-wega-poluja-na-bombowce-tu-22m3-w-ukrainie,7024727027162016a

3. https://pl.wikipedia.org/wiki/S-200_Wega

4. https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:S-200

Drukuj

Udostępnij:

Powiązane wpisy:

W-200/W-300 Polonez 2K12 Kub 9K31/9K31M Strieła-1/1M