Okręty podwodne typu Kalev – typ podwodnych stawiaczy min Estońskich Sil Morskich (Eesti merejõud) z 1937 roku, zbudowanych w Wielkiej Brytanii.
Powstały dwie jednostki tego typu – „Kalev” i „Lembit”. Po aneksji Estonii służyły w Marynarce Wojennej ZSRR podczas II wojny światowej. „Kalev” został zatopiony podczas wojny, a „Lembit” przetrwał wojnę i został zachowany jako okręt-muzeum w Tallinnie.

1. Wprowadzenie

Okręty podwodne klasy Kalev (estoń. Kalev-klass) to para minowych okrętów podwodnych zamówionych przez Republikę Estonii w połowie lat 30. XX wieku. Były to jedne z niewielu większych jednostek nowo powstałej estońskiej marynarki, zaprojektowane z myślą o obronie przybrzeżnych wód Zatoki Fińskiej i Morza Bałtyckiego oraz o przeprowadzaniu operacji minowych i patrolowych. Jednostki te — Kalev i Lembit — zostały zbudowane w zakładach Vickers-Armstrongs w Barrow-in-Furness (Wielka Brytania) i przyjęte do służby w 1937 roku.

2. Kontekst geopolityczny i potrzeby Estonii w latach 20.–30.

Po odzyskaniu niepodległości i zakończeniu wojny z bolszewikami Estonia wciąż nie miała pewności co do swojego bezpieczeństwa. Przyjazne relacje łączyły ją z Łotwą na południu i z Finlandią na północy, jednak stosunki ze Związkiem Radzieckim pozostawały napięte – świadczyła o tym choćby nieudana próba przewrotu komunistycznego w Tallinnie 1 grudnia 1924 roku, inspirowana i wspierana przez Moskwę.

W latach 20. Flota Bałtycka, poważnie osłabiona podczas I wojny światowej i interwencji brytyjskiej, zaczęła stopniowo się odbudowywać. Na przełomie lat 30. dysponowała już czterema pancernikami, dwoma krążownikami, dwoma dywizjonami niszczycieli oraz licznymi okrętami podwodnymi różnych typów.

Z kolei Finlandia, dostrzegając podobne zagrożenie ze strony szybko rozbudowującej się radzieckiej marynarki wojennej, zaproponowała Estończykom na początku 1930 roku współpracę w celu zablokowania Zatoki Fińskiej.

Plan opracował dowódca estońskiej floty, admirał Hermann von Salz, a Finlandia go zaakceptowała. Przewidywał skoordynowane wykorzystanie baterii nadbrzeżnych oraz utworzenie pola minowego w najwęższym odcinku Zatoki Fińskiej. W przypadku przedarcia się okrętów wroga przez ten system obronny miały do nich ruszyć okręty podwodne sojuszników, wspierane przez fińskie pancerniki obrony wybrzeża. Do realizacji założono użycie pięciu fińskich i dwóch estońskich okrętów podwodnych. Ponieważ Estonia nie dysponowała wówczas własnymi jednostkami podwodnymi, zdecydowano o ich zamówieniu.

3. Geneza zamówienia: wybór konstrukcji i stoczni

Wybór Vickers-Armstrongs podyktowany był kilkoma czynnikami: doświadczenie brytyjskie w budowie okrętów podwodnych, możliwość indywidualnego dopasowania projektu do wymagań estońskich, oraz stosunkowo krótki czas realizacji zamówienia. Dokumenty zamówienia i korespondencja dyplomatyczna wskazują, że otoczka finansowa, w tym zbiórki społecznej i wsparcie państwowe, umożliwiła sfinalizowanie zakupu.

Jeszcze w 1923 roku, z polecenia admirała Hermanna von Salzy, powołano komisję, której zadaniem było opracowanie wytycznych techniczno-operacyjnych dla przyszłych jednostek estońskiej marynarki wojennej. Pierwszą propozycję zakupu okrętów podwodnych Estonia otrzymała 14 kwietnia 1924 roku od holenderskiej spółki Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw, będącej w istocie utajoną firmą niemiecką. Oferta obejmowała projekt Pu.22 – okręt podwodny o wyporności 245 ton. Z powodu ograniczeń finansowych propozycja została jednak odrzucona.

Mimo że Estonia wciąż nie dysponowała własnymi okrętami podwodnymi, minister wojny Jaan Soots zorganizował szkolenie dla przyszłych dowódców tego typu jednostek – poruczników Alfreda Pontaka i Ferdinanda Schmiedehelma. Kurs odbywał się w Wielkiej Brytanii w okresie od 14 sierpnia 1926 do 8 czerwca 1927 roku. Obejmował zarówno praktykę na okrętach Royal Navy, jak i wykłady teoretyczne z zakresu konstrukcji okrętów podwodnych oraz zasad dowodzenia nimi.

W obliczu kryzysu gospodarczego rząd Estonii podjął decyzję o sprzedaży obu posiadanych niszczycieli. Umowę sprzedaży, opiewającą na 410 tysięcy dolarów, podpisano z Peru. Uzyskane środki przeznaczono na budowę dwóch okrętów podwodnych.

Kwota ta pokrywała jednak zaledwie około połowy przewidywanych kosztów, dlatego postanowiono przeprowadzić dodatkową zbiórkę pieniędzy. W tym celu 31 maja 1933 roku powołano Fundusz na rzecz okrętu podwodnego, który do końca 1934 roku zebrał 53 tysiące koron. Była to suma około sześćdziesięciokrotnie niższa od wymaganej, dlatego zdecydowano, że pieniądze ze zbiórki zostaną przeznaczone na zakup znacznie tańszego ścigacza okrętów podwodnych. Ostatecznym efektem tej inicjatywy było zamówienie patrolowca „Pikker”.

Brakujące środki na budowę okrętów podwodnych postanowiono pokryć z budżetu państwa. Odpowiednie rozporządzenie uchwalił Riigikog 21 grudnia 1933 roku. Rozpoczęto negocjacje z trzynastoma przedsiębiorstwami z Francji, Wielkiej Brytanii i Finlandii, lecz z przyczyn politycznych wybór ograniczono ostatecznie do stoczni brytyjskich.

Estończycy zdecydowali się prowadzić rozmowy w sprawie zakupu okrętów podwodnych oficjalną drogą dyplomatyczną – za pośrednictwem konsula na kraje bałtyckie, sir Hugha Knatchbull-Hugessena. Do Tallinna przybył jednak specjalny wysłannik firmy Vickers-Armstrongs, sir Trevor Dawson, który samodzielnie prowadził negocjacje z estońską marynarką wojenną. Po długich rozmowach Eesti merejõud przyjęła ofertę brytyjskiego przedsiębiorstwa.

Umowę podpisano 12 grudnia 1934 roku. Przewidywała ona, że w ciągu dwóch lat stocznia w Barrow-in-Furness dostarczy Estonii dwa okręty podwodne za kwotę 360 000 funtów szterlingów, płatnych w ratach rozłożonych na sześć lat. Dodatkowo sir Dawson uzyskał od Foreign Office zgodę, aby estońskie załogi mogły odbywać praktyki na jednostkach Royal Navy.

W styczniu 1935 roku w Wielkiej Brytanii rozpoczęła działalność komisja odbiorcza pod przewodnictwem Friedricha Strobbela.

Budowę rozpoczęto w tym samym roku – stępkę pod pierwszy okręt (nr 705) położono w maju, a pod drugi (nr 706) 19 czerwca.

Obie jednostki zwodowano 7 lipca 1936 roku w obecności dyrektora Vickersa sir Charlesa Cravena, przedstawicieli marynarki wojennej Wielkiej Brytanii, Argentyny, Portugalii i Rumunii oraz posła Estonii w Londynie, Augusta Torme. O godzinie 13:07 pochylnię opuścił pierwszy okręt, a o 13:20 – drugi. Nadano im nazwy: „Lembit” i „Kalev”.

4. Projekt i konstrukcja: układ, wymiary i materiały

Okręty były klasycznymi konstrukcjami jednokadłubowymi (zewnętrzna powłoka i wewnętrzna komora ciśnieniowa), z wydzielonymi sekcjami: dziobową (torpedową), środkową (maszynownia i zasobniki min), oraz rufową (napęd i stery). Kadłub ciśnieniowy wykonano ze stali okrętowej o odpowiedniej wytrzymałości, spawanej i nitowanej według praktyk stoczniowych Vickers.

Kadłub sztywny podzielony był grodziami na pięć przedziałów. Znajdowały się w nich kolejno:

1. wyrzutnie torpedowe i pomieszczenia mieszkalne;
2. baterie akumulatorów, butle ze sprężonym powietrzem, mesa i koje oficerów, oddzielna kabina dowódcy;
3. stanowisko kierowania, baterie akumulatorów, butle ze sprężonym powietrzem, kabina radiowa, hydraulika, koje i kambuz;
4. silniki wysokoprężne i elektryczne;
5. mechanizmy sterowania, pomieszczenie mieszkalne podoficerów.

5. Napęd, systemy i osiągi

Napęd: standardowy układ tego okresu — silniki diesla 2 × 600 KM Vickers-Armsrongs do napędu nawodnego oraz 2 × 395 KM silniki elektryczne zasilane akumulatorami do napędu podwodnego. System napędowy był wyposażony w generatory ładowania akumulatorów, wymienniki powietrza i systemy odpowietrzające niezbędne do pracy w zanurzeniu.

Osiągi: prędkość nawodna: około 12–14 węzłów; prędkość zanurzona: 8–9 węzłów; zasięg nawodny: kilka tysięcy mil morskich przy ekonomicznym spalaniu; czas pobytu pod wodą ograniczony pojemnością akumulatorów i zapotrzebowaniem powietrza dla załogi.

6. Uzbrojenie

Klasa Kalev była zaprojektowana z uwzględnieniem możliwości prowadzenia minowania. Standardowe uzbrojenie obejmowało:

• 4 wyrzutnie kalibru 533 mm wyrzutnie torpedowe dziobowe,
• Sekcję 10 szybów minowych: specjalne skrytki/szuflady do stawiania min morskich EMA wzór 1912, umożliwiające stawianie min podczas zanurzenia w określonych warunkach,
• Dodatkowo, na nadbudówce mogły być montowane lekkie działa pokładowe 40 mm armata przeciwlotnicza Bofors do obrony przeciwko okrętom nawodnym.

Podstawowym uzbrojeniem „Kaleva” były miny morskie, stawiane za pomocą dziesięciu studzienek minowych – po pięć na każdej burcie. W każdej z nich mieściły się dwie miny, które zwalniano przy użyciu hydraulicznego systemu odblokowującego rygle zabezpieczające. Od strony pokładu studzienki zakrywała aluminiowa blacha, natomiast ich wyloty pozostawały cały czas otwarte.

Etatowo jednostka była przystosowana do używania niemieckich min EMA wzór 1912, dla których kotwice wykonała firma Vickers-Armstrongs. Estońska marynarka wojenna dysponowała zapasem około 200 takich min, lecz posiadała jedynie 40 kotwic. W estońskiej terminologii określano je mianem min typu „Matola” (najprawdopodobniej), natomiast w marynarce radzieckiej funkcjonowały pod nazwą min BGL (Большая германская лодочная мина – „duża niemiecka mina okrętowa”).

Mina EMA zawierała 120 kg materiału wybuchowego i mogła być stawiana na głębokości do 120 metrów.

Okręty typu „Kalev” wyposażono w cztery dziobowe, pneumatyczne wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm. Po wystrzeleniu torpedy specjalny system wprowadzał powietrze do przedziału torpedowego, co zapobiegało powstawaniu pęcherzyków powietrza w wodzie. Standardowo jednostka korzystała z torped Mk VIII kalibru 533 mm, jednak dzięki wkładkom redukcyjnym możliwe było również użycie torped kalibru 457 mm. Po wcieleniu okrętu do radzieckiej marynarki używano także radzieckich torped 53-27 kalibru 533 mm. Jednorazowy zapas wynosił 8–10 torped – cztery w wyrzutniach, cztery ustawione na stelażach oraz, być może, dwie dodatkowe na pokładzie przedziału torpedowego.

Artyleria:

Uzbrojenie artyleryjskie stanowiła 40 mm armata przeciwlotnicza Bofors, zamontowana we wrześniu 1938 roku. Działo było chowane w specjalnym szybie i podnoszone elektrycznie w około półtorej minuty. Lufa, o długości 36 lub 43 kalibrów, mogła być unoszona pionowo. Donośność pozioma wynosiła 8000 metrów, pionowa – 4000 metrów. Pocisk o masie 0,9 kg osiągał prędkość początkową 700 m/s, a tempo ognia wynosiło 120 strzałów na minutę. Na pokład zabierano 500 lub 1000 pocisków.

Na pokładzie znajdował się również przenośny karabin maszynowy Lewis z zapasem 2000 naboi. Według niektórych źródeł w uzbrojeniu znajdował się także przenośny wkm Madsen kal. 20 mm L/60 z zapasem 1000 naboi, natomiast inne źródła podają, że planowano użycie działa przeciwlotniczego Oerlikon 20 mm, którego jednak Szwajcarzy nie zdążyli dostarczyć przed radziecką okupacją Estonii.

7. Wyposażenie elektroniczne i nawigacyjne

Wyposażenie okresu międzywojennego obejmowało peryskopy (naprowadzające i obserwacyjne), przyrządy nawigacyjne, radiostację i podstawowy sonar/pinger (w pierwszej wersji bardzo ograniczony, rozwijany wraz z postępem prac modernizacyjnych). W praktyce okręty polegały na umiejętnościach załóg i procedurach nawigacyjnych w trudnym środowisku Morza Bałtyckiego.

8. Załoga

Po wejściu do służby 14 maja 1937 roku okręt „Lembit” obsadzono estońską załogą liczącą około 31–33 marynarzy. Dowództwo sprawowali oficerowie marynarki wojennej Estonii, m.in. porucznik Ferdinand Schmiedeheim. Jednostka służyła w marynarce Republiki Estonii do momentu aneksji państwa przez Związek Radziecki we wrześniu 1940 roku. W chwili przejmowania okrętu przez Armię Czerwoną większość estońskich marynarzy została odsunięta od służby, a na pokładzie pozostawiono jedynie pięciu specjalistów w celu przeszkolenia nowej, radzieckiej załogi. Dalsze losy większości estońskich podwodniaków nie są w pełni znane: część została włączona do innych formacji, inni mogli ulec represjom lub opuścić kraj.

Załoga radziecka w czasie II wojny światowej (1940–1945)

Po przejęciu „Lembita” przez Flotę Bałtycką w 1940 roku skład załogi został zasadniczo zmieniony. Dowódcami okrętu byli oficerowie radzieccy, m.in. W.A. Poleszczuk oraz później kpt. lejtn. Aleksiej Matiyasewicz. Wśród załogi znalazło się jednak kilku Estończyków, którzy kontynuowali służbę. Podczas wojny „Lembit” odbył siedem patroli bojowych, stawiając miny i atakując konwoje nieprzyjaciela. W trakcie misji odnotowano rany wśród marynarzy, a okręt kilkakrotnie odnosił uszkodzenia bojowe. Za swoją działalność jednostka wraz z załogą została odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru w marcu 1945 roku.

Załoga powojenna (1946–1955)

Po zakończeniu działań wojennych okręt został wycofany ze służby bojowej i przekształcony w jednostkę szkoleniową oraz eksperymentalną. Obsadzano go wówczas głównie kadrami radzieckimi, które wykorzystywały okręt do celów dydaktycznych i testowych. W 1955 roku formalnie usunięto „Lembita” z listy okrętów bojowych, pozostawiając go jednak w użyciu w charakterze obiektu próbnego.

Okres muzealny i symboliczny (od 1979 roku)

W 1979 roku okręt sprowadzono do Tallinna, a od 1985 roku udostępniono go zwiedzającym jako eksponat muzealny. W tym czasie załogę w sensie wojskowym zastąpił personel muzealny odpowiedzialny za konserwację i oprowadzanie zwiedzających. Po odzyskaniu niepodległości przez Estonię w 1991 roku „Lembit” został uznany za część narodowego dziedzictwa i w 1994 roku wpisano go honorowo do rejestru marynarki wojennej Estonii jako jednostkę reprezentacyjną. W latach późniejszych, już jako obiekt muzealny, był obsługiwany wyłącznie przez pracowników Estońskiego Muzeum Morskiego.

9. Pierwsze patrole bojowe

Okręt podwodny „Kalev” swój pierwszy patrol bojowy rozpoczął 8 sierpnia 1941 roku. Celem misji było ustawienie zagrody minowej na niemieckiej trasie żeglugowej w rejonie Windawy, u wybrzeży Kurlandii. Z powodu braku wiedzy załogi na temat wpływu pracy śruby na prędkość jednostki, kurs okrętu został źle wyliczony. W efekcie „Kalev” znalazł się aż 42 mile morskie dalej niż planowano, w pobliżu Lipawy. Dopiero po skorygowaniu pozycji powrócił na wyznaczony obszar i w nocy z 12 na 13 sierpnia rozpoczął stawianie min. Operacja odbyła się na południowy zachód od latarni morskiej Užava. Zamiast na płytkiej trasie komunikacyjnej (4–5 metrów), miny zostały rozmieszczone na głębokości 16–18 metrów. Okręt dysponował tylko dziesięcioma minami, czyli połową standardowego wyposażenia. Rozstawiono je w trzech liniach, na głębokości 3 metrów. Do Tallinna „Kalev” powrócił 21 sierpnia.

Ponieważ zagroda minowa postawiona przez „Kaleva” znajdowała się zbyt daleko od głównego szlaku żeglugowego, nie przyniosła spodziewanych rezultatów. Radzieckie raporty początkowo przypisywały jej zatopienie trzech jednostek: „Mosel” (352 BRT), „Frauenburg” (2111 BRT) oraz „Eestirand” (4444 BRT). Późniejsze ustalenia wykazały jednak, że fakty były inne – „Mosel” i „Frauenburg” zatonęły po wejściu na miny postawione w rejonie Windawy przez 3. Flotyllę Schnellbootów, natomiast „Eestirand” został zniszczony przez niemieckie lotnictwo w pobliżu wyspy Prangli.

Okręt podwodny „Lembit” w swój pierwszy rejs bojowy wyruszył 10 sierpnia 1941 roku. Po dotarciu w rejon przylądka Arkona, 17 sierpnia postawił zagrodę minową, składającą się z pięciu linii po cztery miny, ulokowanych na głębokości około 2,5 metra. Do bazy w Tallinnie powrócił 21 sierpnia.

Ewakuacja Tallinna

Wobec postępów wojsk niemieckich podjęto decyzję o ewakuacji Tallinna. Okręty zostały przydzielone do głównych sił floty dowodzonych przez wiceadmirała Władimira Tribuca. Operację przejścia do Kronsztadu rozpoczęto w nocy z 27 na 28 sierpnia 1941 roku.

Podczas rejsu Kalev nie utrzymywał bezpośredniego szyku z resztą zespołu i znajdował się w pewnym oddaleniu. W tej sytuacji został zaatakowany przez niemieckie lotnictwo – bombowce Junkers Ju 88 z Küstenfliegergruppe 806 oraz Kampfgeschwader 77. W wyniku bombardowania na kiosku wybuchł pożar, który załoga ugasiła poprzez awaryjne zanurzenie okrętu. Prawdopodobnie w trakcie ataku zginął jeden marynarz, a dowódca jednostki, kapitan marynarki Nyrow, został ranny.

Uszkodzenia powstałe w wyniku nalotu, a także błędy wynikające z niewystarczającego wyszkolenia załog spowodowały konieczność skierowania „Kaleva” i „Lembita” do remontu w Leningradzie. Prace naprawcze trwały około dwóch tygodni i zakończyły się pomyślnie, jednak „Kalev” nie mógł natychmiast powrócić do służby. Dowódca „Kaleva”, kapitan marynarki Nyrow, wciąż przebywał w szpitalu, a we Flocie Bałtyckiej brakowało oficerów posiadających odpowiednie kwalifikacje, by objąć po nim stanowisko. Natomiast na „Lembicie” – nastąpiła zmiana dowództwa — obowiązki Poleszuka przejął podporucznik Aleksiej Matijasewicz.

Na swój drugi patrol bojowy „Kalev” wyruszył 29 października 1941 roku. Okręt miał za zadanie wysadzić na okupowanym przez Niemców terenie – około 30 kilometrów na wschód od Tallinna – dwóch zwiadowców oraz radiotelegrafistkę. Od tego momentu losy jednostki pozostają nieznane.

W starszych źródłach radzieckich pojawiały się informacje o późniejszym kontakcie agentów z bazą, jednak zostały one ostatecznie zdementowane. Brak także podstaw do hipotezy, jakoby 30 października „Kalev” postawił zagrodę minową. Najbardziej prawdopodobne jest, że okręt zatonął między 31 października a 2 listopada, w wyniku wejścia na minę wchodzącą w skład zagrody „Juminda”, postawionej przez Niemców lub Finów. Wraz z jednostką zginęła cała załoga oraz trójka pasażerów.

Formalnie „Kaleva” uznano za zaginionego już 29 października 1941 roku.

Drugi patrol bojowy „Lembit” rozpoczął 19 października. Okręt otrzymał zadanie rozpoznania obiektów pozostających w rękach niemieckich — cementowni w Aseri oraz stacji kolejowej w Valaste. Po tygodniu powrócił do bazy w Kronsztadzie.

Kolejną misję jednostka rozpoczęła 5 listopada. Jej celem było postawienie pola minowego w cieśninie Björkösund, gdzie rozmieszczono 20 min. Po zakończeniu zadania „Lembit” ponownie zawinął do Kronsztadu, a 7 listopada skierowano go do Leningradu na kapitalny remont w zakładach Sudomech (nr 196).

Czwarty patrol „Lembit” rozpoczął 17 sierpnia, wyruszając z Kronsztadu. Tym razem okręt nie stawiał min, ponieważ we Flocie Bałtyckiej wyczerpały się zapasy min typu A, a jednostka nie była przystosowana do korzystania z radzieckiego uzbrojenia standardowego.

Podczas działań bojowych załoga dwukrotnie — 4 i 13 września — przeprowadziła ataki torpedowe na niemieckie konwoje w rejonie wyspy Utö. W obu przypadkach wystrzelono po dwie torpedy. Choć dowódca meldował o trafieniach, faktycznie ataki nie przyniosły strat, a podczas drugiego podejścia pociski eksplodowały dopiero po uderzeniu w przybrzeżne skały.

Dopiero trzeci atak, przeprowadzony 13 września o godzinie 12:07 z pozycji 59°35’5N 21°12’5E, zakończył się powodzeniem. Jedna z torped trafiła niemiecki motorowiec „Finnland” o wyporności 5281 ton, powodując poważne uszkodzenia, które wyłączyły jednostkę z eksploatacji aż do 1 lipca 1943 roku.

Eskorta konwoju — jednostki V 302, V 307, V 310 oraz „Adler” — odpowiedziała na atak „Lembita” intensywnym kontruderzeniem z użyciem bomb głębinowych. Około pięćdziesiąt ładunków eksplodowało w pobliżu okrętu, z czego część bezpośrednio go dosięgła. W wyniku ataku rannych zostało sześciu marynarzy, a uszkodzenia objęły m.in. drugą grupę baterii akumulatorów oraz pomieszczenie radiostacji, które zostało zniszczone przez pożar. W kolejnych godzinach jednostka była jeszcze ścigana przez fińskie trałowce VMV 2 i VMV 13, które jednak nie zdołały wyrządzić dalszych szkód. „Lembit” powrócił do Kronsztadu 22 września, a 5 października został skierowany na gruntowny remont do Leningradu.

Prace naprawcze trwały do 11 kwietnia 1943 roku. W ich trakcie wymieniono uszkodzone ogniwa akumulatorów, montując 54 elementy dostarczone ze Stanów Zjednoczonych oraz 6 wyprodukowanych lokalnie. Rozpoczęto również dostosowywanie wyrzutni minowych do radzieckiego typu min. Modernizację wstrzymano po otrzymaniu transportu 48 brytyjskich min T Mk IV, a dwie już przebudowane komory przywrócono do pierwotnej specyfikacji.

Patrol został oceniony przez dowództwo jako wyjątkowo udany. Raport Aleksieja Matijasewicza stał się podstawą do licznych odznaczeń dla załogi. Sam dowódca, choć nominowany do tytułu Bohatera Związku Radzieckiego, ostatecznie otrzymał Order Lenina. Tym samym odznaczeniem wyróżniono jeszcze dziesięciu marynarzy, czternastu nagrodzono Orderem Czerwonego Sztandaru, a dwunastu uhonorowano Orderem Czerwonej Gwiazdy.

„Lembit” powrócił do aktywnej służby 15 maja 1943 roku, jednak z powodu blokady Zatoki Fińskiej pozostawał bezczynny aż do kapitulacji Finlandii 19 września 1944 roku.

Piąty patrol jednostki rozpoczął się 7 października. Okręt otrzymał zadanie zaminowania podejścia do portu w Kołobrzegu, uznanego przez sztab za poligon Kriegsmarine. Ze względu na informacje o minach dennych zrzucanych w tym rejonie przez brytyjskie lotnictwo, dowódca Aleksiej Matijasewicz zmienił pierwotną pozycję zagrody minowej. Ostatecznie postawiono ją 60 mil morskich na północ od latarni morskiej w Rügenwalde (obecnie Darłowo), w odległości 2 mil od niemieckiego szlaku wodnego. Operacja trwała 11 października od północy do godziny 17:00, a na głębokości 2,4 metra rozmieszczono pięć rzędów po cztery miny (pozycje: 54°38′N 15°53′8″E, 54°37′5″N 15°57′E, 54°35′8″N 15°53′7″E, 54°36′1″N 15°55′E). Jedna z postawionych min spowodowała zatonięcie niemieckiej łodzi rybackiej „Spreeufer” o pojemności 216 ton 24 listopada, w wyniku czego zginęło pięciu rybaków.

Patrol nie ograniczył się jedynie do zaminowania akwenów. Wieczorem 12 października „Lembit” zauważył po wschodniej stronie Bornholmu niemiecki zespół okrętów, który pierwotnie zidentyfikowano jako krążownik „Nürnberg” w asyście dwóch niszczycieli, dwóch trałowców i dwóch innych jednostek. Późniejsze ustalenia wykazały, że w rzeczywistości były to inne okręty: największą jednostką był stary pancernik SMS „Hessen”, pełniący funkcję okrętu-celu, a strzelanie ćwiczyły załogi torpedowców T33 i T34. Załoga „Lembita” wstrzymała atak, czekając na dokładną identyfikację celów peryskopową, co spowodowało wzrost odległości do jednostek i uniemożliwiło przeprowadzenie skutecznego ataku torpedowego.

Kilka godzin później „Lembit” namierzył nowy cel — samotny frachtowiec „Hilma Lau”, o pojemności szacowanej na 2414–2445 ton, przemierzający trasę z Gdyni (wówczas Gotenhafen) do Kopenhagi. Okręt wykrył go w odległości 45 mil morskich na wschód od Olandii. Dowódca „Lembita” rozpoczął atak torpedowy, jednak duńska załoga zauważyła wynurzony okręt i poprosiła o identyfikację, na którą nie otrzymała odpowiedzi. Statek przyspieszył do 10 węzłów, próbując uciec.

O godzinie 1:26 (lub 2:18 według innych źródeł) „Lembit” wystrzelił dwie torpedy 53-27; jedna z nich zatonęła po przepłynięciu 100–150 metrów, a druga minęła cel. Powtórny atak o 2:26 okazał się skuteczny — obie torpedy trafiły w „Hilma Lau”, który zatonął w ciągu 2–3 minut. Zginęło 4 z 23 członków załogi, pozostali zdążyli opuścić statek, co skłoniło Matijasewicza do przypuszczenia, że transportował wojsko. Wrak osiadł na dnie w okolicach pozycji 55°20′N, 15°20′E lub 55°08,71′N, 15°50,47′E.

Resztę dnia okręt spędził na uzupełnianiu torped i pracach konserwacyjnych. Następnego dnia „Lembit” zaplątał się w sieć rybacką, co wymagało od załogi interwencji. W nocy z 14 na 15 października, około 45 mil morskich na południe od Olandii, okręt zauważył trawler. Przygotowano atak torpedowy w wynurzeniu; na wezwanie do identyfikacji odpowiedziano ogniem o 1:10. Pierwsza torpeda chybiła celu, przepływając pod kadłubem statku. Kolejna, wystrzelona o 1:19, eksplodowała w pobliżu „Lembita”, rozszczelniając kadłub — prawdopodobnie zeszła z kursu i zawróciła w kierunku strzału. Matijasewicz meldował trafienie, uznając cel za unieszkodliwiony, przypuszczalnie trawler rybacki „Taunus” lub pomocniczy trałowiec M 3619, jednak późniejsze badania wykazały, że atakowanym statkiem mógł być szwedzki trawler rybacki.

Po ataku na trawler „Lembit” skierował się w rejon południowej Gotlandii, gdzie spodziewano się niemieckich konwojów zmierzających do Windawy. Okręt nie miał już możliwości wykorzystania dwóch pozostałych torped ani ponad pięciu ton paliwa, dlatego 16 października dowódca Aleksiej Matijasewicz podjął decyzję o powrocie do bazy, argumentując ją brakiem wiarygodnych danych wywiadowczych dotyczących potencjalnych konwojów. Jednostka dotarła 17 października na wyspę Utö, a następnie 18 października do Helsinek. Przyspieszony powrót spotkał się z niezadowoleniem przełożonych, którzy zarzucili dowódcy ograniczoną aktywność oraz błędy w atakach torpedowych. Patrol oceniono nisko, jednak w celu podniesienia morale Matijasewicz otrzymał Order Wojny Ojczyźnianej I klasy.

Jednostka wróciła w stanie technicznym wymagającym naprawy – kadłub uległ rozszczelnieniu w wyniku bliskiego wybuchu torpedy, a przepalone podczas pościgu tłumiki silników wymagały wymiany. 24 lub 25 października „Lembit” został skierowany do doków w Kronsztadzie, gdzie demontowano środki przeciwminowe, a w okresie 30 października–14 listopada przeprowadzono powierzchowny remont okrętu.

Szósty patrol „Lembit” rozpoczął się 28 listopada 1944 roku. Jego zadaniem było postawienie zagrody minowej w rejonie Brüsterortu. 3 grudnia, trzy mile morskie na północ od tamtejszej latarni, okręt rozmieszczał 20 min w dwóch rzędach na głębokości około 20 metrów.

Po zakończeniu operacji „Lembit” patrolował okolice Gotlandii. 11 grudnia natrafił na niemiecki konwój, w skład którego wchodziły transportowce „Ida Bluemental”, „Mimi Cords”, „Hela” oraz ropowiec „Amrum”, eskortowane przez V 302, Vs 342 i V 346. Obie wystrzelone torpedy nie trafiły w cele.

Trzy dni później, podczas powrotu na szerokości geograficznej 59°43′N i długości 21°19,6′E, okręt idąc na głębokości 20–30 metrów zderzył się z nieznanym obiektem. Choć radzieccy historycy przypuszczali, że mogło to być niemieckie U-479, wiadomo, że od miesiąca Kriegsmarine nie miało z nim kontaktu.

Szósty patrol zakończył się 15 grudnia w Turku, po czym „Lembit” skierowano na remont do Helsinek. 6 marca 1945 roku, zadokowany przy Suomenlinna, okręt został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru.

Ostatnim zadaniem „Lembita” podczas działań wojennych przeciwko III Rzeszy był patrol w rejonie Ustki, realizowany w dniach 23 marca – 14 kwietnia 1945 roku. W jego ramach okręt postawił zagrodę minową składającą się z 20 min ułożonych w czterech rzędach na głębokości 2,5 metra. Operacja nie obyła się bez uszkodzeń — wskutek zaplątania w sieci rybackie uszkodzony został wał lewej śruby, ster kierunku oraz kolektor spalin lewego silnika. Naprawy przeprowadzono ponownie w dokach Suomenlinna.

Ósmy i zarazem ostatni patrol „Lembita” miał charakter rozpoznawczy i rozpoczął się 13 czerwca 1945 roku. Okręt operował w rejonie Bornholmu, poszukując brytyjskiego lotniskowca. Patrol zakończył się 8 lipca powrotem do bazy, kończąc aktywną służbę bojową jednostki.

Czynną służbę bojową „Lembit” zakończył 17 stycznia 1946 roku, kiedy to został przeklasyfikowany na okręt szkoleniowy i przydzielony do Szkoły Podwodnego Pływania imienia Kirowa. Wiązało się to ze zmianą większości załogi, w tym nowym dowódcą mianowano komandora porucznika Jurija Russina. Po nim jednostką dowodzili także komandor podporucznik Aleksandr Kirtok oraz komandor podporucznik Jurij Kryłow.

Równolegle zmieniano nazwę okrętu: 28 czerwca 1946 roku na U-1, a 9 czerwca 1949 roku na S-85. Wprowadzono także modyfikacje techniczne — prawdopodobnie w tym okresie działo przeciwlotnicze Boforsa zastąpiono rodzimą armatą morską kalibru 45 mm 21-K. Jednostkę przeklasyfikowano na średni okręt podwodny (12 stycznia 1949). W ramach służby szkoleniowej wykonywano m.in. rejsy z Kronsztadu przez Tallinn, Lipawę, Bałtyjsk i Świnoujście z powrotem do Kronsztadu (1949), a także ćwiczenia środków bojowych w 1951 roku.

W 1956 roku „Lembit” przeszedł dalszą transformację — 10 czerwca pozbawiono go uzbrojenia, 30 stycznia otrzymał oznaczenie STŻ-24, a 27 grudnia zmieniono je na UTS-29. Ze względu na brytyjskie pochodzenie jednostki przyznano jej status okrętu eksperymentalnego. W tym charakterze „Lembit” pozostawał od 3 sierpnia 1957 do 28 sierpnia 1979 roku w stoczni Krasnoje Sormowo w mieście Gorki.

W związku z sukcesywnym demontażem wyposażenia okrętu (radiostacja, działo, peryskopy, urządzenia akustyczne, log, żyrokompas) pojawiły się obawy, że „Lembit” zostanie zezłomowany. W Estońskiej SRR powstała wówczas inicjatywa upamiętnienia wkładu marynarki republiki w Wielką Wojnę Ojczyźnianą, wpisując się w szerszy trend w Związku Radzieckim. W 1974 roku w prasie zasugerowano umieszczenie na piedestale lodołamacza „Suur Tõll”, jednak pomysł nie został zrealizowany. W 1975 roku podobną propozycję wysunięto wobec „Lembita”. Artykuł w gazecie Wieczernyj Tallin z 4 czerwca oraz listy czytelników w Mołodież Estonii wyrażały poparcie dla tej inicjatywy.

Promocją projektu w Leningradzie zajmowali się m.in. były dowódca okrętu z okresu wojny, Aleksiej Matijasewicz, oraz oficer polityczny marynarki S. A. Smirnow. Ze względu na przyznany jednostce Order Czerwonego Sztandaru i powojenną propagandową sławę, „Lembit” uznano za odpowiedni obiekt ekspozycyjny. Sztab Generalny Marynarki Wojennej ZSRR 29 marca 1977 roku wyraził zgodę na transport okrętu do Tallinna. W 1978 roku powołano komisję do spraw utworzenia pomnika. Choć władze miejskie planowały wyciągnięcie okrętu na brzeg dla lepszej ekspozycji, protesty urzędników i awaria holowanego dźwigu spowodowały, że jednostka pozostała w wodzie.

„Lembit” dotarł do Tallinna 28 sierpnia 1979 roku. We wrześniu odbyło się uroczyste powitanie w mieście, w którym uczestniczyli Jaan Tanvel i Allan Kullaste z miejskiego oddziału Komunistycznej Partii Estonii oraz były dowódca okrętu, kapitan I rangi Aleksiej Matijasewicz. Po ceremonii okręt przetransportowano do 7. stoczni Marynarki Wojennej ZSRR, gdzie przeszedł remont w latach 1980–1985. Oficjalnie przekazano go Muzeum Floty Bałtyckiej 12 listopada 1980 roku. W maju 1982 roku okręt, obok Włodzimierza Lenina, został patronem 12. szkoły średniej.

„Lembit” udostępniono zwiedzającym 5 maja 1985 roku, przyholowując go do redy przy olimpijskim centrum żeglarstwa. Z ramienia partii przemawiał I sekretarz komitetu miejskiego Matti Pedak, a marynarkę wojenną reprezentował kontradmirał Leonid Zarubin, który przekazał dyrektorowi banderę i proporzec dziobowy. Obecni byli również Aleksiej Matijasewicz oraz dwaj członkowie estońskiej załogi — Toivo Sumera i Alfred Sikemäe.

Po odzyskaniu niepodległości przez Estonię 20 sierpnia 1991 roku pojawiły się obawy, że Rosjanie mogliby odholować okręt i pociąć go na złom. Aby temu zapobiec, 27 kwietnia 1992 roku „Lembit” przejęli członkowie Kaitseliit, reaktywowanej obrony terytorialnej. 2 sierpnia 1994 roku podniesiono banderę i wpisano okręt na listę jednostek Eesti Merevägi z honorowym numerem 1. Jednostka była nadal udostępniana zwiedzającym jako filia Eesti Meremuuseum; przed planowanym remontem odwiedziło ją ponad 70 tysięcy osób.

Prace konserwacyjne prowadzono nieustannie, jednak generalny remont sfinansowano dopiero w 2001 roku z funduszy ministerstwa kultury — kwotą 1,5–2,5 miliona koron estońskich. Remont rozpoczął się w październiku i zakończył w 2002 roku, po czym okręt umieszczono przy nabrzeżu Lennusadam. W 2011 roku, po remoncie hangaru, „Lembit” został przeniesiony do wnętrza budynku muzealnego.

10. Próby lokalizacji Kaleva

Zaginięcie okrętu podwodnego Kalev w październiku 1941 roku pozostawiło wiele nierozstrzygniętych pytań. Brak oficjalnego raportu z ostatniego patrolu sprawił, że już w pierwszych latach powojennych pojawiły się rozbieżne hipotezy dotyczące przyczyn katastrofy. Wśród nich wymieniano wejście na niemieckie pole minowe, zatopienie przez jednostki Kriegsmarine, a także awarię techniczną. Lakoniczne wzmianki obecne w archiwach radzieckich nie dostarczały jednoznacznych dowodów, co zmuszało historyków do opierania się głównie na dokumentach sztabowych i relacjach niemieckich.

Od lat 70. XX wieku podejmowano pierwsze próby metodycznych badań wraków na Bałtyku. W Estonii i Finlandii powstały grupy nurkowe i archeologiczne opracowujące procedury dokumentowania zatopionych jednostek. Kalev pozostawał jednak w kategorii „wraków hipotetycznych”, gdyż nie ustalono nawet przybliżonego miejsca jego zagłady.

Po rozpadzie ZSRR i odzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991 roku otworzyły się nowe możliwości badawcze. Estońskie i fińskie grupy nurkowe, przy wsparciu marynarek wojennych, rozpoczęły szeroko zakrojone akcje poszukiwawcze z użyciem sonarów bocznych i magnetometrów. Ich wyniki ujawniły liczne nieznane wraki z okresu II wojny światowej. Niektóre z nich przypominały kształtem okręty podwodne, jednak szczegółowe badania wykluczyły identyfikację któregokolwiek z nich jako Kaleva.

W pierwszych dekadach XXI wieku kontynuowano ekspedycje badawcze, korzystając z nowoczesnych technologii, takich jak sonary boczne o wysokiej rozdzielczości, zdalnie sterowane pojazdy podwodne ROV wyposażone w kamery HD czy systemy GPS umożliwiające precyzyjne mapowanie dna. Zidentyfikowano w ten sposób dziesiątki wraków – od transportowców i kutrów, po mniejsze okręty. Pojawiały się także doniesienia o „potencjalnym Kalevie”, jednak każdorazowe szczegółowe badania wykazywały, że były to inne jednostki, w tym zatopione radzieckie okręty podwodne typu „Щ” (Szcz).

Obecnie badacze rozpatrują trzy najbardziej prawdopodobne scenariusze zatonięcia Kaleva. Pierwszy zakłada wejście na niemieckie lub fińskie pole minowe w rejonie Tallinna bądź Helsinek. Drugi łączy utratę jednostki z możliwym atakiem ze strony Kriegsmarine, o czym mogą świadczyć niektóre raporty niemieckie. Trzecia hipoteza wskazuje na awarię mechaniczną – uszkodzenie układu napędowego bądź eksplozję wewnętrzną, które mogły spowodować nagłą utratę okrętu.

Poszukiwania utrudnia specyfika Morza Bałtyckiego. Dno morskie usiane jest tysiącami wraków z różnych epok, co komplikuje identyfikację. Słonawe wody sprzyjają stosunkowo dobremu zachowaniu drewna i metalu, jednak osady denne często zakrywają znaczną część obiektów. Dodatkowo warunki pogodowe i ograniczona widoczność pod wodą stanowią istotną przeszkodę w eksploracji.

Do dziś wrak Kaleva nie został jednoznacznie zlokalizowany ani zidentyfikowany. Należy on do najważniejszych „białych plam” archeologii morskiej Bałtyku. Poszukiwania są kontynuowane, a każda kolejna ekspedycja dostarcza nowych danych o dnie morskim i zatopionych jednostkach z czasów II wojny światowej.

30 czerwca 2010 roku, podczas badań prowadzonych przez Eesti Meremuuseum z pokładu statku poszukiwawczego Mare, zlokalizowano obiekt oddalony o około 5 mil od półwyspu Juminda. Obraz sonarowy sugerował obecność elementów przypominających wyrzutnie minowe, co skłoniło badaczy do ogłoszenia, że z 95-procentowym prawdopodobieństwem jest to wrak zaginionego Kaleva. Późniejsze szczegółowe analizy obaliły jednak tę hipotezę – ustalono, że odkryty obiekt był wrakiem zatopionego aerostatu.

11. Porównanie okrętów podwodnych typu Kalev z innymi konstrukcjami międzywojennymi

1. Kalev (Estonia)

• Liczba jednostek: 2 (Kalev, Lembit).
• Stocznia: Vickers-Armstrongs, Barrow-in-Furness (Wielka Brytania).
• Wodowanie: 1936, służba od 1937.
• Specjalizacja: minowe okręty podwodne (minelayers) z możliwością stawiania 20 min morskich.
• Uzbrojenie dodatkowe: torpedy 533 mm (4 wyrzutnie), działo pokładowe 40 mm.
• Zasięg: ok. 5 000 Mm przy prędkości marszowej.
• Zaleta: uniwersalność (torpedy + miny).
• Wada: mała liczba jednostek, ograniczone wsparcie techniczne w Estonii.

2. Finlandia – typ Vetehinen

• Liczba jednostek: 3 (Vetehinen, Vesihiisi, Iku-Turso), wodowane 1930–1931.
• Projekt: na bazie niemieckiego doświadczenia (okręty typu UB III, zakamuflowane jako fińskie konstrukcje).
• Specjalizacja: zarówno torpedowe, jak i minowe.
• Uzbrojenie: 4 wyrzutnie torpedowe, możliwość przenoszenia i stawiania do 20 min, działo 105 mm.
• Zasięg: ok. 7 700 Mm.
• Porównanie z Kalevem: większe, lepiej uzbrojone w artylerię, o większym zasięgu, ale mniej nowoczesne technologicznie (starszy projekt).

3. Szwecja – typ Sjölejonet

• Liczba jednostek: 9, wodowane 1936–1942.
• Specjalizacja: klasyczne torpedowe okręty podwodne do obrony przybrzeżnej i działań ofensywnych.
• Uzbrojenie: 6 wyrzutni torpedowych, działo 25 mm.
• Zasięg: ok. 3 000 Mm.
• Porównanie z Kalevem: większa liczba jednostek, przewaga w torpedach, ale brak możliwości stawiania min. Kalevy były bardziej wszechstronne, Sjölejonet – bardziej nastawione na typowe starcia torpedowe.

4. Polska – typ Wilk

• Liczba jednostek: 3 (Wilk, Ryś, Żbik), wodowane 1929–1931 (Francja).
• Specjalizacja: duże okręty podwodne o mieszanym charakterze — torpedowe i minowe.
• Uzbrojenie: 6 wyrzutni torpedowych, możliwość przenoszenia 40 min, działo 100 mm.
• Zasięg: ok. 7 000 Mm.
• Porównanie z Kalevem: polskie jednostki były znacznie większe i dysponowały dwukrotnie większą liczbą min. Kalevy były mniejsze i zwrotniejsze, ale miały mniejszą siłę bojową i krótszy zasięg.

W okresie międzywojennym oraz podczas II wojny światowej małe i średnie okręty podwodne odgrywały istotną rolę w doktrynach obrony wybrzeża. Państwa dysponujące ograniczonym potencjałem morskim, takie jak Estonia, Finlandia czy Polska, nie były w stanie rywalizować z potężnymi flotami Niemiec czy Związku Radzieckiego. Szukały więc rozwiązań asymetrycznych, które pozwalałyby zadawać przeciwnikowi dotkliwe straty przy ograniczonych zasobach. Jednym z takich narzędzi były właśnie niewielkie okręty podwodne, zaprojektowane do działania w trudnych i specyficznych warunkach Morza Bałtyckiego.

Zaletą małych jednostek była ich zdolność operowania na płytkich i często zdradliwych akwenach, gdzie większe okręty podwodne miały ograniczoną manewrowość. Dzięki niewielkim rozmiarom i relatywnie cichej pracy silników trudniej było je wykryć, co zwiększało szanse przetrwania podczas patroli bojowych. Dodatkową przewagą była wszechstronność – takie jednostki mogły zarówno atakować torpedami, jak i stawiać pola minowe, przez co pełniły jednocześnie funkcję ofensywną i defensywną. Ich obecność na akwenach przybrzeżnych zmuszała przeciwnika do utrzymywania licznych eskort, lotnictwa i trałowców, co oznaczało duże obciążenie logistyczne i finansowe dla silniejszej floty. Efekt psychologiczny, jaki wywierała możliwość nagłego ataku spod wody, był nie mniejszy niż same straty materialne.

W obronie wybrzeża małe okręty podwodne mogły pełnić kilka funkcji naraz. Były skutecznymi stawiaczami min, utrudniającymi desanty i blokującymi dostęp do kluczowych portów. Atakowały transporty przeciwnika, dezorganizując jego linie zaopatrzeniowe i spowalniając działania ofensywne. Chroniły własne szlaki morskie, patrolując wody wokół baz i portów, a zarazem utrzymywały ciągłą presję na przeciwnika, zmuszając go do czujności i zachowawczości.

Oczywiście skuteczność tych jednostek miała także swoje granice. Ich autonomia była niewielka, co oznaczało konieczność częstych powrotów do baz, a to narażało je na działania lotnictwa i floty wroga. Uzbrojenie, choć wystarczające do zadań defensywnych, było ograniczone – liczba torped i min, jakie mogły przenosić, była niewielka, a artyleria pokładowa symboliczna. Zdolności bojowe zależały też od warunków lokalnych: znajomości akwenu, możliwości korzystania z ukrytych baz oraz wsparcia logistycznego.

Podsumowując, małe okręty podwodne, takie jak estońskie jednostki typu Kalev, były optymalnym narzędziem obrony przybrzeżnej dla państw dysponujących ograniczonym potencjałem morskim. Nie były zdolne do prowadzenia dużych kampanii, ale ich wartość leżała w asymetrycznym osłabianiu silniejszego przeciwnika. Stanowiły broń odstraszającą, tanią w budowie i utrzymaniu, lecz zmuszającą wroga do ponoszenia ogromnych kosztów w zabezpieczaniu operacji morskich. Analiza taktyki ich użycia stanowi do dziś ważny przykład obrony asymetrycznej w warunkach przybrzeżnych i pokazuje, jak niewielka flota mogła skutecznie wpływać na równowagę sił w regionie.

12. Dziedzictwo techniczne i kulturowe okrętów podwodnych typu Kalev

Okręty podwodne typu Kalev były nie tylko symbolem nowoczesności estońskiej marynarki w latach trzydziestych XX wieku, lecz również pozostawiły znaczące dziedzictwo techniczne. Ich konstrukcja miała charakter nowatorski, ponieważ łączyła w jednej jednostce średniej wielkości zarówno możliwości ataku torpedowego, jak i stawiania min. Takie rozwiązanie, choć praktyczne i dające szerokie możliwości operacyjne, było w regionie Morza Bałtyckiego stosunkowo rzadkie. Co więcej, jakość wykonania jednostek zbudowanych przez brytyjską stocznię Vickers-Armstrongs potwierdziła ich trwałość i solidność. Lembit pozostawał w czynnej służbie aż do lat siedemdziesiątych XX wieku, co jest wymownym dowodem niezawodności tej konstrukcji. W radzieckiej marynarce wojennej pełnił nie tylko rolę bojową, lecz także szkoleniową, stając się ważnym narzędziem dydaktycznym dla kolejnych roczników podwodniaków. Koncepcja uniwersalnego stawiacza min, jaką reprezentowały te jednostki, miała również wpływ na powojenne projekty radzieckie i znalazła odzwierciedlenie w rozwiązaniach stosowanych w innych krajach bloku wschodniego.

Dziedzictwo typu Kalev nie ogranicza się jednak do techniki i taktyki, ale jest także głęboko zakorzenione w kulturze i pamięci narodowej Estonii. W latach trzydziestych okręty te stanowiły wyraz aspiracji nowo powstałego państwa, które pragnęło podkreślić swoją obecność na Bałtyku i zademonstrować niezależność wobec potężniejszych sąsiadów. Zatonięcie Kaleva w 1941 roku stało się symbolem tragicznych losów Estonii w okresie II wojny światowej, a sama jednostka traktowana jest dziś jako „podwodny grób wojenny”. Z kolei Lembit, który przetrwał burzliwe dzieje XX wieku, stał się jednym z najlepiej zachowanych okrętów podwodnych okresu międzywojennego na świecie. Obecnie, jako eksponat Estońskiego Muzeum Morskiego, pełni rolę nie tylko historyczną, lecz także edukacyjną i turystyczną, przyciągając badaczy, uczniów i pasjonatów z całego świata. Kalevy, mimo że pod estońską banderą służyły stosunkowo krótko, zajmują wyjątkowe miejsce w tożsamości narodowej. Stały się ikoną pamięci i dumy, symbolem niezależności, poświęcenia i dążenia do utrzymania własnej obecności na morzu.

Lembit galeria (fot.A.Teiss):

Drukuj

Udostępnij:

Powiązane wpisy:

Okręty podwodne typu Ohio Okręty podwodne typu Skipjack Okręty podwodne projektu 971