46 mm Granatnik wz.36

Warszawa, Muzeum Wojska Polskiego

Realia działań bojowych, panująca na frontach I Wojny Światowej wykazały potrzebę opracowania broni, która zapewniłaby bezpośrednie wsparcie piechoty na odległościach większych niż rzut granatem, a jednocześnie mniejszych niż minimalny zasięg artylerii i moździerzy. Problem ten rozwiązała rodzina broni wsparcia na krótką odległość. Do tej rodziny należały garłacze (granatniki nasadkowe), miotacze min oraz granatniki.

Historia konstrukcji

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kilka wzorów broni tego typu trafiło do tworzącego się Wojska Polskiego. Najbardziej popularne były niemieckie granatniki wz.16 (M 1916) oraz francuskie garłacze V.B. (stosowane wraz z karabinami powtarzalnymi systemu Lebel oraz Berthier).

Z czasem broń ta stała się przestarzała i należało opracować nową konstrukcję tego typu. Prace nad nowym granatnikiem rozpoczęto w 1927 roku, w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu. Ustalono, że nowa broń powinna charakteryzować się niewielką masą oraz wymiarami, prostą budową oraz maksymalnym zasięgiem do 400 metrów. W oparciu o te założenia, major Roman Jarząbkiewicz opracował prototyp o stałym kącie ustawienia lufy (wynoszącym 45 stopni) oraz zasięgu od 140 metrów do maksymalnie 400 metrów. Testy broni przeprowadzono w listopadzie 1929 roku, także w Toruniu. Wykazały one wiele wad konstrukcyjnych, jednakże polski prototyp osiągami przewyższał inne, zagraniczne konstrukcje tego typu, na przykład włoski lekki granatnik kalibru 38 mm oraz nowszy model kalibru 50 mm, zakładów Breda. Następne prace przeprowadzono w Instytucie Badań Materiałów Uzbrojenia (IBMU) w Warszawie, gdzie do kwietnia 1931 roku wykonano trzy kolejne prototypy, które przekazano do Centrum Wyszkolenia Piechoty do testów. Pozytywne wyniki spowodowały, że podjęto decyzję o produkcji łącznie w zamówieniu 412 egzemplarzy i przekazaniu ich oddziałom wojska w lutym 1933 roku. Broń ta otrzymała oznaczenie granatnik wz.30.

Doświadczenia jednostek wojskowych wykazały wady granatnika, do najpoważniejszych należało: słabe mocowanie celownika (często odpadał po wystrzale), wadliwe mocowanie poziomnicy, zacinający się regulator gazowy, niepraktyczne rozkładanie i składanie broni oraz wadliwy system spustowy. Żołnierze wskazali, że zastosowana stopa lemiesza jest zbyt mała i nie daje dostatecznego oparcia podczas strzał.

Wobec tego w centrum IBMU postanowiono kontynuować prace nad ulepszeniem granatnika. Poprawione prototypy wykonano w Zbrojowni Nr. 2 w Warszawie i poddano je kolejnym testom. Po ich zakończeniu uwzględniono uwagi testujących i w Fabryce Karabinów w Warszawie zbudowano osiem nowych prototypów w czterech wersjach różniących się drobnymi szczegółami (warianty oznaczone jako: A, B, C i D). Po kolejnych próbach techniczno-taktycznych uchwałą KSUS z 14 stycznia 1936 roku przyjęto nową broń pod oznaczeniem granatnik wz.36.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Tychy, Muzeum Śląskiego Września 1939 roku

Jednocześnie w Instytucie Technicznym Uzbrojenia prowadzono też prace nad granatnikiem kalibru 40 mm z bruzdowaną lufą, a w przedsiębiorstwie „Perkun” nad granatnikiem oznaczonym jako G.P. Oba projekty przerwano wobec pozytywnych wyników lekkiego granatnika wz.36.

Produkcja polskich granatników wz.36 odbywała się w latach 1936–1939 w firmie Zieleniewski, Fitzner, Gamper – Zjednoczone Fabryki Kotłów, Maszyn i Wagonów SA. w Krakowie. Łącznie do sierpnia 1939 roku wyprodukowano i dostarczono Wojsku Polskiemu 3454 egzemplarzy granatników wz.36.

Opis konstrukcji

Lekki granatnik wz.36 kalibru 46 mm był bronią wsparcia strzelającą stromotorowo. Masa granatnika wynosiła 8 kilogramów, zaś całkowita długość – 640 mm. Broń miała gładkościenną lufę o długości jej przewodu 400 mm. Tylna część lufy osadzona była na podstawie zwanej stopą, a przednia opierała się na składanym w czasie marszu dwójnogu.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Poznań, Cytadela – Muzeum Armii Poznań

Nad lufą umieszczony został cylindrowy regulator gazowy, za pomocą którego możliwa była płynna regulacja odległości na jaką wystrzeliwany był granat (na odległościach od 100 metrów do 800 metrów). Do regulatora przez specjalny, trójkątny otwór dostawała się część gazów prochowych. Wielkość otworu była regulowana za pomocą pierścienia nastawczego. W ten sposób sterowano ilością wydostających się gazów i zmieniano ciśnienie w lufie, co z kolei skutkowało regulacją odległości strzału.

Dla ułatwienia obsługi granatnika wyposażono go w proste przyrządy celownicze. Składały się one z muszki (umieszczonej na zgrubieniu wylotowym lufy) oraz celownika ramkowego (mocowanego na regulatorze gazu), broń posiadała poziomnicę. Odpalanie realizowano za pomocą spustu typu kurkowego umieszczonego przed stopą granatnika. Umieszczenie spustu umożliwiało obsługę granatnika także w pozycji leżącej.

Obsługę granatnika wz.36 stanowiły czterech żołnierzy: granatnikowy-dowódca, celowniczy oraz dwóch amunicyjnych. Obsługa granatnika dysponowała zapasem od jedenastu do dwudziestu granatów (różne dane w zależności od źródeł), pozostała amunicja przewożona była na biedce amunicyjnej.

Do lekkiego granatnika wz.36 stosowano kilka rodzajów pocisków, głównie były to granaty ostre rozpryskowe wz. 5 (z zapalnikiem uderzeniowym, bezzwłocznym), granaty ćwiczebne wielokrotne wz. 35 oraz granaty wskaźnikowe wz.35. Amunicję tę produkowała Fabryka Amunicji Nr. 1 w Skarżysku (obecnie Skarżysko-Kamienna).

Istniała także możliwość stosowania wcześniejszych pocisków opracowanych dla granatnika wz.30. Należały do nich: granaty wz.30, granaty fosforowe wz.30, granaty zastępcze o dymie białym wz.30, granaty wz.33, granaty zastępcze o dymie białym wz.33, granaty ćwiczebne wielokrotne (wielokrotnego użytku) wz.33.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

Państwo – II Rzeczpospolita Polska
Producent broni – Zjednoczone Fabryki Maszyn i Wagonów L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper S.A.
Rodzaj broni – lekki granatnik piechoty
Obsługa – czterech żołnierzy
Prototypy – 1935 rok
Produkcja broni – lata 1936-1939
Wyprodukowano – około 3500 egzemplarzy (3454 egzemplarze)
Kaliber lufy – 46 mm
Wymiary konstrukcji:
Długość – 640 mm
Długość lufy – 400 mm
Masa broni – 8 kg
Prędkość początkowa wystrzelonego pocisku – 95 m/s
Zasięg broni – od 100 metrów do 800 metrów

Egzemplarz szkoleniowy

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Warszawa, Muzeum Wojska Polskiego

Wyposażenie Wojska Polskiego i użycie bojowe

W Wojsku Polskim granatniki wz.36 wykorzystywane były w piechocie, zastąpiły one używane dotąd granatniki niemieckie wz.16 oraz francuskie garłacze VB. W kompanii liniowej batalionu piechoty znajdowała się sekcja granatników uzbrojona w trzy granatniki. Razem dawało to 27 egzemplarzy granatników w pułku czynnym piechoty. Dowódcą sekcji granatników był najczęściej starszy podoficer lub podchorąży.

W czasie mobilizacji w 1939 roku, sformowano rezerwowe pułki piechoty, które nie miały pełnego etatowego stanu broni maszynowej, a także i granatników. Faktycznie we wrześniu 1939 roku w rezerwowym pułku piechoty znajdowało się tylko 18 egzemplarzy granatników. Granatniki trafiły także do niektórych batalionów Obrony Narodowej (m.in. batalion ON „Nakło”). Granatniki miała również otrzymać kawaleria, jednak dopiero w 1941 roku.

Po zakończeniu kampanii wrześniowej w ręce Niemców dostało się łącznie 855 egzemplarzy granatników wz.36. Większość z nich przyjęto następnie na wyposażenie jednostek szkoleniowych Wehrmachtu pod oznaczeniem 4,6 cm Granatenwerfer 36(p). Zostały one jednak szybko wycofane z użytkowania z powodu małej liczby dostępnej do nich amunicji. Pewna, aczkolwiek nieokreślona liczba granatników dostała się także w ręce Armii Czerwonej.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Warszawa, Muzeum Wojska Polskiego

Bibliografia

Anna Kosmowska, Mikołaj Klorek, Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939, Moździerz wz.31, granatnik wz.36. Tom 15, Wydawnictwo Edipresse Polska S.A., Warszawa 2013
http://wojsko18-39.3ap.net/wrzesien/artyleria/granatnik46/granatnikwz36.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Granatnik_wz._36