Przeciwlotniczy kierowany pocisk rakietowy 9K38 Igła

Koszalin, Muzeum Obrony Przeciwlotniczej

9K38 „Igła” to powstały w Związku Radzieckim, a następnie używany w armii rosyjskiej, ręczny, naprowadzany na podczerwień system pocisków ziemia-powietrze. Oznaczenie w kodzie NATO SA-18 Grouse.

Historia konstrukcji

Przeciwlotniczy pocisk rakietowy 9M36 „Strzała-3” posiadał liczne wady techniczne, przede wszystkim wrażliwość na celowe zakłócenia: pułapki termiczne i promienniki mikrofalowe, nadal nie wyeliminowano do końca wpływu zakłóceń naturalnych, szczególnie przy zwalczaniu celów na kursach spotkaniowych. Stawiano też wymagania możliwości zwalczania celów w nocy, zmniejszenia masy, a także włączenia go w systemy wykrywania, rozpoznania przynależności państwowej i kierowania ogniem środkami obrony przeciwlotniczej (OPL). W lutym 1971 roku zatwierdzone zostały wymagania dla przenośnego przeciwlotniczego zestawu rakietowego drugiej generacji, który otrzymał kryptonim „Igła”. Za priorytet uznano w nich poprawę rozdzielczości głowicy w celu zwiększenia jej odporności na sztuczne zakłócenia i umożliwienia selekcji celu na tle zakłóceń, zapewnienie automatycznego rozpoznawania przynależności celu, włączenia zestawów przenośnych w taktyczny system kierowania ogniem OPL i zapewnienia strzelcom odpowiednio wczesnego dopływu informacji o celach. Wymagano także zwiększenia zasięgu i pułapu skutecznego użycia zestawu oraz poprawy skuteczności głowicy bojowej. Zmiany te nie mogły w znaczący sposób wpłynąć na zwiększenie masy i gabarytów zestawu.

Opracowanie zestawu 9K38 z pociskiem rakietowym 9M39 polecono Biuru Konstrukcyjnemu Budowy Maszyn (KBM), główny konstruktor S. Niepobiedimyj, zaś nowej głowicy samonaprowadzania zakładom LOMO w Leningradzie, główny konstruktor O. Artamonow. Termin skierowania prototypu do prób określono na IV kwartał 1973 roku. Okazał się on nierealny. Głównym problemem jaki pojawił się podczas prac było skonstruowanie odpowiednio czułej, odpornej na zakłócenia i niezawodnej głowicy naprowadzającej. Ostatecznie wojsko zaproponowało opracowanie na bazie już gotowych zespołów przejściowego wariantu zestawu, w którym zastosowana zostałaby zmodyfikowana głowica naprowadzania „Strzały-3”, 9E45 opracowana w zakładach Arsenał. Decyzję podjęto w maju 1978 roku, a uproszczony zestaw oznaczono jako „Igła-1”. Prace nad docelowym wariantem 9K38 miały być nadal kontynuowane.

Pocisk i wyrzutnia 9K38 Igła (SA-18) u góry oraz pocisk i wyrzutnia 9K310 Igła-1 (SA-16) poniżej.

Na początku 1980 roku rozpoczęto próby kompletnego zestawu uproszczonego „Igła-1” oznaczonego jako 9K310, który wprowadzono do uzbrojenia w 1981 roku. W jego skład wchodził pocisk rakietowy 9M313 umieszczona w jednorazowym kontenerze-wyrzutni typu 9P322, mechanizm startowy 9P519 z wbudowanym układem identyfikacji swój-obcy typu 1L14 oraz planszet indykacji sytuacji powietrznej 1L15-1. Charakterystyki głowicy pozostały praktycznie niezmienione. Reszta zespołów rakiety została opracowana od nowa z uwzględnieniem pierwotnych wymagań dla zestawu 9K38. Znaczącą poprawę charakterystyk lotnych uzyskano stosując nowy dwuzakresowy silnik rakietowy o większym impulsie i czasie pracy. Niezależny od silnika głównego jest silnik startowy, zapewniający wyrzucenie pocisku z wyrzutni, który odrzucany jest po zakończeniu pracy. Zmodyfikowano także układ aerodynamiczny i blok sterowania rakiety. Dla poprawy skuteczności rażenia celu, razem z głowicą bojową detonowane są resztki paliwa rakietowego silnika marszowego.

Zestaw przenośny „Igła-1” zintegrowany został z systemem rozpoznawczym 1L14, zaczyna działać automatycznie w momencie uchwycenia celu przez głowicę i blokuje start jeśli śledzony jest własny statek latający. Natomiast przenośny planszet indykacji sytuacji powietrznej 1L15-1 prezentuje sytuację powietrzną w kwadracie 25 kilometrów x25 kilometrów na indykatorze świetlnym. Obecność celu jest sygnalizowana zapaleniem się znacznika na informację o czterech celach, przy tym podawana jest informacja o ich przynależności państwowej i kursie względem pozycji plutonu plot. Wykorzystanie planszetu pozwala na ok. dwukrotne zwiększenie prawdopodobieństwa wykrycia celu.

Brazylijski żołnierz z 9K38 Igła

Opracowane zostały dwie wersje: „Igła-1E” oraz „Igła-1M”, obie przeznaczone dla odbiorców zagranicznych (eksportowych). „Igła-1E” (zestaw 9K310E) to wariant, w którym konfigurację urządzenia rozpoznawczego swój-obcy można dostosować do wymagań zamawiającego (może on działać w standardzie NATO). Urządzenie startowe tej wersji oznaczono 9P519-1. Zestaw „Igła-1M” nie posiada układu rozpoznawczego, posiadała inny wariant urządzenie startowego typu 9P519-2. W konstrukcji wersji eksportowych zastosowano także pewne uproszczenia, między innymi brak w nich układu detonującego resztki paliwa rakietowego równolegle z wybuchem głowicy bojowej (pociski rakietowe zestawów „Igła-1E/1M” jest najprawdopodobniej oznaczona 9M313-1).

„Igła-1” produkowana była w Kowrowie. Licencyjną produkcję wariantu 9K310E uruchomiono w Bułgarii oraz Korei Północnej. Zestaw 9K310 udowodnił swą wysoką skuteczność w warunkach bojowych. Kilkanaście samolotów i śmigłowców koalicji zostało zestrzelonych podczas wojny w zatoce w 1991 roku. Używane były także przez Jugosłowian, przypisuje im się zestrzelenie samolotu Dassault-Breguet „Mirage 2000” nad Bośnią w sierpniu 1995 roku.

Zbliżenie na tylną część samolotu z jednostki 23rd Tactical Fighter Wing – A-10A Thunderbolt II. Samolot został uszkodzony, gdy w jego pobliżu eksplodował pocisk 9K310 Igła, podczas trwania operacji Pustynna Burza

W 1982 roku (po ponad 10 latach prac) rozpoczęły się próby poligonowe zestawu 9K38 ”Igła”. Został przyjęty do uzbrojenia we wrześniu 1983 roku. W skład zestawu wchodził pocisk rakietowy 9M39 umieszczona w pojemniku-wyrzutni 9P39, mechanizm startowy 9P516 z wbudowanym układem identyfikacji swój-obcy 1L14 oraz planszet indykacji sytuacji powietrznej 1L110. Urządzenie startowe pozwala na odpalanie pocisków rakietowych tak z pojemnika 9P39, jak i 9P322 zestawu 9K310. ”Igła” wyposażona została w docelową głowicę samonaprowadzania 9E410, opracowaną w leningradzkim LOMO. W porównaniu z układem naprowadzania ”Igły-1” 9E410 zapewnia znacznie większe możliwości zwalczania celów na kursach spotkaniowych, co umożliwia ich zniszczenie jeszcze przed przeprowadzeniem przez nie ataku, ale przede wszystkim umożliwia selekcję celu na tle zakłóceń, tak pirotechnicznych pułapek termicznych, jak i błysków promienników mikrofalowych. Zmiana głowica wymusiła także pewne modyfikacje bloku sterowania rakietą. Wprowadzono nowy planszet 1L110, prezentujący sytuację powietrzną w promieniu 12,5 kilometra.

Opracowano również pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze 9M39 zestawu Igła-W, będącego modyfikacją przenośnego przeciwlotniczego zestawu rakietowego Igła.

W polskich siłach zbrojnych:

W połowie lat 80.-tych XX wieku zakłady MESKO zakupiły licencję na produkcję zestawu przeciwlotniczego „Igła-1”. Produkcja nie została jednak uruchomiona. Zakłady MESKO opracowały na jego bazie własny zestaw przeciwlotniczy „Grom”, opisany tutaj – https://opisybroni.pl/przeciwlotniczy-zestaw-rakietowy-grom/

Żołnierze słoweńscy

Konstrukcja

9K38 ”Igła” – dwuzakresowa głowica samonaprowadzania typu 9E410 z głęboko chłodzonym układem detektorów.
9K310 „Igła-1” – przed oknem głowicy naprowadzania umieszczony został niewielki stożkowy grot wsparty na trzech prętach, jego zadaniem jest zmniejszenie oporów aerodynamicznych przy prędkościach naddźwiękowych.
9K38 „Igła” – stożkowy grot podtrzymywany trzema prętami został zastąpiony kilkucentymetrowym, pojedynczym grotem (swego rodzaju igłą) mocowanym centralnie do głowicy naprowadzania.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Koszalin, Muzeum Obrony Przeciwlotniczej

Ładunek bojowy o masie 1,17 kg (w tym 370 gram materiału wybuchowego), działanie odłamkowo-burząco-kumulacyjne, posiadał zapalnik uderzeniowy. Z zapalnikiem jest połączony także generator wybuchu powodujący równoległą z głównym ładunkiem detonację resztek paliwa rakietowego silnika marszowego.

Pocisk rakietowy posiada cztery powierzchnie sterowe, stateczniki w stanie złożonym przylegają do boków korpusu.

Lekki przeciwlotniczy system rakietowy 9K38 Igła Sił Zbrojnych Serbii zaprezentowany na zgromadzeniu taktyczno-technicznym w Ušće w Belgradzie w ramach obchodów Dnia Jedności, Wolności i Flagi Narodowej Serbii

Zastosowany silnik – rakietowy, dwuzakresowy. Niezależny od silnika głównego jest silnik startowy, zapewniający wyrzucenie pocisku z wyrzutni, który odrzucany jest po zakończeniu pracy.

Dane taktyczno-techniczne 9K310/9M313 „Igła-1”

Długość pocisku rakietowego – 1673 mm
Średnica korpusu pocisku rakietowego – 72 mm
Długość korpusu wyrzutni – 1700 mm
Masa zestawu w położeniu bojowym – 17,95 kg
Masa pocisku rakietowego – 10,8 kg
Średnia prędkość lotu pocisku rakietowego – 600 m/s
Strefa rażenia pocisku rakietowego:
Odległość do celu powietrznego – od 500 m do 5200 m
Wysokość celu powietrznego – od 10 m do 2500 m
Maksymalna prędkość celu powietrznego oddalającego się – 320 m/s
Prędkość maksymalna celu powietrznego zbliżającego się – 360 m/s
Prawdopodobieństwo zniszczenia celu jednym pociskiem rakietowym z tylnej półsfery bez zakłóceń ze strony nieprzyjaciela – 0,44-0,59
Prawdopodobieństwo zniszczenia celu jednym pociskiem rakietowym z tylnej półsfery z zakłóceniami ze strony nieprzyjaciela – <0,1

Użytkownicy zestawów przeciwlotniczych Igła – czerwoni dawni, niebiescy, aktualni – stan na 2023 rok

Dane taktyczno-techniczne 9K39/9M39 „Igła”

Długość pocisku rakietowego – 1638 mm
Średnica korpusu pocisku rakietowego – 72 mm
Długość korpusu wyrzutni – 1708 mm
Masa zestawu w położeniu bojowym – 17,9 kg
Masa pocisku rakietowego – 10,8 kg
Średnia prędkość lotu pocisku rakietowego – 600 m/s
Strefa rażenia pocisku rakietowego:
Odległość do celu powietrznego – od 500 m do 5200 m
Wysokość celu powietrznego – od 10 m do 2500 m
Maksymalna prędkość celu powietrznego oddalającego się – 320 m/s
Prędkość maksymalna celu powietrznego zbliżającego się – 360 m/s
Prawdopodobieństwo zniszczenia celu jednym pociskiem rakietowym z tylnej półsfery bez zakłóceń ze strony nieprzyjaciela – 0,45-0,63
Prawdopodobieństwo zniszczenia celu jednym pociskiem rakietowym z tylnej półsfery z zakłóceniami ze strony nieprzyjaciela – <0,31

Żołnierze peruwiańscy

Użytkownicy przenośnych zestawów przeciwlotniczych Igła

Azerbejdżan
Armenia
Algieria
Angola
Brazylia
Bośnia i Hercegowina
Botswana
Wenezuela
Wietnam
Egipt
Gruzja
Indie
Jordania
Iran
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna
Republika Korei
Kuba
Macedonia Północna
Malezja
Myanmar
Nikaragua
Pakistan
Peru
Federacja Rosyjska
Serbia
Singapur
Syria
Słowacja
Słowenia
Uganda
Ukraina
Liban
Meksyk
Zjednoczone Emiraty Arabskie
Naddniestrze
Strefa Gazy

Użycie bojowe

Podczas wojny domowej w Salwadorze partyzanci FMLN zestrzelili co najmniej jeden samolot szturmowy A-37B i jeden samolot wsparcia powietrznego AC-47 przy użyciu zestawu przeciwlotniczego Igła. Z powodu zagrożenia ze strony przenośnych zestawów przeciwlotniczych, siły powietrzne Salwadoru musiały latać na niskiej wysokości, gdzie automatycznie znalazły się w zasięgu ognia broni ręcznej.
Podczas wojny domowej w Nikaragui, bojownicy Sandinistowskiej Armii Ludowej użyli przenośnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych Igła do zestrzelenia samolotu transportowego DC-6 , który zrzucał broń bojownikom Contras.
W 1991 roku podczas operacji Pustynna Burza zestrzelono nimi na pewno 4 samoloty pionowego startu typu Harrier. Ponadto zestrzelono na pewno jeden samolot wielozadaniowy F-16C.
Podczas wojny w Bośni Serbowie zestrzelili francuski samolot rozpoznawczy Mirage-2000RN przy użyciu przenośnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych Igła.
31 października 1995 roku wojska indyjskie zestrzeliły pakistański śmigłowiec SA.316 Lama przy użyciu zestawu przeciwlotniczego Igła. W śmigłowcu zginęło kilku wysoko postawionych żołnierzy.
W dniu 2 maja 1999 roku ofiarą pocisku przeciwlotniczego Igła padł samolot F-16C Block 40 z 555. Eskadry 31. Dywizjonu, wykonujący misję bojową w ramach operacji Allied Force w czasie wojny w Kosowie.
Podczas wojny o Karabach dwa azerskie myśliwce MiG-21 zostały zestrzelone przez przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe Igła.
Cztery (według innych źródeł sześć) rosyjskich śmigłowców zostało zestrzelonych w Czeczenii, w tym Mi-8 z komisją Sztabu Generalnego (13 zabitych, w tym dwóch generałów), kolejny Mi-8 z wysokimi rangą urzędnikami (wśród zabitych byli wiceminister spraw wewnętrznych Rosji M. Rudczenko i zastępca dowódcy wojsk wewnętrznych N. Goridow) i prawdopodobnie Mi-26 przewożący personel wojskowy (116 zabitych, według innych źródeł został zestrzelony przez inny typ przenośnego zestawu przeciwlotniczego). Łącznie osiem zestawów przenośnych Igła zostało zakupionych przez czeczeńskich rebeliantów w Gruzji. W 2003 roku trzy zestawy Igła należące do bojowników zostały przejęte podczas operacji specjalnej, a kilku organizatorów ataków na śmigłowce zostało zabitych oraz aresztowanych. W 2005 roku ostatni zestaw przeciwlotniczy Igła został przejęty od bojowników.
Jest on używany przez armię iracką przeciwko siłom koalicji od 2003 roku. Wiadomo, że 7 listopada 2003 roku amerykański śmigłowiec UH-60 Black Hawk został zestrzelony przy użyciu zestawu przeciwlotniczego Igła.
W dniu 25 stycznia 2014 roku na Półwyspie Synaj zestrzelono egipski śmigłowiec wojskowy. Odpowiedzialność za atak wzięła na siebie grupa Jamaat Ansar Bait al-Magdis.
Podczas wojny domowej w Syrii zestrzelono co najmniej dwa statki powietrzne. Były to odrzutowy samolot uderzeniowy Suchoj Su-24 i śmigłowiec Mil Mi-17.
W dniu 12 listopada 2014 roku wojsko Azerbejdżanu zestrzeliło ormiański śmigłowiec bojowy Mil Mi-24 podczas lotu treningowego w pobliżu linii starcia między wojskami.
W dniu 2 kwietnia 2016 roku armeńskie wojsko zestrzeliło azerski śmigłowiec bojowy Mil Mi-24 podczas lotu bojowego w pobliżu linii styku wojsk.
W dniu 13 maja 2016 roku uzbrojone formacje kurdyjskiego oddziały PKK zestrzeliły turecki śmigłowiec bojowy AH-1W Super Cobra.
17 kwietnia 2022 ukraińscy żołnierze podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę zestrzelili w obwodzie charkowskim rosyjski śmigłowiec Ka-52 za pomocą radzieckiej wyrzutni pocisków Igła.
W dniu 22 maja 2022 roku w pobliżu miasta Popasna Siły Zbrojne Ukrainy zestrzeliły rosyjski odrzutowy samolot szturmowy Su-25 pilotowany przez emerytowanego generała dywizji Kanamata Botaszewa, 63 lata, przy użyciu przenośnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych Igła.
28 czerwca 2024 roku Gwardia Narodowa Ukrainy poinformowała o zestrzeleniu w obwodzie donieckim rosyjskiego samolotu szturmowego Su-25.

Bibliografia

Andrzej Kiński, Sowieckie przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe cz.1, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 11/1999, Magnum-X, Warszawa
Andrzej Kiński, Sowieckie przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe cz. 2, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 12/1999, Magnum-X, Warszawa
https://pl.wikipedia.org/wiki/9K38_Ig%C5%82a
https://en.wikipedia.org/wiki/9K38_Igla
http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/2458/126/9K310-9M313-9K38-9M39-Igla