Samolot szkolno-treningowy WSK TS-8 Bies

Samolot szkolno-treningowy PZL TS-8 ”Bies” podczas pokazów na lotnisku w Radomiu, 2005 rok.

Historia konstrukcji

W 1953 roku lotnictwa wojskowe zamówiło nowy samolot szkolny, dla zastąpienia samolotów: LWD „Junak 2” i Jakowlew Jak-11. Konstrukcję samolotu powierzono w Instytucie Lotnictwa zespołowi konstrukcyjnemu pod kierownictwem mgr inż. Tadeusza Sołtyka. Samolot otrzymał oznaczenie TS-8 „Bies”. Do jego napędu, w Instytucie Lotnictwa, inż. Wiktor Narkiewicz opracował nowy silnik WN-3. Prace projektowe rozpoczęto w 1953 roku. Zastępca T. Sołtyka, magister inż. Jerzy Świdziński złożył dwie propozycje perspektywicznego układu samolotu, pozwalające na zmianę napędu na odrzutowy. Jedną był samolot ze śmigłem pchającym, ale w układzie klasycznym; druga koncepcja natomiast to samolot w układzie dwubelkowym. Jednak awangardowe pomysły nie wzbudziły zainteresowania. Na przełomie zimy 1952/1953 roku wykonano kilka projektów koncepcyjnych samolotu w układach: dwubelkowym ze śmigłem pchającym, klasycznym ale ze śmigłem pchającym na końcu kadłuba i klasycznym.

Projekt samolotu szkolno-treningowego “Bies”- wariant II

Zanim jednak prace nad samolotem TS-8 „Bies” ruszyły pełną parą, zespół otrzymał za zadanie zmodyfikowanie samolotu „Junak 2” i zastąpienia jego podwozia w układzie klasycznym trójkołowym podwoziem z kółkiem przednim. W lotnictwie wojskowym należało wówczas niemal natychmiast podjąć szkolenie na samolotach o trójkołowym podwoziu. Zadanie zostało szybko wykonane. Samolot TS-9 „Junak 3”, wyposażony w stałe, trójkołowe podwozie i radiostację pokładową, został oblatany w sierpniu 1953 roku. Wkrótce też podjęto produkcję seryjną i samoloty „Junak 3” zostały przekazane szkołom lotniczym, wypełniając na pewien czas dotkliwą lukę sprzętową. Tak więc od połowy 1953 roku zespół mógł Już poświęcić się wyłącznie pracy nad samolotem TS-8 „Bies”.

Projekt samolotu szkolno-treningowego “Bies”- wariant III

Projekt wstępny samolotu został wykonany wraz z makietą centralnej części samolotu w pierwszej połowie 1954 roku. Prace konstrukcyjne, dokumentacyjne i próby statyczne prototypu zakończono w 1955 roku. Warsztat Instytutu Lotnictwa (później Zakład Produkcji Doświadczalnej) przystąpił do budowy 4 prototypów (jednego do badań statycznych i trzech do prób w locie). Drugi prototyp TS-8 P-1 (pierwszy do prób w locie) wykonał pierwszy lot w dniu 23. 07. 1955 roku. Kolejne dwa prototypy ukończono i oblatano w dniu 13. 03. 1956 roku; TS-8 P-2 i 18. 08. 1956 roku; TS-8 P-3. Próby wykazały, iż samolot ma dobre właściwości pilotażowe i osiągi. Dwa prototypy pozostawały w eksploatacji Instytutu Lotnictwa do 1972 roku.

Na bazie projektu samolotu TS-8 „Bies” powstał projekt wstępny samolotu dyspozycyjnego IL „Goniec”. W latach 1956-1957 na samolocie TS-8 ustanowiono kilka rekordów, w tym dwa międzynarodowe:

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Muzeum Lotnictwa Polskiego, Kraków

28. 12. 1956 roku: inż. Andrzej Abłamowicz, międzynarodowy rekord wysokości; 7084 m
14. 05. 1957 roku: inż. Andrzej Abłamowicz, międzynarodowy rekord w odległości lotu na obwodzie zamkniętym 2884,5 km. Jednocześnie zostały ustalone krajowe rekordy prędkości na dystansach 500, 1000, 1500 i 2000 km
30. 05. 1957 roku: inż. Ludwik Natkaniec, międzynarodowy rekord prędkości na trasie 2000 km dla samolotów tej kategorii; 317 km/h. W czasie tego lotu pobito również krajowe rekordy prędkości na trasach 500 i 1000 km

W dniach między 24. 05. 1957 roku do dnia 02. 06. 1957 roku samolot został zaprezentowany na XXII Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Paryżu. W następnym roku inż. Andrzej Abłamowicz demonstrował „Biesa” na Węgrzech i w Rumunii. Serię informacyjną 10 egzemplarzy TS-8BI „Biesów” wyprodukowano w 1957 roku w WSK-Okęcie, pierwszy samolot oblatano w dniu 30. 05. 1957 roku. Samoloty z serii informacyjnej zostały przekazane do eksploatacji próbnej w szkołach i jednostkach lotniczych. W wyniku doświadczeń eksploatacyjnych wprowadzono w następnych egzemplarzach seryjnych kilka zmian o charakterze użytkowym. Wielkoseryjną produkcję TS-8 uruchomiono w 1958 roku w WSK-Mielec. Pierwszy samolot oderwał się od ziemi w dniu 23. 08. 1958 roku. W Mielcu zbudowano 229 samolotów w wersjach TS-8BII i TS-BIII. Ostatni oblatano w dniu 07. 02. 1961 roku. Zbudowano trzy prototypy, 10 egzemplarzy serii informacyjnej i 229 seryjnych, czyli łącznie 242 egzemplarzy. Inne dane mówią, że ogółem wyprodukowano 250 TS-8 w 10 seriach produkcyjnych.

TS-8 ”Bies” był pierwszym po wojnie polskim nowoczesnym samolotem metalowym z polskim silnikiem, który został wyprodukowany w dużej serii. Samoloty seryjne trafiały do oficerskich szkół lotniczych oraz do jednostek Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Powietrznej Kraju i lotnictwa Marynarki Wojennej. Od 1958 roku samoloty „Bies” wprowadzono również do OSL w Dęblinie. W latach 1964-1967 zastąpiły je odrzutowe samoloty PZL TS-11 „Iskra”. Samoloty „Bies” zaczęto wycofywać z lotnictwa wojskowego i przekazywać aeroklubom prowadzącym obozy LPW II stopnia. Łącznie wojsko przekazało 101 samolotów TS-8 „Bies” do potrzeb lotnictwa cywilnego. W pojedynczych przypadkach wojsko użytkowało „Biesy” do końca lat 70.-tych, jedna z ostatnich maszyn, TS-8BIII, wykonywała loty służbowe jeszcze w 1978 roku.

Polskie jednostki wojskowe użytkujące samoloty TS-8 „Bies”: klucz lotnictwa łącznikowego 1 Korpusu Obrony Powietrznej Kraju przemianowany na Eskadrę Lotniczą Dowództwa Korpusu Obrony Powietrznej Kraju, a następnie na 42. Eskadrę Lotniczą. Dwa samoloty „Bies” zostały wyeksportowane do Indonezji.

W 2005 roku w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie znajduje się pierwszy prototyp „Biesa” oraz seryjny „Bies B II”. Samoloty „Biesy B II” znajdowały się też w muzeach w Kołobrzegu, Drzonowie i Poznaniu, 6 sztuk było w Łodzi, jeden jako pomnik w PZL w Kaliszu. W dniu 01. 01. 2006 roku w polskim rejestrze statków powietrznych znajdowały się 3 samoloty PZL TS-8 „Bies”, natomiast w dniu 01. 01 .2007 roku; 4 egzemplarze.

Konstrukcja samolotu

Dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej. Skrzydła jednodźwigarowe, trójdzielne o obrysie dwutrapezowym. Konstrukcja półskorupowa z pokryciem pracującym, wzmocnionym podłużniczkami. Pokrycie blachą duralową. Lotki szczelinowe, pokrycie lotek z płótna. Pomiędzy lotkami a kadłubem znajdują się dwudzielne klapy szczelinowe.

Kadłub półskorupowy, podłużnicowo-wręgowy, pokryty blachą duralową. Przekrój poprzeczny- owalny. Kabina zakryta. Usterzenie wolnonośne o obrysie trapezowym. Stateczniki kryte blachą, stery płótnem. Podwozie trójkołowe z kołem przednim, chowane w locie.

Uzbrojenie samolotu

TS-8BI: 1 najcięższy karabin maszynowy UBK kalibru 12,7 mm, zamocowany w prawym skrzydle środkowym. Dwa wyrzutniki bombowe dla bomb o masie 50 kg.
TS-8BII i TS-8BIII: uzbrojenia nie montowano, jedynie niektóre egzemplarze przewidziane do treningu w pozorowanym strzelaniu wyposażone były w celownik i fotokarabin.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej, Warszawa

Wyposażenie samolotu

Radiostacja UKF typu R-800, automatyczny radiokompas ARK-5, telefon pokładowy SPU-2, radiowysokościomierz RW-2, sygnalizator radiolatarni MRP-48, busola żyromagnetyczna DGMK-3, fotokarabin. Instalacje: pneumatyczna, elektryczna.

Zastosowany napęd

Silnik WN-3 – Muzeum Lotnictwa Polskiego, Kraków

Silnik gwiazdowy WN-3 o mocy startowej 232 kW (315 KM) i trwałej 208 kW (283 KM). Według innych źródeł: o mocy 243 kW (330 KM) lub silnik gwiazdowy WN-3A o mocy 236 kW (320 KM).