7,62 mm Karabin powtarzalny U.S., Rifle, cal. .30, M1903 Springfield
Historia konstrukcji
Po zebranych doświadczeniach z wojny z Hiszpanią z 1898 roku Stany Zjednoczone przystąpiły do opracowania całkowicie nowej broni strzeleckiej, która miała stać się podstawowym uzbrojeniem amerykańskich żołnierzy, marynarzy oraz marines. Został nim opracowany karabin powtarzalny Springfield M1903, dostosowany do naboju karabinowego .30-03, czyli kalibru 7,62 mm wz. 1903. Broń ta pod wieloma względami ma przypominać karabiny rodziny Mausera w tym najnowszy model Gewehr 98. Jednak mocno odmiennej konstrukcji jest zamek broni – jego trzeci rygiel nie był umieszczony na dnie, nie zapierał się o oporę w dnie komory zamkowej, lecz z jego boku i po zaryglowaniu opierał się on o mostek komory zamkowej. Zupełnie odmienna była dwuczęściowa iglica z oddzielnym, szybkowymiennym grotem, z tyłu na stale połączona z kurkiem. Oba zastosowane rozwiązania pochodzą z karabinów powtarzalnych systemu Kraga. Karabin Springfield oprócz skrzydełka bezpiecznika na zamku, posiadał jeszcze drugie skrzydełko zamontowane nie u góry zameczka, ale z boku mostka komory: dźwignię odcinacza magazynka wewnętrznego broni, pozwalającymi też strzelać pojedynczo ładowanymi nabojami karabinowymi. W położeniu pośrednim pełniła ona rolę zaczepu do rozkładania broni pozwalając, wyjąć zamek. Łuska naboju .30-03, posiadało dno o identycznej średnicy co w łusce niemieckiego naboju systemu Mausera 7,92 x 57 mm, a łódka amunicyjna na pięć naboi była niemal kopią niemieckiego rozwiązania, co spowodowało rozpoczęcie procesu sądowego o naruszenie praw patentowych, załagodzony w 1909 roku po wypłacie sumy w wysokości 200 000 USD tytułem tantiem patentowych, należnych zakładom DWM.
Po wyprodukowaniu liczby 200 000 egzemplarzy karabinów M1903, w roku 1906 przeprowadzona została pierwsza poważna modernizacja, która polegała na zastosowaniu nowego typu amunicji, zawierającej pociski ostrołukowe, zamiast wcześniej tępołukowej, która coraz bardziej odstępowała od możliwości balistycznych od wszelkich typów nowej amunicji karabinowej. . Przeprowadzone zmiany spowodowały powstanie nowego naboju karabinowego, oznaczonego (w tym samym 7,62 mm kalibrze), jako: .30-06, po dziś dzień jeden z najpopularniejszych naboi dla broni myśliwskiej. Początkowo skupiono się w 1907 roku na przerobieniu już wyprodukowanych karabinów, w celu dostosowania ich do nowej amunicji, natomiast dopiero na początku 1908 roku (niektóre dane mówią o końcu roku 1907) ruszono z produkcją seryną już nowego wariantu karabinu.
Afroamerykańscy żołnierze US Army
Tutaj paradoksalnie wraz z wprowadzeniem nowego naboju, do broni wrócił celownik drabinkowy, zastępując przejęty z ostatnich modelów karabinów powtarzalnych Krag – celownika ramieniowo-krzywiznowego. Nowy celownik w karabinie M1903 może tutaj posłużyć jako przykład bardzo niepotrzebnej komplikacji broni (systemu celowniczego), mocno komplikującemu życie zwykłemu żołnierzowi. Celownik posiadał aż pięć przyrządów do celowania: szczerbinę do celowania do celów na bardzo krótkim dystansie, widoczną po założeniu drabinki, a po jej postawieniu ukazywały się pozostałe; stała szczerbina do strzelania na dystans aż 2850 jardów, czyli 2605 metrów, pomimo że na tym dystansie bez specjalistycznych celowników optycznych bardzo trudno jest trafić cel wielkości człowieka oraz ślizgacz celownika, zaopatrzony w specjalny przeziernik i dublujący ją szczerbinę do strzelań na dystansie od 100 jardów 91 metrów) do aż 2350 jardów (około 2150 metrów), ale także oddzielną szczerbinę do strzelań na dystansie od 1400 jardów (1280 metrów) do 2700 jardów (około 2470 metrów). Śruba mikrometryczna pozwalała na obracanie całej podstawy celownika wokół osi, aby umożliwić na wprowadzenie poprawki na wiatr boczny. Mało która broń tego czasu posiadała tego typu zastosowany celownik.
Po zakończeniu I Wojny Światowej, kiedy wraz z gwałtownym wzrostem liczebności nowej armii poborowej, wzrosła liczba wielu typów różnych egzemplarzy broni palnej, w większości produkowanej na terytorium Stanów Zjednoczonych, rozpoczęto proces standaryzacji broni, wszystkie inne modeli zastępując karabinami Springfield M1903, produkowanymi nadal, do 1919 roku w zakładach Rock Island, a do 1927 roku w Springfield. Karabiny systemu Endfield M1917 trafiły do składnic rezerwy strategicznej oraz na wyspy Pacyfiku. W tę broń uzbrajano oddziały amerykańskie stacjonujące też na Kubie, Filipinach, Haiti, Portoryko oraz były dostarczane jako pomoc militarna dla wielu wojskowych dyktatur w krajach południowoamerykańskich, w rodzaju nikaraguańskiego Anastasio Somozy, czy dominikańskiego Rafaela Trujillio.
W roku 1929 karabiny M1903 zostały ponownie poddane procesowi modernizacji, tworząc nową odmianę M1903A1, które odróżniało się zastosowaniem nowego łoża z odpowiednim kształcie chwytu pistoletowego i muszką w osłonie, która jednak często była zdejmowana przez zwykłych żołnierzy, którym osłona nadmiernie ogranicząła pole widzenia. W tym samym czasie w jednostkach artylerii był używany model M1903A2 – karabin pozbawiony drewnianego łoża karabin karabin Springfield M1903 z mosiężnym adapterem w kształcie naboju do mocowania w komorze nabojowej działa., gdzie najczęściej pełnił on rolę małokalibrowego trenażera do szkolenia celowniczych armat. Kolejne odmiany karabinów M1903 wróciły do pierwotnego kształtu zastosowanego łoża , choć w latach II Wojny Światowej były montowane modele z starym, jak i z nowym typem zastosowanego łoża, a nawet pojawił się model w jednym jedynym rodzaju zastosowania w łoży chwytu półpistoletowego. Jednak wraz z dalszym rozwojem, broń ta coraz bardziej była uważana za przestarzałą, którą ostatecznie po zaakceptowaniu w produkcji, a następnie na zastosowaniu większości żołnierzy amerykańskich miał się znaleźć nowoczesny karabin samopowtarzalny M1 Garand. Jednak rosnące od 1941 roku rezerwy armii amerykańskiej, spowodowało duże zapotrzebowanie na karabiny M1903, dlatego pod koniec 1941 roku karabin wrócił do produkcji seryjnej w zakładach Springfield, która trwała do połowy 1944 roku, a w 1942 roku zakłady Remington oraz Smith-Corona, które rozpoczęły produkcję seryjną zmodyfikowanej wersji M1903A3. Nowy karabin wyróżniał się zastosowaniem celownika przeziernikowego, umieszczonego na mostku komory zamkowej, która ulokowana była znacznie bliżej oka, tym samym wydłużając linię celowniczą broni Frezowane elementy broni, takie jak pudełko magazynka z kabłąkiem i denko, zostały zastąpione elementami blaszanymi. Natomiast niektóre karabiny, gdzie lufy zaopatrzone w sześć bruzd, posiadały często nacięte trzy lub nawet dwie bruzdy. W 1944 roku zakłady Remington uruchomiły produkcję modelu M1903A4, który od wersji A3 różnił się brakiem podstawy muszki, umieszczeniem na komorze zamkowej podstawy muszki, umieszczeniem na komorze zamkowej podstawy do celownika optycznego i łożem z chwytem pistoletowym, wracającym do formy modelu A1. Produkcja wszystkich jeszcze znajdujących się odmian tego karabinu powtarzalnego ostatecznie zakończono wraz z 1944 rokiem.
Amerykańscy żołnierze US Marine Corps podczas japońskiego ataku na bazę morską w Pearl Harbor
Wersje
– M1903A1 odmiana przyjęta 5 grudnia 1929 roku która była wyposażoną w kolbę z uchwytem półpistoletowym, ale egzemplarze używane podczas II Wojny Światowej miały szyjkę bez tego uchwytu.
– M1903A3 odmiana z długą nakładką na lufie, zaopatrzona w celownik przeziernikowy osadzonym na mostku komory zamkowej oraz dostosowana do nowocześniejszych i tańszych metod produkcji;
– M1903A4 wersja dla strzelców wyborowych zaopatrzona w teleskopowy celownik optyczny Weaver Model 330 lub 330C (zestandaryzowany później jako M73B1) o powiększeniu 2,2x umieszczony na podstawie Redfield Jr. – zachowała ona kolbę z chwytem półpistoletowym. Remington otrzymał najpierw dwa zamówienia na dostawę 28 635 karabinów M1903A4, a na końcu trzecie zamówienie na 24 558 karabinów które jednak z braku celowników Lyman M73 anulowano
M1903A4
– adaptacja karabinów M1903A1 z celownikiem optycznym Unertl o powiększeniu 8x wybrany przez US Marine Corps jako broń strzelców wyborowych
– istniała także jednostrzałowa wersja karabinu, dostosowana do amunicji bocznego zapłonu kalibru 0,22 cala. Broń ta była przeznaczona do szkolenia
Karabiny były produkowane seryjnie w następujących zakładach:
– Springfield Armory w Springfield (stan Massachusetts)
– Remington Arms Corporation w Bridgeport (stan Connecticut)
– Rock Island Arsenal w Rock Island (stan Illinois)
– Smith-Corona Typewriter Company w Syracuse (stan New York)
Produkcję zakończono wiosną 1944 roku – od czerwca tego roku kontynuowano jedynie produkcję karabinów wyborowych w wersji M1903A4. Ogółem wyprodukowano 3,3 miliona egzemplarzy.
Opis konstrukcji
Karabin powtarzalny zaopatrzony w czterotaktowy zamek ślizgowo-obrotowy, który był ryglowany symetrycznie z przodu w pionie oraz dodatkowo z tyłu ryglem umieszczonym w tylnej części trzonu zamkowego i zachodzącym na wycięcie przy mostku obsady. Lufa zaopatrzona w 4 bruzdy prawoskrętne o skoku 254 mm była wkręcona w komorę zamkową, zamkniętą mostkiem, w którym znajdowało się gniazdo do oparcia pięcionabojowej łódki i na wierzchu którego osadzony był celownik. W łożu pod komorą zamkową znajdował się niewystający dwurzędowy magazynek pudełkowy o pojemności 5 naboi oraz urządzenie spustowe z językiem osłoniętym kabłąkiem. Celownik ramkowy z przeziernikiem skalowany od 100 do 2850 jardów, z bocznym przesuwem realizowanym za pomocą śruby mikrometrycznej, współpracował z muszką płytkową w kolistej osłonie z zacięciem przeciwodblaskowym. Stopa kolby okuta z pokrywą schowka mieszczącego przybory do czyszczenia. Nakładka, łoże i kolba drewniane. Na wylocie lufy można było zamocować bagnet M1905.
Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Kraków, Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila”
Broń z kolekcji Dr. Stanisława Wcisło
Zastosowana amunicja
Naboje były fabrycznie pakowane w 20-nabojowe opakowania kartonowe:
1. Zwykła Cartridge, Caliber .30, Ball, M1:
• Długość naboju: 84,8 mm
• Masa pocisku: 11,2 g
• Prędkość wylotowa: 793 m/s
• Donośność: maksymalna 5 500 jardów (około 5 030 metrów)
• Pocisk pełnopłaszczowy z ołowianym rdzeniem. Pocisk miał zoptymalizowaną balistykę do strzelania na duże odległości.
2. Zwykła Cartridge, Caliber .30, Ball, M2:
• Długość naboju: 84,8 mm
• Długość pocisku: 28,4 mm
• Masa naboju: 26,96 g
• Masa pocisku: 9,8 g
• Prędkość wylotowa: 835 m/s
• Donośność: maksymalna 3 450 jardów (około 3 155 metrów)
• Pocisk pełnopłaszczowy z ołowianym rdzeniem. Amunicja opracowana w 1938 roku zoptymalizowana do prowadzenia płaskotorowego ognia na dystansie do 1 500 jardów.
Taśma parciana na łódki amunicyjne M1923
3. Zwykła ze smugaczem Cartridge, Caliber .30, Tracer, M1:
• Długość naboju: 84,8 mm
• Długość pocisku: 36,8 mm
• Masa pocisku: 25,85 g
• Prędkość wylotowa: 812 m/s
• Pocisk pełnopłaszczowy z ołowianym rdzeniem w którego dennej części umieszczono smugacz. Czubek pocisku oznaczony kolorem czerwonym.
4. Przeciwpancerna Cartridge, Caliber .30, Armour Piercing, M2:
• Długość naboju: 84,8 mm
• Długość pocisku: 35,6 mm
• Masa naboju: 27,47 g
• Masa pocisku: 10,74 g
• Prędkość wylotowa: 828 m/s
• Donośność: maksymalna 4 500 jardów (około 4 115 metrów)
• Amunicja używana do zwalczania celów chronionych lekkim pancerzem oraz umocnień polowych. Z odległości 100 jardów (91 m) pocisk przebijał płytę pancerną o grubości 4,2 cala (10,66 mm). Czubek pocisku oznaczony kolorem czarnym.
5. Miotająca granaty nasadkowe Cartridge, Caliber .30, Granade, M3:
• Długość naboju: 63,2 mm
• Masa naboju: 16,07 g
• Amunicja opracowana do wystrzeliwania granatów z nasadek karabinowych zakładanych na wylot lufy.
6. Ślepa Cartridge, Caliber .30, Blank, M1909:
• Długość naboju: 63,2 mm
• Masa naboju: 14,13 g
• Amunicja używana podczas szkolenia oraz do celów salutacyjnych. Łuska pozbawiona pocisku.
7. Testowa Cartridge, Caliber .30, Ball, High Pressure Test, M1:
• Długość naboju: 84,8 mm
• Długość pocisku: 31,2 mm
• Masa naboju: 27,99 g
• Amunicja używana dla testowania wytrzymałości lufy badanej broni, o zwiększonym ładunku miotającym.
W służbie niemieckiej przejęte egzemplarze otrzymały oznaczenie 7,62 mm Gewehr 249 (a).
Rok 1950 – żołnierze południowokoreańscy
Podstawowe dane taktyczno-techniczne
• Kaliber: 7,62 mm
• Amunicja: 7,62 ×63 mm (.30-06 Springfield)
• Masa własna: bez bagnetu 3,94 kg, z bagnetem 4,39 kg
• Długość całkowita: 1100 mm
• Długość lufy: 595 mm
• Zasilanie: magazynek wewnętrzny na 5 naboi karabinowych
Bibliografia
- Karabiny karabinki i pistolety maszynowe Encyklopedia długiej broni wojskowej XX wieku – Żuk Aleksandr B.
- Witold Głębowicz, Roman Matuszewski, Tomasz Nowakowski: Indywidualna broń strzelecka II wojny światowej, Warszawa 2010
- http://www.dws-xip.pl/encyklopedia/
- Muzeum Armii Krajowej – Kraków