T-64 – radziecki czołg podstawowy. Na Zachodzie oznaczono go symbolem M-1970.
Historia
Prace nad czołgiem T-64 rozpoczęto w ZSRR w roku 1954. Podjęło się tego zadania Biuro Konstrukcyjne Fabryki Maszyn Transportowych im. W. Małyszewa w Charkowie. Głównym konstruktorem czołgu był A. Morozow.
Wyprodukowano około 8000 egzemplarzy T-64 w około 10 wersjach (inne źródła podają liczbę 13 000).
Opis konstrukcji
T-64 był pierwszym na świecie wozem bojowym wyposażonym w automat ładowania i trzyosobową załogę. Pierwsze prototypy posiadały armatę kalibru 100 mm. Następnie zamieniono ją na armatę kalibru 115 mm. W roku 1969 wprowadzono nowy typ armaty kalibru 125 mm – 2A46.
Pojawienie się czołgu T-64 było ogromnym zaskoczeniem dla sił zbrojnych państw NATO. Armata 2A46 umożliwia prowadzenie ognia przeciwpancernymi pociskami kierowanymi o zasięgu 4 km.
T-64 był również pierwszym na świecie seryjnie produkowanym czołgiem wyposażonym w pancerz kompozytowy, w dwóch wersjach: początkowo między dwiema warstwami stali umieszczano warstwę aluminium, a w drugiej kulki ceramiczne zatopione w metalowej matrycy. Zwiększało to odporność na działanie pocisków kumulacyjnych.
Przedni pancerz (kadłuba i wieży) był kompozytowy, co oznacza, że składał się z warstw różnych materiałów, połączonych w taki sposób, aby uzyskać jak największą ochronę balistyczną i ograniczyć masę czołgu (nadal klasyfikowanego jako czołg średni, a nie podstawowy). Górny przedni pancerz czołgu, co było wówczas charakterystyczne dla wszystkich radzieckich czołgów, był korzystnie pochylony (22 stopni pod kątem od poziomu) i składał się z następujących kolejnych warstw:
- 80 mm stalowego opancerzenia
- 105 mm tekstolitu
- 20 mm stalowego opancerzenia
Kompozytowy był także przód wieży z wkładką ze stopu aluminium, który przedstawiał się w przybliżeniu tak (przedni pancerz):
- 120 mm stalowego opancerzenia
- 300 mm stopu aluminium
- 190 mm opancerzenia
Wkładka stopu i stalowe opancerzenie nie były rozłożone równomiernie, większa ich część znajdowała się z przodu pojazdu, co dawało doskonały poziom ochrony. Zgodnie z radzieckimi danymi przód pojazdu był odporny na wszystkie rodzaje natowskich pocisków, jakimi strzelała armata gwintowana 105 mm (dokładniej rzecz biorąc 20 stopni po każdej stronie osi pojazdu).
Niemniej jednak w związku wymogami dotyczącymi masy reszta czołgu nie była chroniona równie dobrze. Pancerz kompozytowy pokrywał tylko przód (konkretnie górny przedni pancerz kadłuba i wieży), pozostałe części pojazdu były opancerzone w następujący sposób:
- Dolna płyta przedniego pancerza kadłuba: 80 mm stali
- Boki kadłuba: 80 mm (56 mm nad kołami gąsienicowymi)
- Tył kadłuba: 50 mm
- Góra kadłuba: 16 mm
- Spód kadłuba: 20 mm
- Tył wieży i boki tyłu: 65 mm
- Dach wieży: 45 mm

Unikalnym rozwiązaniem charakteryzował się silnik 5TDF zamontowany w tym czołgu. Jest to silnik wielopaliwowy dwusuwowy, pięciocylindrowy, dziesięciotłokowy. Silnik posiada dwa wały korbowe, zaś komorę spalania tworzyła przestrzeń między przeciwbieżnymi tłokami w ich GMP (górnym martwym położeniu). Silnik ten miał niewielką pojemność 13.6 l w stosunku do silnika W-2 znanego z czołgów T-34/44/54/55, rozwijał jednak moc 700 KM.
Na przedniej dolnej płycie kadłuba znajduje się lemiesz do samookopywania. Dzięki temu czołg w kilkanaście minut jest w stanie przygotować ukryte stanowisko ogniowe.
Służba i modernizacje
Czołg był projektowany równolegle do innego czołgu – T-72 i przypomina go wyglądem. Ale w przeciwieństwie do T-72, był używany tylko przez Armię Radziecką i nigdy nie został wyeksportowany. Wiele z wozów jest jeszcze w służbie. Przed 1989 rokiem, był używany podczas zimnej wojny przez oddziały radzieckie stacjonujące w Niemczech Wschodnich. Wszędzie indziej Rosjanie używali czołgów T-72. Aktualnie znaczna ilość T-64 (2200 szt.) jest używana przez Ukrainę. Konstrukcja czołgu T-64 była dalej rozwijana jako T-80 i T-84.
W 2005 roku Ukraina opracowała własną modernizację T-64 o nazwie BM Bułat. Na potrzeby eksportowe powstała również modyfikacja o nazwie T-64B1M. Wóz miał być sprzedany do Kongo, jednak przetarg został zerwany, a zmodernizowane 50 wozów przekazano do Sił Zbrojnych Ukrainy jako uzupełnienie strat powstałych podczas walk w Donbasie.
Również na Ukrainie, na podwoziu czołgu T-64 powstał ciężki wóz bojowy BMP-64. Pojazd w miejscu standardowej wieży wyposażony jest w wieżę z działkiem 2A42 30 mm, karabin PKT, podwójną wyrzutnię pocisków przeciwpancernych i granatnik.
Państwo | ZSRR |
Typ pojazdu | czołg podstawowy |
Trakcja | gąsienicowa |
Załoga | 3 |
Historia | |
Prototypy | 1962/1963 |
Produkcja | 1964–1987 |
Egzemplarze | ok. 8000 |
Dane techniczne | |
Silnik | 1 silnik wysokoprężny, 5 cylindrowy (z przeciwnie ustawionymi 10 tłokami) 5DTF o mocy 700 KM (515 kW) |
Transmisja | mechaniczna |
Pancerz | kompozytowy, grubość przeliczeniowa: 20 – 460 mm |
Długość | 9,22 m (całkowita) 6,54 m (kadłuba) |
Szerokość | 3,60 m |
Wysokość | 2,17 m |
Prześwit | 0,50 m |
Masa | 42 400 kg (bojowa) 38 000 kg (własna) |
Moc jedn. | 16,2 KM/t |
Nacisk jedn. | 0,83 kg/cm² |
Osiągi | |
Prędkość | 60,5 km/h (po drodze) 45 km/h (w terenie) |
Zasięg | 500 km (normalny) 700 km (z dodatkowymi zbiornikami) |
Pokonywanie przeszkód | |
Brody (głęb.) | 1,00 m (bez przygotowania) |
Rowy (szer.) | 2,85 m |
Kąt podjazdu | 30º |
Dane operacyjne | |
Uzbrojenie | |
1 armata gładkolufowa 2A46 kal. 125 mm (zapas amunicji – 40 szt.) 1 karabin maszynowy PKT kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 2000 szt.) 1 wielkokalibrowy karabin maszynowy NSW kal. 12,7 mm (zapas amunicji – 500 szt.) |
|
Użytkownicy | |
ZSRR/Rosja, Ukraina, Uzbekistan |
Detale T-64B Fot. Vitaly Kuzmin




Sylwetki czołgu kolejno od prototypów















