T-64 – radziecki czołg podstawowy. Na Zachodzie oznaczono go symbolem M-1970.

Historia

Prace nad czołgiem T-64 rozpoczęto w ZSRR w roku 1954. Podjęło się tego zadania Biuro Konstrukcyjne Fabryki Maszyn Transportowych im. W. Małyszewa w Charkowie. Głównym konstruktorem czołgu był A. Morozow.

Wyprodukowano około 8000 egzemplarzy T-64 w około 10 wersjach (inne źródła podają liczbę 13 000).

Opis konstrukcji

T-64 był pierwszym na świecie wozem bojowym wyposażonym w automat ładowania i trzyosobową załogę. Pierwsze prototypy posiadały armatę kalibru 100 mm. Następnie zamieniono ją na armatę kalibru 115 mm. W roku 1969 wprowadzono nowy typ armaty kalibru 125 mm – 2A46.

Pojawienie się czołgu T-64 było ogromnym zaskoczeniem dla sił zbrojnych państw NATO. Armata 2A46 umożliwia prowadzenie ognia przeciwpancernymi pociskami kierowanymi o zasięgu 4 km.

T-64 był również pierwszym na świecie seryjnie produkowanym czołgiem wyposażonym w pancerz kompozytowy, w dwóch wersjach: początkowo między dwiema warstwami stali umieszczano warstwę aluminium, a w drugiej kulki ceramiczne zatopione w metalowej matrycy. Zwiększało to odporność na działanie pocisków kumulacyjnych.

Przedni pancerz (kadłuba i wieży) był kompozytowy, co oznacza, że składał się z warstw różnych materiałów, połączonych w taki sposób, aby uzyskać jak największą ochronę balistyczną i ograniczyć masę czołgu (nadal klasyfikowanego jako czołg średni, a nie podstawowy). Górny przedni pancerz czołgu, co było wówczas charakterystyczne dla wszystkich radzieckich czołgów, był korzystnie pochylony (22 stopni pod kątem od poziomu) i składał się z następujących kolejnych warstw:

• 80 mm stalowego opancerzenia
• 105 mm tekstolitu
• 20 mm stalowego opancerzenia

Kompozytowy był także przód wieży z wkładką ze stopu aluminium, który przedstawiał się w przybliżeniu tak (przedni pancerz):

• 120 mm stalowego opancerzenia
• 300 mm stopu aluminium
• 190 mm opancerzenia

Wkładka stopu i stalowe opancerzenie nie były rozłożone równomiernie, większa ich część znajdowała się z przodu pojazdu, co dawało doskonały poziom ochrony. Zgodnie z radzieckimi danymi przód pojazdu był odporny na wszystkie rodzaje natowskich pocisków, jakimi strzelała armata gwintowana 105 mm (dokładniej rzecz biorąc 20 stopni po każdej stronie osi pojazdu).

Niemniej jednak w związku wymogami dotyczącymi masy reszta czołgu nie była chroniona równie dobrze. Pancerz kompozytowy pokrywał tylko przód (konkretnie górny przedni pancerz kadłuba i wieży), pozostałe części pojazdu były opancerzone w następujący sposób:

• Dolna płyta przedniego pancerza kadłuba: 80 mm stali
• Boki kadłuba: 80 mm (56 mm nad kołami gąsienicowymi)
• Tył kadłuba: 50 mm
• Góra kadłuba: 16 mm
• Spód kadłuba: 20 mm
• Tył wieży i boki tyłu: 65 mm
• Dach wieży: 45 mm

Unikalnym rozwiązaniem charakteryzował się silnik 5TDF zamontowany w tym czołgu. Jest to silnik wielopaliwowy dwusuwowy, pięciocylindrowy, dziesięciotłokowy. Silnik posiada dwa wały korbowe, zaś komorę spalania tworzyła przestrzeń między przeciwbieżnymi tłokami w ich GMP (górnym martwym położeniu). Silnik ten miał niewielką pojemność 13.6 l w stosunku do silnika W-2 znanego z czołgów T-34/44/54/55, rozwijał jednak moc 700 KM.

Na przedniej dolnej płycie kadłuba znajduje się lemiesz do samookopywania. Dzięki temu czołg w kilkanaście minut jest w stanie przygotować ukryte stanowisko ogniowe.

Służba i modernizacje

Czołg był projektowany równolegle do innego czołgu – T-72 i przypomina go wyglądem. Ale w przeciwieństwie do T-72, był używany tylko przez Armię Radziecką i nigdy nie został wyeksportowany. Wiele z wozów jest jeszcze w służbie. Przed 1989 rokiem, był używany podczas zimnej wojny przez oddziały radzieckie stacjonujące w Niemczech Wschodnich. Wszędzie indziej Rosjanie używali czołgów T-72. Aktualnie znaczna ilość T-64 (2200 szt.) jest używana przez Ukrainę. Konstrukcja czołgu T-64 była dalej rozwijana jako T-80 i T-84.

W 2005 roku Ukraina opracowała własną modernizację T-64 o nazwie BM Bułat. Na potrzeby eksportowe powstała również modyfikacja o nazwie T-64B1M. Wóz miał być sprzedany do Kongo, jednak przetarg został zerwany, a zmodernizowane 50 wozów przekazano do Sił Zbrojnych Ukrainy jako uzupełnienie strat powstałych podczas walk w Donbasie.

Również na Ukrainie, na podwoziu czołgu T-64 powstał ciężki wóz bojowy BMP-64. Pojazd w miejscu standardowej wieży wyposażony jest w wieżę z działkiem 2A42 30 mm, karabin PKT, podwójną wyrzutnię pocisków przeciwpancernych i granatnik.

Detale T-64B Fot. Vitaly Kuzmin

Sylwetki czołgu kolejno od prototypów

Drukuj

Udostępnij: