Sopwith F.1 Camel

Samolot myśliwski Sopwith F.1 Camel

Historia konstrukcji:

Pierwszy egzemplarz prototypowego myśliwca Sopwith F.1, zbudowanego jako następca wcześniejszej konstrukcji tej samej wytwórni Sopwith Pup, został oblatany w grudniu 1916 roku. W początkowym okresie nazywano go Big Pup właśnie ze względu na nazwę maszyny, którą miał zastąpić. Uzbrojenie nowego samolotu stanowiły dwa zsynchronizowane karabiny maszynowe Vickers kalibru .303 cala (7,7 mm) strzelające przez śmigło i zamontowane przed kabiną pilota w charakterystycznym garbie, który stał się przyczyną nazwania maszyny wielbłądem (ang. Camel). Nigdy nie była to nazwa oficjalna, niemniej zyskała powszechną popularność. Uzbrojenie w 2 km-y było istotnym elementem skuteczności bojowej tej maszyny. Sopwith Camel został wprowadzony do służby w czerwcu 1917 roku, a łącznie wyprodukowano około 5500 maszyn tego typu.

Raymond Collishaw w samolcie Sopwith F1 Camel, Allonville Francja, 1918 r.

W przeciwieństwie do poprzednich konstrukcji Sopwitha, samolotów Pup i Triplane, Camel nie był maszyną prostą w pilotażu. Zastosowanie silnika rotacyjnego w lekkim płatowcu, przy skupieniu mas silnika, pilota, paliwa i uzbrojenia blisko siebie w przedniej części kadłuba, generowało bardzo duży efekt żyroskopowy (zob. precesja), przez co maszyna cechowała się bardzo asymetrycznym pilotażem. Mimo, iż silniki rotacyjne stosowane były w wielu myśliwcach tamtego okresu (np. francuskim Nieuport 17, czy niemieckim Fokker Dr.I), w żadnym z nich asymetria cech lotnych nie była tak silnie zaznaczona. Przy skręcie w prawo, samolot opuszczał nos w dół, a przy skręcie w lewo – unosił w górę. Zakręt w prawą stronę dało się wykonać łatwiej i szybciej, a w lewą, przeciwną do momentu żyroskopowego silnika, zdecydowanie trudniej. Często zakręty o 90 stopni szybciej wykonało się jako zakręt o 270 stopni w kierunku przeciwnym. Ze względu na te niedogodności, samolot zyskał wśród młodych pilotów opinię maszyny trudnej i niebezpiecznej. Silnik Clerget był bardzo czuły na skład mieszanki paliwowej, a nieodpowiednie dobranie proporcji powodowało gaśnięcie silnika podczas startu. Odnotowano wiele kraks podczas startu, gdy silnik odmawiał współpracy, niedoświadczeni piloci nie umieli sobie poradzić z maszyną z pełnymi zbiornikami paliwa, które znacznie przesuwały środek ciężkości. W locie poziomym środek ciężkości był przesunięty zanadto do tyłu, co w połączeniu z dużym momentem żyroskopowym silnika skutkowało jeszcze trudniejszym wprowadzaniem maszyny w zakręty, a spadek prędkości bardzo często powodował przeciągnięcie i wpadnięcie w gwałtowny korkociąg. Stery maszyny były bardzo czułe, sterowność bardzo dobra.

Pomimo to, Sopwith Camel był jedną z najzwrotniejszych i najlepszych maszyn bojowych I wojny światowej ententy. Walczący na tej maszynie piloci twierdzili, że latanie na niej prowadzi do drewnianego krzyża, Czerwonego Krzyża lub Krzyża Wiktorii. Sopwith Camel wraz z inną równie dobrą maszyną myśliwską RAF SE.5 pozwalał skutecznie walczyć o panowanie w powietrzu z niemieckimi samolotami wytwórni Albatros Flugzeugwerke. Myśliwce Camel zestrzeliły łącznie 1294 maszyny wroga, więcej niż jakakolwiek maszyna aliancka.

Pilotowany przez majora Williama Barkera Sopwith Camel był najskuteczniejszą maszyną myśliwską w historii RAF-u, zestrzeliwując 46 samolotów i balonów obserwacyjnych w ciągu roku od września 1917 do września 1918 w misjach o łącznym czasie 404 godzin. Maszyna została złomowana w październiku 1918, ale Barker zatrzymał na pamiątkę zegar pokładowy z łącznym czasem misji. Niestety na następny dzień poproszono go o jego zwrot.

Kpt. G. F. Malley z 4. Dywizjonu Australian Flying Corps przy Sopwith Camel F.1 E7259, 1918 r.

W połowie 1918 myśliwce Camel stały się przestarzałe ze względu na niewystarczającą prędkość i słabe osiągi na pułapach powyżej 4000 metrów, dlatego przeznaczono je do ataków na cele naziemne, wsparcia piechoty i nękania niemieckich sił lądowych, które w marcu 1918 rozpoczęły ofensywę. Taktyka działań Cameli przeciwko piechocie polegała na zrzucaniu 11 kilogramowych bomb i ostrzeliwania z bardzo niskiego pułapu. Przedłużające się prace projektowe nad następcą Camela, myśliwcem Sopwith Snipe spowodowały, że nadal używano go jako myśliwca, aż do zawieszenia broni z Niemcami podpisanego w Compiègne 11 listopada 1918.

W przedostatnim miesiącu wojny w jednostkach liniowych latało ponad 800 płatowców Sopwith F.1 Camel. Zbudowano ogółem 5490 egzemplarzy tego najsłynniejszego brytyjskiego samolotu myśliwskiego czasów I wojny światowej. Pomimo niewątpliwych zalet, Camel był maszyną niezwykle trudną w pilotażu, zjawisko żyroskopowe, wywołane przez ruch silnika rotacyjnego, było utrapieniem początkujących pilotów i prowadziło często do wypadków. Po zakończeniu wojny maszyny te były na wyposażeniu jednostek lotniczych USA, Kanady, Belgii, Grecji, użytkowano je także w Rosji Sowieckiej. Jedynego Camela służącego w lotnictwie polskim, noszącego numer F5234, jako swą prywatną własność przywiózł amerykański ochotnik por. pilot Kenneth M. Murray. Samolot ten brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 7. Eskadrze Myśliwskiej, a następnie został przekazany władzom wojskowym.

Eksponat muzealny

W lotnictwie polskim był tylko jeden samolot Sopwith F1 „Camel” nr. F5234 przywieziony pod koniec września 1920 roku. Właścicielem był Amerykanin por. pil. Kenneth M. Murray; jeden z ochotników przybyłych w drugiej grupie lotników amerykańskich skierowanych do 7. Eskadry Myśliwskiej. Jakkolwiek stanowiący prywatną własność został przyjęty do wyposażenia 7. Eskadry Myśliwskiej. Wiosną 1921 roku, por. pil. K. M. Murray, wracając do Stanów odsprzedał „Camela” władzom polskim. W tym okresie był on używany rzadziej. Od 21 XII 1920 roku do 30 V 1921 roku wylatano na nim 1 h 20 min. Ostatni dostępny zapis pochodzi z 30 VI 1921 roku. Podczas wizytacji jednostki lipcu 1921 roku, na lotnisku lwowskim, ppłk. pil. inż. Ludomił Rayski, wykonał lot zapoznawczy na „Camelu” uszkadzając samolot.

Sopwith F.1 Camel w barwach Royal Flying Corps

W dotychczasowych opracowaniach wymieniona była większa liczba samolotów Sopwith „Camel” w lotnictwie polskim, pochodzących jakoby z daru Rządu JKM Jerzego V. Informacja była powtarzana za „Księgą ku Czci Lotników Polskich”, wydaną w 1933 roku. Obecnie na podstawie dostępnych oryginalnych dokumentów z tamtych lat można z pewnością stwierdzić, że dostawa ta nie miała miejsca, a w Polsce znajdował się wówczas tylko jeden „Camel”.

W krakowskim Muzeum Lotnictwa znajduje się kadłub samolotu Sopwith F1 „Camel” nr. B7280. W dniu 15. 09. 1918 roku zmuszony został do lądowania za linią frontu po stronie nieprzyjaciela. Po zdobyciu go przez lotnictwo niemieckie samolot ten był poddawany badaniom w lotach porównawczych z innymi samolotami, a po zakończeniu wojny trafił do berlińskiego muzeum. Po zbombardowaniu Muzeum w 1943 roku został na początku 1944 roku ewakuowany do Czarnkowa w Wielkopolsce. Stanowi zdobycz wojenną z 1945 roku. Wrak trafił do muzeum w 1963 roku. Obecnie kadłub wraz z usterzeniem i silnikiem, starannie odbudowany, w warsztacie muzeum, jest wystawiony od maja 1991 roku w ekspozycji samolotów z I Wojny Światowej.

Myśliwce Camel w okresie produkcji były wyposażane w różne typy silników rotacyjnych

  • Clerget 9B o mocy 130 KM

  • Clerget 9Bf o mocy 140 KM

  • Le Rhone 9J o mocy 110 KM

  • Bentley BR1 o mocy 150 KM

  • Gnome Monosoupape 9B-2 o mocy 100 KM

  • Gnome Monosoupape 9N o mocy 150 KM

Sopwith F.1 Camel z 11. Dyzwjonu lotnictwa Belgii

Silniki Gnome różniły się od pozostałych typów tym, że podczas lądowania wyłącznik odcinał dopływ paliwa do pojedynczego cylindra, a nie wszystkich, co powodowało redukcję mocy (silnik rotacyjny nie posiada stricte przepustnicy i może pracować tylko pełną mocą, lub mocą minimalną). W innych silnikach można było chwilowo wyłączać zapłon silnika przy pomocy zainstalowanego na drążku sterowym przycisku, redukując moc podczas lądowania.

  • Sopwith Camel F.1 — jednomiejscowy myśliwiec, główna wersja produkcyjna.

  • Sopwith Camel 2F.1 — wersja przeznaczona do bazowania na lotniskowcach.

  • Sopwith Camel ‘Comic’ Nightfighter — kabina pilota została przesunięta ku tyłowi, a zamiast karabinów Vickers w kadłubie zainstalowano karabiny Lewisa o tym samym kalibrze umocowane na górnej powierzchni płata, na montażu Fostera. Przeznaczeniem tej wersji Camela była obrona przed nalotami Zeppelinów w ramach Eskadr Obrony Kraju (Home Defence Squadron).

  • Sopwith Camel F.1/1 — wersja z węższymi skrzydłami.

  • Sopwith Camel T.F.1 — T.F. od Trench Fighter – myśliwiec okopowy, eksperymentalny myśliwiec, którego zadaniem było atakowanie kryjącej się w okopach piechoty, za pomocą karabinów maszynowych skierowanych pod kątem w dół. W celu zabezpieczenia przed ogniem z ziemi na spód kadłuba włożono blachę stalową.

Konstrukcja samolotu

Jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji głównie drewnianej. Płaty o stałej cięciwie, zaokrąglone na końcach, miał być niedzielony, później wykonywany jako trójdzielny. Konstrukcja dwudźwigarowa, pokrycie płócienne. Kadłub kratownicowy z 4 podłużnicami, usztywnienie kratownicy przez wykrzyżowania drutem stalowym. Grzbiet kadłuba zaokrąglony (oprofilowany listwami). Pokrycie w przedniej części metalowe, na odcinku kabiny ze sklejki, w części tylnej płócienne. Kabina odkryta.

Usterzenie o konstrukcji podobnej, jak płaty: dźwigarek przedni i żeberka drewniane, dźwigar tylny (zawieszenie steru) oraz krawędzie usterzenia z rurek stalowych. Podwozie klasyczne stałe.

Uzbrojenie samolotu: 2 stałe karabiny maszynowe pilota Vickers Mod./wz. 09 kalibru 7,7 mm. Udźwig bomb: 48 kg (według innych danych 72 kg).

Silnik: rotacyjny Le Rhône 9J o mocy 81 kW (110 KM), Clerget 9B o mocy 96 kW (130 KM), Bentley Vickers BR-1 o mocy 110 kW (150 KM) lub Bentley Humber Rotary One (BR-1) o mocy 110 kW (150 KM).

Dane taktyczno-techniczne Sopwith F.1 Camel

  • Rozpiętość skrzydeł – 8530 mm (według innych danych 8540 mm)

  • Długość samolotu – 5640 mm

  • Wysokość samolotu – 2590 mm (według innych danych 2600 mm)

  • Powierzchnia nośna – 24,46 m2 (według innych danych 21,5 m2)

  • Masa własna samolotu – 444 kg (według innych danych 463 kg)

  • Masa użyteczna ładunku – 241 kg (według innych danych 202 kg)

  • Masa całkowita samolotu – 685 kg (według innych danych 665 kg)

  • Prędkość maksymalna samolotu – 187 km/h (według innych danych 180 km/h)

  • Czas wznoszenia na wysokość 2000 metrów – 5 minut 30 sekund

  • Pułap maksymalny – 5500 metrów (inne dane mówią maksymalnie 6000 metrów)

  • Zasięg maksymalny – 425 kg

  • Czas lotu – 2 godziny 30 minut

Bibliografia

  1. http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/2750/126/Sopwith-F1-Camel2
  2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Sopwith_Camel
  3. http://muzeumlotnictwa.pl/zbiory_sz.php?ido=11&w=p

28 grudnia 2020

Ostatnia aktualizacja 1 rok

image_pdfimage_printDrukuj
Udostępnij:
Pin Share
Subscribe
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments