120 mm Moździerz samobieżny ShM-120 vz. 85 PRAM
Historia konstrukcji
Historia moździerza samobieżnego PRAM-S sięga końca lat siedemdziesiątych XX wieku, kiedy Czechosłowacka Armia Ludowa zaczęła szukać nowego uzbrojenia artyleryjskiego. Pierwsze prace badawcze w państwowej firmie Konštrukta Trenčín rozpoczęły się w 1978 roku. Ich celem była weryfikacja podstawowych parametrów taktyczno-technicznych, ponieważ było to pierwsze tego typu „narzędzie” zaprojektowane na terenie ówczesnej Czechosłowacji. Sam rozwój rozpoczął się w 1980 roku, głównym projektantem został Anton Kubán. Rok później przygotowano dokumentację techniczną do produkcji prototypów, które zakończono pod koniec 1982 roku. Lata 1983 – 1985 to okres prób przyzakładowych i poligonowych. Prototypy zapraw testowano we wszystkich rocznych warunkach i na podstawie zdobytej wiedzy wielokrotnie modyfikowano. W 1990 roku w firmie ZŤS Dubnica nad Váhom wyprodukowano 12 egzemplarzy serii weryfikacyjnej. Koszty opracowania maszyny wyniosły 86 965 984 CZK (w cenach z 1984 roku). Cena opracowania 120 sztuk doświadczalnej amunicji moździerzowej wzrosła do 63 822 942 CZK. W praktyce była to pierwsza tego typu konstrukcja stworzona na świecie.
Opis konstrukcji
Automatycznie ładowany moździerz samobieżny ShM-120 PRAM-S zbudowany jest na bazie wydłużonego podwozia gąsienicowego bojowego wozu piechoty BVP-1, także produkowanego w Czechosłowacji. Podwozie składa się z siedmiu par kół jezdnych, czterech par rolek prowadzących górny bieg gąsienicy, jednej pary kół napędowych na przodzie kadłuba i jednej pary kół napinających z tyłu pojazdu. Pancerz pojazdu zapewnia ochronę przed ostrzałem z lekkiej broni piechoty oraz odłamkami z pocisków artyleryjskich.
W prawej przedniej części kadłuba znajduje się komora silnika. Zastosowana skrzynia biegów z pięcioma biegami do przodu i jednym biegiem wstecznym. W komorze napędowej znajduje się wysokoprężny, chłodzony cieczą silnik typu UTD-20 z układem cylindrów w kształcie litery V, ustawionych pod kątem 120 stopni. Maksymalna moc silnika przy 2600 obr/min wynosi 220 kW (300 KM). Cała komora silnika jest oddzielona od reszty pojazdu pancerną przegrodą izolującą termicznie i akustycznie. W lewej przedniej części pojazdu, obok silnika, znajduje się stanowisko mechanika-kierowcy. Jest tam regulowane siedzisko kierowcy, przyrządy do sterowania pojazdem, tablica przyrządów i wskaźników kontrolnych i urządzenia obserwacyjne dla kierowcy. Mechanik-kierowca uczestniczy m.in. w kierowaniu wozem w trakcie trwania przemarszu, na pozycje bojowe oraz uczestniczy w dokonywaniu drobnych napraw wozu w warunkach polowych.
W środkowej i tylnej części kadłuba wozu, w podwyższonej części pojazdu znajduje się niska nadbudówka. Na jego lewej przedniej stronie znajduje się osłona pancerna z celownikiem panoramicznym dowódcy wozu. Po jego prawej stronie znajduje się automatyczny system ładowana moździerza (ładowanego od tyłu) kalibru 120 mm. Automat ładowania składa się z części elewacyjnej, urządzenia załadowczego i przenośnika, a konstrukcyjnie pochodzi z kołowego samobieżnego działa vz.77 „Dana”. Celownik mechaniczny NZ-81 ze wskaźnikiem oraz peryskopowa luneta panoramiczna typu PP-81 służą do celowania w wyznaczony cel.
Zasięg ognia to maksymalnie 8000 metrów. Donośność minimalna moździerza wynosi 500 metrów. Posiada on kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej od +40 stopni do +80 stopni oraz 30 stopni w płaszczyźnie poziomej (po 15 stopni na prawo i lewo). W automacie ładowania składowanych jest 21 sztuk granatów moździerzowych. Dodatkowa amunicja jest przechowywana w stelażach po bokach tylnej części mechanizmu ładowania. Stelaż amunicyjny lewy przeznaczony jest na 35 sztuk granatów moździerzowych, a prawy stelaż na 24 sztuki granatów moździerzowych, co daje łącznie 80 naboi moździerzowych.
W prawej przedniej części nadbudówki znajduje się stanowisko dowódcy, które posiada niszką wieżyczkę z włazem, w której znajduje się urządzenie obserwacyjne typu TKN-3B. Z tyłu moździerza samobieżnego swoje zadania wykonuje czwarty członek załogi, ładowniczy. Napełnia automat ładowania amunicją i reguluje on parametry amunicji moździerz (ładunek miotający, zapalnik). W razie potrzeby służy dodatkowemu wyposażeniu – montowanym na stropie nadbudówki przeciwlotniczym wielkokalibrowym karabinem maszynowym NSV kalibru 12,7 mm (zapas amunicji 300 sztuk naboi kalibru 12,7 mm x 108 mm) oraz zestaw kierowanych rakiet przeciwpancernych typu 9K113 Konkurs (zapas amunicji 3 sztuki, oznacozne jako PTŘS 9M113). Pociski przeciwpancerne tego typu osiągąły przebijalność rzędu 600-650 mm RHA (pancerza stalowego, walcowanego). Załoga wozu była chroniona przed skutkami ataku broni chemicznej, biologicznej i atomowej przez urządzenie filtrowentylacyjne GO-27.
Służba wojskowa
Moździerz samobieżny służy do wsparcia ogniowego batalionu zmechanizowanego, m.in. w celu wyeliminowania siły żywej i nieopancerzonych pojazdów przeciwnika wroga, lekko opancerzonych pojazdów i lekkich osłon polowych (m.in.: schronów polowych). Zaletą tego typu pojazdu jest świetna mobilność w na drodze i w terenie (spokojnie może nadążyć za innymi pojazdami o trakcji gąsienicowej i dać im odpowiednio szybkie wsparcie ogniowe) oraz duża szybkostrzelność automatu ładującego 120 mm moździerza. W okresie rozpadu Czechosłowacji 12 wyprodukowanych maszyn z serii weryfikacyjnej podzielono w stosunku 2:1. W ten sposób osiem sztuk trafiło do VTÚPV Vyškov. Tutaj znów czekały na nie magazyny, które zakończyły swoją działalność w 1995 roku decyzją Ministerstwa Obrony Republiki Czeskiej o włączeniu ich do uzbrojenia armii. W sumie dziewięć takich moździerzy samobieżnych zostało włączonych do ACR, który stał częścią czeskiego 42. Batalionu Zmechanizowanego stacjonującego w Taborze. W dwóch plutonach znalazło się osiem moździerzy, ostatnia maszyna służyła jako symulator szkolny. Pod koniec lat 90.-tych PRAMA przeszła do 71. Batalionu Zmechanizowanego stacjonującego w Hranicach na Moravě. W ramach reformy i reorganizacji ACR moździerze samobieżne zostały później przeniesione do baterii moździerzy 72. Batalionu Zmechanizowanego w Přáslavicach.
Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Vojenské Historické Múzeum, Piešťany, Słowacja
Podstawowe dane taktyczno-techniczne
-
Kaliber broni: 120 mm
-
Wymiary konstrukcji:
-
długość lufy moździerza: 1917 mm
-
długość wozu: 7470 mm
-
wysokość wozu: 2250 mm
-
wysokość wozu przy elewacji 40 stopni: 2500 mm
-
szerokość kadłuba: 2940 mm
-
Prześwit kadłuba: 370 mm
-
Prędkość maksymalna wozu: 63 km/h
-
Prędkość maksymalna w terenie: 28-33 km/h
-
Prędkość podczas pływania: 7 km/h
-
Waga całkowita: 15 970 kg
-
Maksymalny zasięg jazdy: 550 km
-
Zakres elewacji broni w pionie: od +40 stopni do +80 stopni stopni, w poziomie 30 stopni
-
Maksymalny zasięg z nabojami moździerzowymi 120 OFd do 8000 metrów, 53-OF-843B do 7100 metrów
-
Minimalny zasięg: 500 metrów
-
Szybkostrzelność praktyczna: 18-20 strz./min.
-
Zapas przewożonej amunicji: 80 pocisków moździerzowych
Nabój moździerzowy typu 120 OFd
-
Masa pocisku moździerzowego: 16 kg
-
Masa zapalnika MZ-81: 0,621 kg
-
Masa materiału wybuchowego: 2660 g
-
Liczba stosowanych ładunków miotających: 6
-
Prędkość wylotowa pocisku: 352 m/s
Nabój moździerzowy typu 53-OF-843B
-
Masa pocisku moździerzowego: 16 kg
-
Masa zapalnika MZ-81: 0,621 kg
-
Masa materiału wybuchowego: 1750 g
-
Liczba stosowanych ładunków miotających: 6
-
Prędkość wylotowa pocisku: 335 m/s
Bibliografia
- https://www.valka.cz/1129-ShM-vz-85-PRAM-S
- Czołgi 100 lat Historii – Sekrety Historii, Richard Ogorkiewicz, Wydawnictwo RM, Warszawa 2016
- Pojazdy Pancerne od “Little Willie” do Leoparda 2A6, Wydawnictwo AKA, Głuchołazy 2012
- Ilustrowana Encyklopedia Czołgów Całego Świata, George Forty, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2006