Terenowy samochód amfibijny Typ 166 Schwimmwagen

Niemcy, Deutsche Panzermuseum w Munster

Wojskowy samochód osobowy Typ 82 Kübelwagen okazał się nader dobrym pojazdem dla niemieckiego wojska, a w praktyce jego jedyną duża wada był brak napędu na oby dwie osie oraz później nadana jeszcze możliwość pokonywania przeszkód wodnych pływaniem.

Typ 128

Pierwsze prace nad projektem terenowej amfibii rozpoczęły się w biurze konstrukcyjnym zakładów Porschego w dniu 1 lipca 1940 roku w oparciu o zapotrzebowanie otrzymane z HWA. Związane to było z dużym zainteresowaniem wojska tego typu pojazdem, z przeznaczeniem dla jednostek saperskich (Heerespioniere). Porsche postanowił opracować samochód terenowy będący zarówno pojazdem amfibijnym, jak i skutecznym pojazdem do pokonywania terenu, wyposażonego w nowoczesne, wodoszczelne nadwozie. W odróżnieniu od typowego samochodu osobowego VW Typ 82 Kübelwagen, pływający model został wyposażony w napęd na oby dwie osie (wszystkie cztery koła), ułatwiający się poruszanie w trudnym terenie oraz dodatkową skrzynię przekładniową do jazdy w terenie.

Pojazd amfibijny Typ 128

Już w dniu 5 lipca 1940 roku podpisano kontrakt na budowę trzech modeli prototypowych, które oznaczono jako: Typ 128 (długa amfibia). Montaż pierwszego pojazdu ukończono 21 września tegoż roku, 1 listopada wszystkie trzy modele prototypowe, bardzo przypominające jeszcze Typ 82 były gotowe do jazd próbnych, które rozpoczęły się zaledwie pięć dni później na jeziorze Max-Eyth, ulokowanego pod Stuttgartem oraz na autostradzie, drodze gruntowej oraz na bezdrożach. W wyniku tych prób na wiosnę 1941 roku w konstrukcji wozu wprowadzono niewielkie zmiany. Kolejne modele prototypowe były tutaj sprawdzane podczas trwania długich testów drogowych między innymi w Tyrolu, na Bałkanach oraz w Libii. W sumie zostało zbudowanych łącznie tylko 30 egzemplarzy VW Typ 128, oznaczonych oficjalni jako le. Pkw.-K2. Większość z nich został przekazane siłom lądowych Wehrmachtu, pozostałe nadal znajdowały się w zakładach Porschego, gdzie prowadzono dalsze badania nad ich konstrukcją.

Pierwsze terenowe pojazdy amfibijne posiadały podwozie pochodzące z samochodu Volkswagen 60 z drążkami skrętnymi z przodu oraz amortyzatorami sprężynowymi z tyłu. W celu zwiększenia prześwitu tylna półoś została nieznacznie podniesiona, a koła zostały wyposażone w opony terenowe 5.25-16. Kadłub pojazdu był wodoszczelny, spawany z cienkiej blachy stalowej. Zastosowane gumowe uszczelki zapobiegały przedostawaniu się wody w wielu punktach na wozie i w razie potrzeby mogły być one znajdowane. Samochód Typ 128 napędzany był dwurzędowym, 4-cylindrowym, chłodzonym powietrzem silnikiem benzynowym o mocy 25 KM. Umieszczony on został w wodoszczelnym przedziale w tyle napędowym. Normalna skrzynia biegów (cztery biegi jazdy do przodu i jeden bieg wsteczny) była wyposażona w dodatkowe terenowe przełożenia. Można je było włączyć lub rozłączyć w każdej chwili dźwignią zmiany biegów z neutralnego położenia. Napęd był przenoszony ze skrzyni biegów na przednie koła przez rurowy wał napędowy. Podczas jazdy po drogach utwardzonych napęd na wszystkie koła był odłączany i napędzana była jedynie tylna oś wozu. Podczas pływania pojazd napędzany był opuszczaną, trójłopatową śrubą, a sterowanie odbywało się przez przednie koła.

Volkswagen Typ 128 przy masie wynoszącej 910 kg rozwijał prędkość maksymalną 80 km/h na lądzie. A w wodzie jedynie 10 km/h. Podczas pływania pojazd wystawał nad powierzchnię wody jedynie na około 350 mm. Pojazd mógł zabierać 5 żołnierzy z ekwipunkiem. Do dodatkowo wyposażenia należał drąg z podziałką do kontroli głębokości, a także dwa wiosła.

Niezwykle interesująco wypały testy porównawcze wozów Typ 128 z jego jedynym konkurentem, czyli pojazdem amfibijnym Trippel (więcej o tej maszynie w rozdziale „Konkurenci wojskowych Volkswagenów”). Raport dla HWA zawierał między innymi następujące spostrzeżenia:

Niemiecki pojazd amfibijny Trippel

Podczas testów pojazdy przejechały około 1400 kilometrów po autostradach, 1270 kilometrów po drogach, 180 kilometrów po wyboistym terenie, 200 kilometrów po ciężkich bezdrożach oraz 300 kilometrów po trudnych, górskich drogach. Obydwa pojazdy spędziły dodatkowo 18 godzin w wodzie. Typ 128 zużywał 6 litrów paliwa na godzinę, natomiast Trippel aż 18 litrów.

Wyniki uzyskane podczas testów

Schwimmwagen w północnej Francji, czerwiec 1944 roku

Maksymalna prędkość na autostradzie: Typ 128 – 75-80 km/h, Trippel – 80-85 km/h.
Stała maksymalna prędkość na autostradzie: Typ 128 – 75-80 km/h, Trippel – 70-75 km/h (silnik się jednak przegrzewał).
Prędkość maksymalna w wodzie: Typ 128 – około 10 km/h, Trippel – około 8,5 km/h.
Stałą prędkość w wodzie: Typ 128 – pływał przez jedna godzinę z maksymalną prędkością bez awarii, Trippel – nie mógł pływać przez 1 godzinę z maksymalną prędkością ponieważ silnik się przegrzał.
Zużycie paliwa na drodze: Typ 128 – 9,5 litra na 100 kilometrów, Trippel – 18 litrów na 100 kilometrów.
Zasięg przy pełnym zbiorniku: Typ 128 – 440 kilometrów (pojemność zbiornika 42 litry), Trippel – 380 kilometrów (pojemność zbiornika 70 litrów).
Możliwości jazdy w terenie: Typ 128 – pokonuje mniejsze wzniesienia niż Trippel, lecz jest tutaj wytrzymalszy. Podczas trwania dłuższej jazdy w ciężkim terenie silnik Trippla ulegał przegrzewaniu, co w Typ 128 nie miało miejsca.

Silnik wozu

Należy tutaj dodać, że w momencie rozpoczęcia testów samochód Porsche Schwimmwagen miał dopiero trzy-cztery miesiące, natomiast konstrukcja pojazdu Hansa Trippla już ponad sześć lat.

Typ 166 Schwimmwagen

Podniesiona do jazdy po drogach, terenie śruba napędowa wozu podczas pływania

Wszystkie przeprowadzone wówczas próby wykazały, że pojazd VW Typ 128 był zbyt niestabilny i posiadał ograniczone jazdy w terenie. Postanowiono więc opracować pojazd o mniejszym rozstawie osi i krótszym kadłubie. W tym czasie dowództwo dywizji Waffen-SS rozpoczęło poszukiwania całkowicie nowej maszyny, mającej zastąpić dotychczas używane w kompaniach strzelców motocyklowych dwuślady. W kwietniu 1941 roku zatwierdziło ono projekt nowej terenowej amfibii Porschego. Oznaczona ona jako Typ 166 (le. Pkw.-K2s), rozpoczęła bardzo intensywne próby terenowe, już w sierpniu tegoż roku. Wcześniej, w dniu 25 czerwca 1941 roku drugi model prototypowy wozu Typ 166 został zaprezentowany podczas jazdy w górskim terenie w okolicach Oberwiesenfeld generałowi Ritterowi von Epp praz członkom jego sztabu. Wojskowi jednomyślnie stwierdzili, że jest to najlepszy samochód terenowy jako dotychczas oni widzieli.

Po całej serii, zakończonych pozytywnie testów, nowy pojazd został w miejsce modelu Volkswagen Typ 128 przeznaczony był do produkcji seryjnej, która ruszyła w zakładach Volkswagena od lata 1942 roku. Pierwszych 100 egzemplarzy samochodów terenowych zmontowano do 6 czerwca, a do końca tego roku 511 nowych modeli VW Typ 166 zostało przekazanych jednostkom liniowym, głównie oddziałom Waffen-SS. Wodoszczelne kadłuby wozów Schwimmwagen, które były budowane w zakładach Ambi Budd w Berlinie, będących filią amerykańskiej firmy o tej samej nazwie.

Normandia, 1944 rok

VW Typ 166 był w znaczącym stopniu wzorowany na wozie Typ 128. Był od niego o 10 kilogramów lżejszy i mógł zabierać czterech żołnierzy z pełnym ekwipunkiem. Posiadał natomiast dodatkowy zbiornik paliwa, który zwiększał zapas paliwa do 50 litrów, a zasięg operacyjny zwiększał się z 440 kilometrów do 520 kilometrów. Terenowy samochód amfibijny VW Typ 166 posiadał rozstaw osi krótszy o 400 mm, a kół o 100 mm. Wodoszczelny kadłub był zbudowany z cienkiej blachy stalowej z wzdłużnymi i poprzecznymi usztywnieniami. Przednia szyba była składana, podobnie jak zastosowany brezentowy dach. Układ jezdny, jak i jednostka napędowa była identyczna jak w „dłuższym starszym bracie”, jedynie z wprowadzonymi nieznacznymi modyfikacjami. Służąca do pływania trójłopatowa śruba napędzana byłą za pomocą mechanizmu łańcuchowego śruba napędzana była za pomocą mechanizmu łańcuchowego z końca wału korbowego.

Terenowy samochód amfibijny VW Typ 166 wyposażane były w opony w dwóch podstawowych rozmiarach: 200-12 oraz 200-16, ale często można było spotkać pojazdy z typowymi oponami wozów Volkswagena 5,26-16. Wozy Schwimmwagen od początku trwania jego produkcji był napędzany mocniejszym silnikiem (o pojemności 1131 cm³ i mocy 25 KM). Ta sama jednostka napędowa miła od marca 1943 roku montowana także w pozostałych odmianach wozów Volkswagena.

Działa samobieżne typu StuG 40 Ausf. G oraz pojazd pływający Kfz 166 Schwimmwagen (na pierwszym planie z lewej strony) na szosie, Półwysep Apeniński, 1944 rok

Do typowego wyposażenia drogowego wozów Typ 166 należały

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Niemcy, Deutsche Panzermuseum w Munster

uchwyt na przednią tablicę rejestracyjną, który został umieszczony na zderzaku
uchwyt na tylną tablicę rejestracyjną
dwa reflektory
brezentowy pokrowiec na przednia szybę
lusterko wsteczne
klakson
jedno światło stopu z tyłu, ulokowane po lewej stronie kadłuba

Normandia, 1944 rok

Do wyposażenia dodatkowego należały natomiast

tyczka miernicza
łopata
dwa wiosła
zestaw narzędzi umieszczony w pojemniku w środku pod przednią szybą
pojemnik na mapy i dokumenty na przednim lewym siedzeniu

Żołnierze 23. Huzarów, 11. Dywizji Pancernej, malują oznaczenia dywizji i ramion służbowych na niemieckim Schwimmwagen zdobytym z 12. Dywizji Pancernej SS (HitlerJugend), 6 lipca 1944 rok

Niektóre z pojazdów posiadały dodatkowo instalowany uniwersalny karabin maszynowy Maschinengewehr 34 kalibru 7,92 mm, który był montowany na obrotowym ramieniu z przodu po lewej stronie kadłuba.

„Krótki” model amfibii Schimmwagena bardzo dobrze spisywał się podczas jazdy w terenie, dorównywał tutaj nawet pojazdom gąsienicowym. Jedynie błoto czy głęboka warstwa śniegu była dla niego poważnym problemem do pokonania.

Carinhall, Hermann Göring wita oficera SS

Do końca 1944 roku zostało zmontowanych łącznie 14 283 egzemplarze modelu Typ 166 wozu Schwimmwagen. Ich produkcja seryjna została ostatecznie wstrzymana po przeprowadzeniu ciężkiego bombardowania niemieckich zakładów produkujących te wozy. Z powodu już ogólnie coraz to trudniejszych sytuacji strategicznych i przy tym w coraz mocniejszych problemach z zaopatrzeniem w odpowiednie surowce, dalsza produkcja seryjna tak skomplikowanych technicznie pojazdów przestała być po prostu możliwa. Do wiosny 1945 roku fabryka ta kontynuowała już jedynie tylko montaż z dostarczanych elementów do znacznie prostszych konstrukcyjnie wozów VW Typ 82 Kübelwagen.

Inne odmiany wozów Schwimmwagen, to

Model Tup 129 – byłą to mocno eksperymentalna „długa wersja amfibii” z kadłubem wozu, wypełnionym materiałami wybuchowymi, która miała posłużyć do niszczenia umocnień, ostatecznie nie podjęto jej produkcji.
Model Typ 138 – kolejny model z tzw. „długiej amfibii” ze wzmocnionym kadłubem wozu, także nie produkowana serynie.

Dane taktyczno-techniczne wozu Schwimmwagen Typ 166 (w nawiasie różnice dla modelu Typ 128)

Rozstaw osi – 2000 mm (2400 mm)
Długość wozu – 3825 mm (4200 mm)
Szerokość wozu – 1480 mm (1620 mm)
Wysokość wozu (dach rozłożony) – 1615 mm (1710 mm)
Wysokość wozu (dach złożony) – 1080 mm
Ciśnienie w przednich oponach – 1,4 atmosfery
Ciśnienie w tylnych oponach – 1,8 atmosfery
Rozstaw kół (przód) – 1220 mm (1356 mm)
Rozstaw kół (tył) – 1230 mm (1360 mm)
Masa własna – 927 kg (937 kg)
Masa całkowita – 1362 kg (1387 kg)
Ładowność wozu – 435 kg (540 kg)
Prześwit kadłuba – 290 mm
Zbieżność kół przednich – 3-6 mm
Pochylenie kół – 2,5 stopnia
Prędkość minimalna – 3 km/h
Prędkość maksymalna na drogach utwardzonych – 80 km/h
Prędkość maksymalna w wodzie – 10 km/h
Zasięg maksymalny na drodze – do 520 km (do 440 km)
Średnica koła skrętu na drodze – 10 m (11,5 m)
Koło skrętu w wodzie – 16 m (18,5 m)
Pokonywanie wzniesień (droga) – do 45 stopni
pokonywanie wzniesień (teren) – do 40 stopni
Brody o głębokości – do 450 mm
Pojemność zbiorników paliwa – 2 x 25 litrów (1 x 42 litry)
Średnie zużycie paliwa na lądzie – 9,5 litra na 100 km
Średnie zużycie paliwa w wodzie – 10 litrów na godzinę pracy

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Muzeum Techniki Wojskowej w Lesanach

W jednostkach liniowych

Terenowe samochody amfibijne VW Typ 166 Schwimmwagen trafił do jednostek liniowych już w pierwszej połowie 1942 roku. Wozy tego typu były przede wszystkim używane przez oddziały rozpoznawcze jednostek pancernych oraz zmotoryzowanych, zwłaszcza w strukturach sił zbrojnych Waffen-SS. Były to także m.in. samodzielnie działające w stylu „nowoczesnej kawalerii” bataliony strzelców motocyklowych, mogące wykonywać zarówno szybko przeprowadzane ataki, jak i działania typowo rozpoznawcze na polu walki. Wozy te znalazły się także na wyposażeniu w batalionach pionierów sił Wehrmachtu, w jednostkach spadochroniarzy (podlegających strukturom Luftwaffe) oraz innych jednostkach typu lekkiego, jak i sił pancernych. Podobnie jak samochody VW Typ 82 Kübelwagen, także terenowe VW Typ 166 Schwimmwagen używano także jako samochód typowo kurierski, łączności. Jako pojazd, który był wyposażony w napęd na wszystkie cztery koła, a także opony nowego typu, często doskonale sprawdzał się w trudnym terenie tak frontu wschodniego, jak i Półwyspu Apenińskiego oraz Frontu Zachodniego.

Ciekawostką jaką tu można dodać, to przeprowadzone testy zdobycznego egzemplarza wozu VW Typ 166 Schwimmwagen w 1944 roku. Porównano go wówczas z terenowym pojazdem amfibijnym produkcji amerykańskiej – Ford GPA. Testy te wypały dla niemieckiego wozu zdecydowanie korzystnie na tle amerykańskiego konkurenta. Duze zainteresowanie wśód Amerykanów wzbudziły tutaj boczne światła nawigacyjne: czerwone oraz zielone. Sami Niemcy doszli do wniosku, że montując tego typu światła na swoich lekkich amfibiach, będą niezbędne do skutecznego operowania pojazdami na akwenach wodnych.

Bibliografia

Robert Sawicki, VW Kübelwagen, Schwimmwagen, Wydawnictwo Militaria, Warszawa 1999 rok
https://pl.wikipedia.org/wiki/VW_typ_166_Schwimmwagen
https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Volkswagen_Schwimmwagen