Samolot rozpoznawczy-bombowy Polikarpow Po-2LNB

Eksponat muzealny

Prezentowany w Muzeum egzemplarz o numerze fabrycznym 641-646 został wyprodukowany w 1944 roku i pod koniec wojny latał w składzie 2. Pułku Nocnych Bombowców „Kraków”. Po skasowaniu trafił do zbiorów Muzeum Komunikacji, skąd w roku 1963 został przekazany krakowskiemu Muzeum Lotnictwa. Ten Po-2 w wersji bombowej jest unikatem na skalę światową.

Historia konstrukcji

Samolot został skonstruowany w 1927 roku przez radzieckiego konstruktora Nikołaja Nikołajewicza Polikarpowa i oblatany 7.01.1928 roku pod oznaczeniem U-2. Produkcję seryjną uruchomiono w 1928 roku. Samolot był przeznaczony w zasadzie do szkolenia pilotów, jednak kilkadziesiąt lat jego eksploatacji potwierdziło przydatność Po-2 jako samolotu wielozadaniowego w wielu dziedzinach lotnictwa. Prototyp wystawiono w 1928 roku na wystawie lotniczej I.L.A. w Berlinie. Rok po oblataniu samolot dopuszczono do produkcji seryjnej w zakładach Krasnyj Lotozik pod Moskwą. Samolot nazywany był ”Kukuruźnik”, natomiast w kodzie NATO otrzymał oznaczenie ”Mule”.

Samolot ten wkrótce stał się podstawowym sprzętem szkoleniowym w całym Związku Radzieckim. Maszyna posiadała wiele zalet, głównie nieskomplikowaną technologię produkcji, prostą obsługę, krótka drogę startu i lądowania oraz możliwość latania w każdych warunkach atmosferycznych. W przypadku awarii naprawa nie przysparzała większych problemów. W miarę eksploatacji samolotu, jeszcze przed wybuchem II Wojny Światowej, powstały bez żadnych poważniejszych przeróbek wersje: łącznikowa dla wojska i pasażerska, a po drobnych uzupełnieniach konstrukcji wersja sanitarna. W czasie II Wojny Światowej samolot U-2, po śmierci Polikarpowa w 1944 roku przemianowany na Po-2, był wykorzystywany jako samolot łącznikowy, sanitarny, transportowy, dyspozycyjny, propagandowy, do obserwacji oraz do kierowania ogniem artylerii. Największą sławę zyskał jednak jako samolot przystosowany do nocnego bombardowania, wykonując tysiące zadań bojowych w tej roli i bombardując nocami pierwsze linie wroga. Po zakończeniu wojny Po-2 stał się ponownie samolotem używanym do szkolenia pilotów, chociaż dalej używano go też jako sportowy, sanitarny i rolniczy. Należące do Korei Północnej samoloty Po-2 były wykorzystywane bojowo na początku lat 1950-tych podczas wojny koreańskiej. Od 1928 roku do czerwca 1941 r. zbudowano ponad 13500 samolotów Po-2. W okresie wojny powstało prawie 20000 egz. Po wojnie kontynuowano produkcję jeszcze przez pewien krótki okres. Później po zaprzestaniu produkcji w zakładach przemysłowych budowano Po-2 w niewielkich ilościach w warsztatach i bazach remontowych Aerofłotu. Łącznie zbudowano w Związku Radzieckim ok. 33000 egzemplarzy. Po-2 zasłynął z tego, że był nieprzerwanie eksploatowany przez 35 lat.

Wersje samolotu

Samoloty Po-2 były używane w również w Chińskiej Republice Ludowej, Jugosławii, NRD, Rumunii i na Węgrzech.

W Polsce

Samoloty Polikarpow Po-2 były używane również w lotnictwie polskim. Pierwsze egzemplarze otrzymało Wojsko Polskie już w czasie wojny w 1943 roku Lotnictwo wojskowe użytkowało 5 wariantów samolotu Po-2: łącznikowy Po-2WS, lekki bombowiec nocny Po-2LNB, sanitarny Po-2S, szkolny Po-2UT, oraz komunikacyjny Po-2PS.

Pierwszym samolotem łącznikowym w Wojsku Polskim był trzyosobowy Po-2S2 oddany do dyspozycji dowódcy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, gen. Zygmunta Berlinga. Maszyna została przydzielona jednostce na przełomie czerwca i lipca 1943 roku. Po uformowaniu 1. PLM w sierpniu 1943 roku. jednostka otrzymała na lotnisku Grigoriewskoje 3 łącznikowe Po-2WS, które były przeznaczone do lotów służbowych. W październiku 1943 r. poprzednio opisany Po-2S2 został również przejęty przez 1. PLM. Wszystkie Po-2 tworzyły w 1. PLM klucz łącznikowy, który istniał do końca maja 1944 roku. W 1944 roku powstały następne jednostki lotnictwa łącznikowego wyposażone w samoloty Po-2:

Ponadto szereg pojedynczych maszyn Po-2 oddano do dyspozycji dowódców i sztabów różnych pułków lotniczych oraz dywizji i brygad wojsk lądowych. Stan samolotów Po-2WS w poszczególnych jednostkach zmieniał się w miarę naturalnych ubytków, strat wojennych, zmiany etatów lub innych przedsięwzięć organizacyjnych. Samoloty Po-2WS polskich jednostek lotniczych wkroczyły w bezpośrednie działania wojenne w drugim półroczu 1944 roku w czasie lotów na rozpoznanie rejonu Powstania Warszawskiego. Łączna liczba samolotów łącznikowych Po-2 w ostatnich dniach wojny wynosiła 114 maszyn. Po zakończeniu działań wojennych jednostki lotnictwa łącznikowego przebywały jeszcze przez pewien czas na terenie Niemiec, a później stopniowo zostały wycofane do kraju. Łącznikowe samoloty Po-2WS były używane w lotnictwie wojskowym jeszcze przez kilka lat po wojnie. Znajdowały się na wyposażeniu kluczy łącznikowych w 1. PLM ”Warszawa”, 2. PLM, 3. PLM, 9 .PLM, 4. SzPL, 5. SzPL, 6. SzPL, 7. PLSz, 8. PLSz, 7. SPB Nurkujących, Specjalnego Pułku Lotniczego, Samodzielnej Eskadrze Lotniczej Marynarki Wojennej oraz eskadrze łącznikowej 2. Mieszanego Pułku Lotniczego i 9. Samodzielnej Eskadrze Łącznikowej Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Po-2 brały również udział w działaniach bojowych Grupy Operacyjnej ”Wisła”, zwalczającej oddziały UPA. W kwietniu 1947 r. sformowano eskadrę lotniczą składającą się z 9 samolotów Po-2 i 1 Lisunow Li-2. Oprócz tego wydzielono ze składu 9. SEŁ klucz składający się z 4 Po-2, który wspierał działanie dywizji KBW wchodzącej w skład Grupy Operacyjnej ”Wisła”. W dniu 30.07.1947 roku po wykonaniu zadań rozformowano G.O. ”Wisła”, a wraz z nią eskadrę lotniczą. Klucz KBW pozostawiono do 14.11.1947 roku, brał udział w zwalczaniu niedobitków UPA. Od 1949 roku zaczęto Po-2WS stopniowo wycofywać zastępując je licencyjnymi maszynami CSS-13 oraz nieco później Jakowlew Jak-12. W drugiej połowie 1949 roku na wyposażeniu jednostek znajdowało się 71 samolotów Po-2.

W kwietniu 1944 r. powstał 2. Pułk Nocnych Bombowców ”Kraków”, wyposażony całkowicie w samoloty Po-2LNB (etatowo 32 egzemplarzy). Pułk ten od września 1944 roku przeszedł długi szlak bojowy, w czasie walk o prawobrzeżny Warszawę, poprzez zrzuty dla powstańców warszawskich, w czasie walk o Kołobrzeg i walk na Wale Pomorskim. Pułk ”Kraków” wykonywał również zadania bojowe w operacji berlińskiej, toczącej zmagania wojenne. Ostatnie bombardowania pułk przeprowadzał w nocy z 30.04/1.05.1945 roku, atakując wycofujące się na zachód wojska niemieckie. W dniu 1.05.1945 roku na stanie pułku znajdowało się 39 samolotów Po-2LNB, 8.05.1945 roku pułk został przebazowany do Bydgoszczy. W lipcu 1945 roku został zreorganizowany i przemianowany na 2. Pułk Lotnictwa Szturmowego, wyposażony w samoloty Iljuszyn Ił-2m3.

Pierwszy samolot sanitarny Po-2S2, oznaczony jako S-2, otrzymał 1. PLM w październiku 1943 roku. W sierpniu 1944 roku odebrano samolot Po-2S4 z gondolami Bakszajewa, został przydzielony do Samodzielnej Eskadry Transportowej, podległej Naczelnemu Dowództwu WP. W listopadzie 1944 roku utworzono na bazie 141. Sanitarnego PL polski 12. Samodzielny Pułk Lotnictwa Sanitarnego, który miał posiadać 32 sanitarne Po-2S. Pułk został oddany do dyspozycji Szefa Służby Zdrowia WP z przeznaczeniem do ewakuacji rannych oraz przewozu leków i sprzętu medycznego. Pułk uczestniczył w działaniach podczas operacji warszawskiej, berlińskiej i saksońskiej. W dniu 1.05.1945 roku sanitarne Po-2S znajdowały się w następujących jednostkach:

Po zakończeniu działań bojowych jednostki dyslokowano do kraju, gdzie w lipcu 1945 roku został rozformowany 12. SPL Sanitarnego, a pozostałe po rozwiązaniu 6 Po-2S przydzielono do 2. Samodzielnego Specjalnego PL. Dwa inne egzemplarze tych maszyn pozostawały nadal na stanie 2. Samodzielnej Eskadry Sztabowej. W 1946 roku wszystkie Po-2S zostały przekazane lotnictwu cywilnemu. Maszyny rozdzielono pomiędzy różne instytucje, przedsiębiorstwa i aerokluby, np. oddano do dyspozycji PLL LOT, Instytutu Szybownictwa w Bielsku, Aeroklubu Łódzkiego, Aeroklubu Szczecińskiego itd. W 1949 roku maszyny zostały poddane remontowi w Zakładach Sprzętu Lotnictwa Cywilnego nr 3 w Poznaniu. Przeznaczono je później dla Wojewódzkich Zarządów PCK w Katowicach, Rzeszowie, Wrocławiu, Bydgoszczy. Po-2S były pierwszymi samolotami sanitarnymi, stosowanymi u nas po wojnie do przewozu chorych przez lotnictwo cywilne.

Polskie jednostki lotnictwa transportowego użytkujące samoloty Po-2

Jednostki transportowe, tzn. 18. i 19. SPLT oraz 8. SELT były podporządkowane Oddziałowi Lotnictwa Cywilnego przy Dowództwie Lotnictwa WP. Oddział L.C./D.L. współpracował z Departamentem Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji i był odpowiedzialny za obsługę linii powietrznych. W dniu1.05.1945 roku. Oddział L.C./D.L. dysponował 115 samolotami Po-2. Maszyny te zapewniły w pierwszym trudnym okresie komunikację powietrzną w kraju. W grudniu 1945 roku rozformowano pułki 18. i 19., a 100 samolotów Po-2 przekazano Departamentowi Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji dla celów szkolenia w aeroklubach. Pozostałe 5 maszyn oddano PLL LOT, z tego w 1947 r. 4 przekazano do dyspozycji aeroklubów. W sumie polskie lotnictwo sportowe otrzymało zatem 104 eks-wojskowe Po-2. Maszyny te w okresie powojennym stały się podstawowym sprzętem szkolnym w aeroklubach PRL.

W lutym 1945 roku, zorganizowano w ZSRR 14. Pułk Rozpoznania Lotniczego i Korygowania Ognia Artylerii. W wyposażeniu jednostki znajdowało się m.in. 5 Po-2NAK. Samoloty były przystosowane do nocnej obserwacji skuteczności ognia artylerii oraz korygowania celności strzałów. Pułk przybył do Polski na początku kwietnia 1945 roku. Poczynania organizacyjne nie zostały zakończone do kapitulacji Niemiec i 14. Pułk R.L. i K.O.A. nie wszedł do walk. Wkrótce po wojnie pułk zreorganizowano i przemianowano na 1 Samodzielną Eskadrę Rozpoznania Lotniczego i Korygowania Ognia Artylerii. We wrześniu 1945 r. eskadra została rozformowana, a samoloty przekazane do innych jednostek.

Polscy uczniowie szkolili się od 1944 roku na samolotach szkolnych Po-2UT w radzieckich szkołach lotniczych

W polskiej Wojskowej Szkole Pilotażu znajdowało się początkowo 5-6 szkolnych Po-2, a wg projektu etatów z grudnia 1945 roku w OSL Dęblin przewidywano potrzebę posiadania 9 Po-2. Później ilość maszyn szkolnych znacznie wzrosła, sięgając liczby 24 egzemplarzy. W drugiej połowie 1949 roku, w przededniu wymiany sprzętu, na stanie OSL znajdowało się 16 szkolnych Po-2. W pierwszych latach powojennych poza OSL prowadzono naukę pilotażu na Po-2 również w 15. Samodzielnym Zapasowym PL, przemianowanym we wrześniu 1945 roku na 1. Samodzielny Szkolno-Treningowy Mieszany PL, w którym pod koniec 1945 roku znajdowały się 23 Po-2. Od 1946 roku na samolotach Po-2 prowadzono szkolenie również w aeroklubach i szkołach cywilnych, podlegających Departamentowi Lotnictwa Cywilnego M.K., a później w ośrodkach szkolnych Powszechna Organizacja ”Służba Polsce” i w szkołach Ligi Lotniczej. Od 1949 roku. Po-2 zaczęto wycofywać ze szkolnictwa i aeroklubów, wprowadzając w ich miejsce samoloty CSS-13.

Po wojnie zakupiono w Związek Radziecki jeden samolot Po-2L, był przez kilka lat używany przez lotnictwo wojskowe. W 1957 roku maszyna została przekazana lotnictwu cywilnemu i oddana do remontu w OWL Poznań. W dniu 28.04.1958 roku samolot zarejestrowano jako Po-2P. Właścicielem był APRL, który używał go aż do 8.08.1964 roku. W lutym 1947 roku na bazie Rządowej Eskadry Transportowej oraz jednej eskadry z rozwiązanego 2. Samodzielnego Mieszanego Pułku Lotniczego sformowano Specjalny Pułk Lotniczy na Okęciu. Wyposażony był m.in. w 10 samolotów Po-2. Wycofane zostały w 1950 roku.

W 1947 r. polskie lotnictwo wojskowe zamówiło w naszym przemyśle licencyjne samoloty Po-2. Budowane były pod oznaczeniem CSS-13.

Konstrukcja

Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej. Komora płatów składała się z dwóch par demontowanych skrzydeł usztywnionych rozporkami oraz ścięgnami z taśm i linek stalowych. Lotki znajdowały się na dolnym i górnym płacie. Pierwsze seryjne U-2 miały rozporki wykonane z rur stalowych, oprofilowanych na owal drewnem. Egzemplarze z ostatnich serii miały rozporki wykonane z rur duralowych o przekroju kroplowym. W wersji LNB na prawym dolnym płacie znajdował się przy kadłubie prostokątny oszklony wykrój służący do namierzania celownikiem bombowym.

Kadłub- kratownica przestrzenna wykonana z drewna, usztywniona wewnątrz ścięgnami. Pokrycie przedniej części wykonane było ze sklejki. Tylna część kadłuba po bokach i od spodu pokryta była płótnem, pokrycie oprofilowanego grzbietu wykonane było ze sklejki.

Usterzenie i konstrukcja drewniana, pokryta płótnem. Statecznik poziomy podparty parą równoległych zastrzałów. Podwozie klasyczne stałe.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

Uzbrojenie – karabin maszynowy SzKAS kal. 7,62 mm, 300 kg bomb

Autor – Dawid Kalka

Bibliografia

1. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie
2. https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Polikarpov_Po-2
3. http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/2138/126/Polikarpow-Po-2-U-22
4. https://www.samoloty.pl/encyklopedia-samolotobby-309/zagraniczne-hobby-257/inne-hobby-593/rosja-zsrr-hobby-615/polikarpow-po-2-u-2-hobby-616