PM-63 RAK

9 mm pistolet maszynowy PM-63 „RAK”

Pistolet maszynowy wz. 1963, PM-63 RAK (co często błędnie tłumaczone jest jako „ręczny automat komandosów”) – polski pistolet maszynowy kalibru 9 mm, na nabój 9 × 18 mm Makarowa. Opracowany w latach 60.-tych XX wieku przez prof. Piotra Wilniewczyca. Broń przeznaczona dla niektórych pododdziałów wojska, w tym załóg wozów bojowych, używana także przez jednostki Milicji.

Historia konstrukcji

pistoletem maszynowym, który powstał w liczbie (w zależności od posiadanych źródeł) około 70 000 (do nawet 170 000 egzemplarzy – dane niepotwierdzone). Został oznaczony jako 9 mm pistolet maszynowy wzór 1963 (PM-63), zwany też bardzo popularnie Rakiem. „RAK” był też błędnie tłumaczony jako – ręczny automat komandosa. PM-63 strzela radzieckim nabojem Marakowa 9 x 18 mm. Była to broń, która swoją koncepcją znacząco odbiegała od poprzednio powstających konstrukcji polskich czy produkowanych na licencji. Broń ta wtedy znaczniej odpowiadała zachodniej koncepcji „Personal Defense Weapon” (PDW), czyli niewielkiej broni do samoobrony.

W latach pięćdziesiątych XX wieku zmalała rola klasycznych pistoletów maszynowych, które w charakterze broni piechoty ustąpiły miejsca karabinom szturmowym. Jednocześnie jednak pojawiła się potrzeba wyposażenia znacznej liczby żołnierzy (obsługa broni ciężkiej, załogi czołgów) w szybkostrzelną broń, mniejszą i lżejszą od standardowego karabinu. Rolę taką miał odegrać nowy małogabarytowy pistolet maszynowy, a prace nad bronią tej klasy podjęto poza Polską także w innych krajach Układu Warszawskiego. W ZSRR powstał pistolet Stieczkina APS, w Czechosłowacji pistolet maszynowy Skorpion vz.61. Wymaganie łatwości przechodzenia przez włazy pojazdów bojowych z pistoletem przytroczonym do pasa wymusiło niewielkie rozmiary i masę broni – niewiele większe od pistoletów samopowtarzalnych, co doprowadziło do skonstruowania w Polsce broni o oryginalnych rozwiązaniach konstrukcyjnych. Zdecydowano skonstruować pistolet maszynowy ze szkieletem typu pistoletowego, magazynkiem w chwycie i swobodnym zamkiem zewnętrznym, obejmującym w całości lufę, w celu zapewnienia jego odpowiedniej masy. Małe wymiary broni wymusiły też zastosowanie stosunkowo słabego naboju 9 × 18 mm Makarowa, który stawał się wówczas standardem w Układzie Warszawskim.

Projekt wstępny nowego pistoletu maszynowego powstał pod koniec lat pięćdziesiątych w Zakładzie Konstrukcji Urządzeń Automatycznych kierowanym przez prof. Piotra Wilniewczyca, wchodzącym w skład Katedry Urządzeń Mechanicznych Wydziału Sprzętu Mechanicznego Politechniki Warszawskiej. W wyniku wprowadzonych w tym czasie zmian organizacyjnych w Politechnice Warszawskiej m.in. rozwiązany został Wydział Sprzętu Mechanicznego, kształcący inżynierów uzbrojenia i sprzętu wojskowego, a Katedra Urządzeń Mechanicznych weszła w skład nowo powstałego Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa – MEL. Dalsze prace związane w szczególności z przygotowaniem opisu patentowego pistoletu prowadzone były w Zakładzie Technologii Mechanicznej Ogólnej i Lotniczej MEL kierowanym przez prof. Mariana Wakalskiego, kierującego dotychczas Katedrą Urządzeń Mechanicznych wydz. Sprzętu Mechanicznego PW. Opracowany projekt został nazwany RAK WCB 1960.

Nowa broń była noszona w specjalnej „kaburze” (jak pistolety samopowtarzalne), gdzie jak jego ówczesne odpowiedniki powstałe także w Układzie Warszawskim – radzieckim APS i czechosłowackim Sa-61 „Skorpion”. Podobnie jak w konstrukcji APS, polska konstrukcja posiadała zamek odsłonięty, ale strzelała natomiast z zamka otwartego (podobnie jak Madsen M/1945). Zamek obejmował lufę, podobnie jak w pistolecie samopowtarzalnym, a gniazdo magazynka znajdowało się w chwycie pistoletowym broni. Magazynek broni jest dwurzędowy z jednopozycyjnym wyprowadzaniem naboi, a jako wyrzutnik służy występ na lewej szczęce magazynka. Użycie kabury do noszenia broni sprawiło, że bardzo podobnie jak w czechosłowackim „Skorpionie” magazynki występowały w dwóch pojemnościach – 15 nabojowy, który bardzo często był przenoszony w chwycie pistoletowym, ponieważ nie wystawiał poza jego obręb, natomiast podstawowym zapasem amunicyjnym były trzy magazynki o pojemności 25 naboi, które przenoszone były w ładownicy.

Jego seryjna produkcja trwała od 1965 do 1974 roku. Poza Polskim użytkownikiem, pistolet maszynowy był używany także przez milicję NRD i Kuby, a także armię wietnamską. W czasie wojny chińsko-wietnamskiej w pistolety maszynowe wz. 63 uzbrojone były załogi wietnamskich czołgów.

W latach osiemdziesiątych bezlicencyjną kopię pistoletu maszynowego wz.63 oznaczoną jako Typ 82 produkował chiński koncern Norinco. Chińskie pistolety maszynowe Typu 82 powstawały w dwóch wersjach. Jedna jest identyczna z pistoletem maszynowym wz.63, druga posiada celownik przerzutowy przeniesiony na koniec zamka i dłuższą kolbę. Wyprodukowane w Chinach pistolety maszynowe Typu 82 zostały wykorzystane w kilku atakach terrorystycznych zorganizowanych przez Abu Nidala.

Spółka Pioneer Arms Corp. (PAC) z Radomia oferowała samopowtarzalną wersję PM-63C.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Eksponat muzealny – Drzonów, Lubuskie Muzeum Wojskowe

Opis konstrukcji

Zasilanie z magazynków 15- i 25-nabojowych dołączanych do gniazda w chwycie. Magazynek 15 nabojowy nie wystaje z chwytu. Przyrządy celownicze składają się z muszki i celownika przerzutowego który posiada nastawy 75 i 150 m, wraz ze szczerbiną. Pistolet maszynowy wyposażony jest w mało wygodną metalową kolbę składaną, w postaci dwóch płaskich prętów obejmujących broń po bokach i wysuwanych do tyłu, ze stopką rozkładaną przez obrót o 270°. Z przodu znajduje się rozkładany chwyt przedni. Broń wykonana była w całości w technologii frezowania z elementów stalowych.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Wrocław, Arsenał – Muzeum Militariów

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

  • Państwo: Polska

  • Rodzaj: pistolet maszynowy

  • Prototypy: 1960–1964

  • Produkcja: 1964–1974 Polska, lata 80.-tych XX wieku Chińska Republika Ludowa

  • Wyprodukowano: do ok. 170 000 egzemplarzy

  • Kaliber: 9 mm

  • Nabój: 9 × 18 mm Makarowa

  • Długość: 333 mm z kolbą złożoną, 583 mm z kolbą rozłożoną

  • Długość lufy: 150 mm

  • Długość linii celowniczej: 153 mm

  • Masa broni: 1,60 kg bez magazynka, 1,85 kg z magazynkiem krótkim, 2,00 kg z magazynkiem długim

  • Masa magazynka: 0,25 kg magazynek krótki z nabojami, 0,40 kg magazynek długi z nabojami

  • Prędkość początkowa wystrzelonego pocisku: 320 m/s

  • Szybkostrzelność teoretyczna: 650 strz./min.

  • Szybkostrzelność praktyczna: 35 strz./min. -ogień pojedynczy, 50 strz./min. krótkimi seriami, 120 strz./min. długimi seriami

  • Zasięg skuteczny: do 150 m