Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-15/P-15M

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-21

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Gdynia, Muzeum Marynarki Wojennej

P-15 (ros. П-15) – radziecki pocisk rakietowy klasy woda-woda, z lat 60.-tych XX wieku, szeroko używany przez liczne państwa do początku XXI wieku. Jego wersją ulepszoną był P-15U. W kodzie NATO oznaczone były SS-N-2A/B Styx. Dalszą wersją rozwojową był zmodernizowany pocisk P-15M (w wersjach eksportowych P-20/21/22). Używany na okrętach, a także w brzegowym mobilnym systemie Rubież. Ponadto w Chinach prowadzono produkcję skopiowanych pocisków, a następnie ich rozwój pod oznaczeniami: HY, SY, FL z kolejnymi numerami lub C-201.

Historia rozwoju

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-15

Pocisk rakietowy typu P-15

Pocisk przeciwokrętowy P-15 powstał z myślą o zastosowaniu go na małych okrętach, zwłaszcza opracowywanych równocześnie z nim kutrach rakietowych. O rozpoczęciu prac nad kompleksem rakietowym o zasięgu 25 km zdecydowała Rada Ministrów Związku Radzieckiego 18 sierpnia 1955 roku. Za cały system i większość aparatury kierującej, w tym głowicę samonaprowadzania, odpowiadało biuro konstrukcyjne KB-1 w Moskwie. Prace nad samym pociskiem podjęto w filii biura konstrukcyjnego OKB-155 Mikojana przy zakładzie Nr. 1 (później wydzielonej jako biuro Raduga), pod kierownictwem Aleksandra Bieriezniaka. Poszczególne elementy były opracowywane przez inne jednostki, w tym silniki rakietowe opracowało biuro OKB-2. Próby makiet pocisku prowadzono od października 1956 roku na poligonach lądowych. Pierwsze próbne odpalenie z okrętu – eksperymentalnego kutra rakietowego projektu 183E TKA-14 miało miejsce 16 października 1957 roku na Morzu Czarnym. W toku prac udało się zwiększyć zasięg zwalczania celów do 35-40 kilometrów. Od 24 września 1958 roku były prowadzone badania państwowe pocisku, trwające ponad rok, w trakcie których zatopiono okręt-cel CŁ-61 (były włoski torpedowiec „Animoso”). W dniach 15-31 grudnia 1959 roku miały miejsce próby pocisków na seryjnym kutrze rakietowym R-69 projektu 183R (oznaczenie NATO: Komar).

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-15

W dniu 8 marca 1960 roku pocisk P-15 został oficjalnie przyjęty na uzbrojenie marynarki Związku Radzieckiego], w składzie kompleksu rakietowego 4K30. Jeszcze przed tym uruchomiono produkcję pocisków w zakładzie Nr. 116 w Arsienjewie. Pocisk oznaczany był też jako wyrób 4K40. W kodzie NATO pocisk otrzymał oznaczenie kodowe SS-N-2A Styx. Podstawowym nosicielem, obok kutrów rakietowych projektu 183R stanowiących adaptację kutrów torpedowych i przenoszących dwa pociski, stały się nowe kutry rakietowe projektu 205 (oznaczenie NATO: Osa), przenoszące cztery pociski.

Pocisk rakietowy P-15U

W dniu 23 maja 1964 roku na uzbrojenie została przyjęta ulepszona wersja pocisku P-15U (kompleks 4K41). Odróżniała się ona przede wszystkim rozkładanymi po starcie skrzydłami, przez co mieściła się w mniejszych pojemnikach wyrzutni. Opracowano dla niej cylindryczną wyrzutnię kontenerową typu KT-67. Pocisk ten zaczął wchodzić do służby razem z kutrami projektu 205U (Osa II) w 1965 roku. Pociski te mogły być używane także ze starszych kutrów, po uprzednim rozłożeniu skrzydeł. W kodzie NATO otrzymała oznaczenie kodowe SS-N-2B Styx mod.

Pocisk rakietowy P-15M (P-21/P-22)

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-15

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Gdynia, Muzeum Marynarki Wojennej

Pocisk przeciw okrętowy P-15M (4K51) stanowił głęboką modernizację pocisku P-15, mającą na celu zwiększenie zasięgu i odporności na zakłócenia oraz obniżenie profilu lotu, z wykorzystaniem elementów opracowanych dla ostatecznie anulowanej rakiety na paliwo stałe P-25. Rozpoczęcie prac nad zmodernizowanym pociskiem zlecono w 1966 roku. Powiększono zapas paliwa i utleniacza, zwiększając dwukrotnie zasięg – do 80 kilometrów. Wprowadzono nowe głowice samonaprowadzające: aktywną radiolokacyjną DS i termiczną Sniegir, o większej odporności na zakłócenia. Głowica radiolokacyjna mogła pracować w kilku podzakresach, wybieranych przed startem, co utrudniało zakłócanie pocisków salwy, i miała pewne możliwości selekcji celów. Opracowano też nową głowicę kumulacyjno-odłamkową o większej skuteczności. Dzięki zastosowaniu radiowysokościomierza RW-MB wysokość lotu obniżyła się do 50 metrów lub 25 metrów, co utrudniło wykrycie pocisku podczas jego lotu. Długość pocisku wzrosła o 245 mm, a masa zwiększyła się do 2573 kg, co wymusiło zastosowanie nowego silnika startowego. Rozkładane skrzydła i usterzenie pozostały takie same jak w pocisku P-15U, natomiast elementem odróżniającym stały się dwa wzdłużne żebra po bokach dolnej części kadłuba zamiast jednego centralnego. Próby pocisku przeciwokrętowego P-15M prowadzono w latach 1968–1972. Pocisk ten został przyjęty na uzbrojenie w dniu 21 czerwca 1972 roku pod oznaczeniem P-15M Termit (ros. Tiermit).

Schemat płatowca pocisku rakietowego P-15 Termit

Dla pocisku rakietowego P-15M opracowano też zmodyfikowaną wyrzutnię KT-97. Później dla innych okrętów opracowano też inne wyrzutnie, jak podwójna KT-138 dla okrętów projektu 1241. Standardowo w okrętach z czterema wyrzutniami, trzy uzbrajano w pociski samonaprowadzające się radiolokacyjnie, a jedną – z głowicą na podczerwień.

Kompleks rakietowy P-15M w uproszczonej wersji eksportowej otrzymał oznaczenie P-20M, z pociskami oznaczonymi P-21 w wersji z głowicą radiolokacyjną i P-22 w wersji z głowicą na podczerwień. Głowica pocisku P-21 miała mniejszy zakres przestrajania częstotliwości. Uproszczony był też system kierowania ogniem Koral-E.

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-15U

Konstrukcja pocisku

Pocisk miał duże rozmiary, lecz mimo to, bardziej zwartą budowę od wcześniejszych uskrzydlonych pocisków przeciw okrętowych. Miał cylindryczny kadłub o sporej średnicy (760 mm), zwężający się przy dyszy silnika z tyłu. Charakterystycznym elementem pocisku były dwa krótkie trapezowe skrzydła i trzy stateczniki w części ogonowej, rozmieszczone względem siebie co 120 stopni na obwodzie kadłuba. W części nosowej, pod opływową owiewką dielektryczną znajdowała się antena stacji radiolokacyjnej samonaprowadzania, dalej aparatura stacji i kumulacyjno-burząca głowica bojowa. Głowica radiolokacyjna MS-2 pracowała na jednej z czterech częstotliwości. Głowica bojowa oznaczona 4G15 miała 480 kg (według innych danych 450 kg) materiału wybuchowego. Głowica bojowa P-15M (P-21/P-22) ma 513 kg materiału wybuchowego (według innych danych, 480 kg). Za głowicą bojowa znajdowały się w kolejności: zbiornik sprężonego powietrza (m.in. do poruszania sterami), zbiornik paliwa, aparatura autopilota, zbiornik utleniacza. Duże rozmiary i masa pocisku P-15 wynikały z chęci zastosowania ciężkiej głowicy, co było pochodną jego planowanego zastosowania, do niszczenia dużych opancerzonych okrętów. Głowica kumulacyjno-odłamkowa miała przebijać pancerz do 180 mm, wywołując zniszczenia za nim.

Okręt rakietowy ORP „Władysławowo” – kuter rakietowy projektu 205; wyrzutnia rakietowych pocisków przeciwokrętowych P-15

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Kołobrzeg – Skansen Morski

Pocisk przeciw okrętowy P-15 miał dwustopniowy napęd rakietowy, w postaci startowego silnika rakietowego na paliwo stałe oraz marszowego silnika na paliwo ciekłe. Silnik startowy SPRD-30, o masie 480 kg, podczepiony pod ogonem pocisku, miał ciąg 28-30 ton i czas pracy około 1,5 s. Silnik marszowy S2.722W rozwijał ciąg 1211 kG w fazie rozpędzania pocisku do prędkości maksymalnej, a później marszowy ciąg 511 kG. Pocisk wystrzeliwany był z wyrzutni szynowej, osłoniętej hangarem. Przez pierwsze 8 kilometrów lotu (ok. 30 sekund lotu) pocisk wznosił się na zadaną wysokość, po czym kontynuował lot poziomy. Lotem kierował pilot automatyczny AP-15. We wczesnych wersjach można było zaprogramować wysokościomierz barometryczny na lot na wysokości 100 metrów, 200 metrów, 300 metrów lub 400 metrów, w późniejszych seriach wprowadzono radiowysokościomierz, co umożliwiło lot także na mniejszej wysokości. Na większych wysokościach pocisk uzyskiwał dalszy zasięg, lecz był łatwiejszy do wykrycia. Lot poziomy odbywał się z prędkością poddźwiękową 312 m/s (1123 km/h) – ok. 0,9 Ma.

Przekrój głowicy samonaprowadzania pocisku rakietowego P-15, lokalizacja: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Pocisk współpracował ze specjalnie opracowaną okrętową stacją radiolokacyjną Rangout, zapewniającą wykrywanie celu wielkości niszczyciela z odległości 24 kilometrów (w sprzyjających warunkach wykrywano cele wielkości krążownika nawet z 60-80 kilometrów). W pierwszej fazie lotu rakieta była kierowana programowo, według danych wypracowanych przed odpaleniem przez okrętowy system kierowania strzelaniem (na kutrach projektu 205 był to system Klon-205). Na odcinku od 12 kilometrów do 5 kilometrów przed celem stacja radiolokacyjna pocisku MS-2 rozpoczynała poszukiwanie celu, w wąskim zaprogramowanym uprzednio zakresie, a jeśli nie udało się go wykryć, przechodziła na poszukiwanie w szerszym zakresie. Po uchwyceniu celu, pocisk samonaprowadzał się aktywnie na cel, schodząc w dół. W razie zakłóceń, system Test kierował pocisk w dalszym ciągu według poprzedniego namiaru przed fazą zakłóceniem. Maksymalny zasięg pocisku wynosił 40 kilometrów, aczkolwiek nie zawsze możliwe było wykrycie celów z takiej odległości środkami samego kutra rakietowego. Prawdopodobieństwo trafienia pierwszej wersji P-15 oceniano na 0,7.

Odpalenie pocisku z kutra rakietowego projektu 183R, Polska Marynarka Wojenna, 1974 rok

Oprócz pocisku naprowadzanego aktywnie radiolokacyjnie, od 1957 roku prowadzono prace nad wersję P-15T naprowadzaną pasywnie na podczerwień (widmo cieplne okrętu), wyposażoną w głowicę termonaprowadzania Kondor, opracowaną w instytucie NII-10. Jej badania przeprowadzono w sierpniu-październiku 1959 roku.

Zasięg pocisku P-15M wynosił 80 kilometrów. Współpracował on z systemem wykrywania celów Grawij, obejmującym stację radiolokacyjną Garpun (język polski: Harpun) (według planów także pasywną stację Gals) oraz system kierowania strzelaniem Korałł (język polski: Koral). W nowszych okrętach radzieckich stosowano też inne systemy wykrywania celów, jak Monolit-T w okrętach projektu 1241.1. Masę paliwa zwiększono w nim do 214 kg i utleniacza do 860 kg. Zastosowano silnik startowy SPRD-192 o dwa razy większym ciągu, przy masie 483 kg. Prędkość lotu pocisku pozostała taka sama, ok. 1150 km/h.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne P-15/P-15M

Odpalenie pocisku z kutra rakietowego projektu 205, Polska Marynarka Wojenna, lata 80.-te XX wieku

Państwo: Związek Radziecki
Producent: Zakład Nr. 116, Arsienjew
Rodzaj broni: typu woda-woda
Przeznaczenie broni: przeciw okrętowa
Data konstrukcji: prototyp 1956 rok
Operacyjność broni: od 1960 roku
Długość konstrukcji: 5800 mm, 6660 mm P-15M
Średnica kadłuba: 760 mm
Rozpiętość skrzydełek: 2500 mm
Masa: 2300 kg startowa P-15, 2573 kg startowa P-15M
Napęd pocisku rakietowego: 1 startowy silnik rakietowy, 1 marszowy silnik rakietowy
Prędkość maksymalna: 0,9 Ma – 1123 km/h
Zasięg maksymalny: 40 kilometrów P-15, 80 kilometrów P-15M
Naprowadzanie pocisku rakietowego: programowe, aktywne radarowe / pasywne na podczerwień
Masa głowicy bojowej: 480 kg
Typ stosowanej głowicy: kumulacyjno-burząca

Użytkownicy

Odpalenie pocisku z kutra rakietowego projektu 205, Polska Marynarka Wojenna, lata 80.-te XX wieku

Jednostki projektu 183R, a w raz z nimi rakiety P-15, były używane również w państwach zaprzyjaźnionych:

Algieria
Chińska Republika Ludowa: Chiny otrzymały szybko – już w 1959 roku pierwsze pociski P-15, wraz z kutrami rakietowymi projektu 183R i następnie projektu 205. Po rozłamie w stosunkach radziecko-chińskich w 1960 roku i przerwaniu dalszych dostaw, Chińczycy podjęli prace nad skopiowaniem pocisku i obu typów kutrów rakietowych. Spotykana jest informacja, także w źródłach chińskich, że produkcję skopiowanych pocisków rozpoczęto w 1974 roku, lecz część autorów przypuszcza, że mogło to nastąpić już około 1964 roku. Używano ich na kutrach projektu 024 Houku (zmodyfikowana kopia projektu 183R) i projektu 021 Huangfeng (kopia projektu 205). Chińska kopia P-15 była oznaczana w zależności od wersji jako HY-1 (Hai Yang – Morski Orzeł), SY-1 (Shang You) lub FL-1 (Fei Long – Latający Smok). W 1970 roku opracowano powiększoną wersję rozwojową tego pocisku, o większym zasięgu (do 100 kilometrów) i z ulepszonym systemem samonaprowadzania, oznaczaną jako HY-2, SY-2, FL-3A lub C-201 i produkowaną w kilku wersjach. Ostatnim wariantem jest HY-4, w którym marszowy silnik rakietowy zastąpiono przez silnik turboodrzutowy i zwiększono zasięg do 150 kilometrów. Pociski te mają w zależności od wersji kilka oznaczeń kodowych NATO, najlepiej znane to CSS-N-2 Silkworm. Oprócz Chin, eksportowane były do kilku krajów, m.in. Pakistanu i Bangladeszu. W Chinach pociski na bazie P-15 zostały też dostosowane do przenoszenia przez samoloty typu H-6.
Kuba
Egipt
Indonezja
Irak
Północna Korea
Syria
Wietnam

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-21

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Gdynia, Muzeum Marynarki Wojennej

W CKB-5 zaprojektowany został od podstaw kuter rakietowy uzbrojony w cztery hangary-wyrzutnie rakiet P-15. Oznaczony jako projekt 205 (Osa-I) został skierowany do produkcji w 1957 roku. Rakieta P-15 wymagała dużego hangaru-wyrzutni z powodu szerokich na 2,5 m stateczników. W CKB-5 opracowano nowy wariant tej rakiety oznaczony jako P-15U (SS-N-2B „Styx”), ze złożonymi w wyrzutni statecznikami otwierającymi się już po starcie. Według danych była przystosowana do odpalania z hangarów, instalowanych na kutrach rakietowych, a w wersji P-15U ze składanymi skrzydłami, z cylindrycznych kontenerów. Takie rakiety weszły na uzbrojenie w 1965 roku Nową wersję okrętu nazwano 205U (Osa-II). Rakiety P-15U wchodziły również na uzbrojenie okrętów z hangarami (Osa-I). Przed załadunkiem ich stateczniki były otwierane i w takiej pozycji przechowywano je na okręcie. Zbudowano ponad 400 jednostek rakietowych projektu 205. Duża część jednostek, ok. 210 egzemplarzy została przekazana lub sprzedana zagranicznym flotom. Kutry, a wraz z nimi rakiety P-15 lub P-15U eksploatowały: Algieria, Angola, Bułgaria, Chiny (gdzie rozpoczęto masową produkcję licencyjną), Egipt, Etiopia, Finlandia, Indie, Irak, Jugosławia, Libia, Niemiecka Republika Demokratyczna, Korea Północna (gdzie rozpoczęto masową produkcję licencyjną), Kuba, Południowy Jemen, Północny Jemen, Rumunia, Somalia, Syria, Wietnam.

Pociski rakietowe P-15 na samochodach transportowych ZiŁ-131

Użycie pocisków P-15/P-21/P-22

Pociski przeciw okrętowe P-15 weszły najpierw na uzbrojenie marynarki Związku Radzieckiego, przenoszone przez kutry rakietowe projektu 183R (NATO: Komar, po 2 pociski) i projektu 205 (NATO: Osa-I, po 4 pociski). Ulepszone pociski P-15U były przenoszone także przez kutry projektu 205U (NATO: Osa-II). W latach 70.-tych i 80.-tych XX wieku ponad 170 okrętów w Związku Radzieckim przenosiło pociski rakietowe przeciwokrętowe rodziny P-15. W pociski P-15M przezbrajano podczas modernizacji większe okręty, jak niszczyciele projektu 56U i projektu 61M.

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-22

Wkrótce po wejściu do służby, pociski P-15 wraz z przenoszącymi je okrętami stały się przedmiotem szerokiego eksportu do zaprzyjaźnionych krajów. Oprócz Związku Radzieckim, radzieckich pocisków używały wraz z kutrami projektu 205/205U: Algieria, Angola, Benin, Chiny, Bułgaria, Egipt, Etiopia, Finlandia, Indie, Irak, Jemen Południowy, Jemen Północny, Jugosławia, Koreańska Republika Ludowo-Demoktratyczna, Kuba, Libia, Niemiecka Republika Demokratyczna, Polska, Rumunia, Somalia, Syria i Wietnam. Część z tych krajów, a także Indonezja, używały tych pocisków także z kutrami projektu 183R. Według nie do końca pewnych źródeł, wyeksportowano 191 kutrów projektu 205/205U, a także ok. 76 kutrów projektu 183R. Część pocisków, np. do Chin eksportowano w wersji uproszczonej, z mniejszym zakresem przestrajania częstotliwości głowicy radiolokacyjnej. Ogółem pociski rodziny P-15 eksportowano do łącznie 25 krajów.

Debiut bojowy pocisków P-15 miał miejsce w 1967 roku podczas Wojny Sześciodniowej, kiedy to 21 października pocisk wystrzelony z egipskich kutrów projektu 183R zatopił izraelski niszczyciel „Eilat”. Stanowiło to zarazem pierwszy przypadek użycia bojowego pocisku przeciw okrętowego i wywarło duży wpływ na taktykę walki na morzu i rozwój pocisków tego typu na świecie. Indyjskie kutry odnosiły następnie sukcesy podczas wojny indyjsko-pakistańskiej w październiku 1971 roku (między innymi zatopiono niszczyciel „Khaibar”). Użyto też wówczas pocisków P-15 przeciw celom naziemnym – zbiornikom ropy. Już jednak podczas kolejnej wojny izraelsko-arabskiej Jom Kipur w 1973 roku, Izraelczycy nauczyli się przeciwdziałać pociskom P-15, stosując środki walki radioelektronicznej, polegające przede wszystkim na stawianiu celów pozornych z wyrzutni okrętowych. Podczas bitwy pod Latakią i późniejszych prób rażenia celów, żadna z 55 wystrzelonych z syryjskich i egipskich okrętów rakiet P-15 nie trafiła celu.

Wadą pocisków P-15 była spora martwa strefa rażenia (ok. 8 kilometrów od okrętu), a także możliwość wykrycia pracującego radaru pocisku. W latach 80.-tych XX wieku pociski te były już praktycznie całkowicie przestarzałe i miały niewielką skuteczność na nowoczesnym polu walki morskiej, stanowiąc przy tym duży i stosunkowo powolny cel. Mimo to, były używane przez niektóre marynarki wraz z przenoszącymi je kutrami jeszcze przez kolejne dekady.

Zestaw 4K51 „Rubież” – Drezno, Niemcy

Począwszy od 1964 roku pociski P-15 używane były w Polsce, na 13 kutrach projektu 205. Pierwsza zakupiona partia pocisków kosztowała po 64 000 rubli. W 1966 roku zaprezentowano je publicznie na defiladzie XX-lecia. W 1987 roku wystrzelono podczas ćwiczeń ostatnie polskie rakiety P-15, po czym używano jeszcze nadal pocisków P-15U. Początkowo strzelania szkolne prowadzono jedynie na poligonach radzieckich koło Bałtyjska, a od 1992 roku na polskim poligonie morskim w rejonie Ustki, jednocześnie wykorzystując je od tego roku jako cele dla rakiet przeciwlotniczych.

Następnie na uzbrojenie Marynarki Wojennej weszły nowocześniejsze pociski P-21/P-22, na czterech okrętach rakietowych projektu 1241 i niszczycielu rakietowym ORP „Warszawa”. Oprócz wersji woda-woda, zmodyfikowane pociski P-15M Termit-R zostały użyte w kompleksie obrony brzegowej Rubież. Podwójne wyrzutnie KT-161 zamontowane są na podwoziu samochodu MAZ-543M wraz ze stacją radiolokacyjną Garpun. Ich próby prowadzono od 1975 roku, a system został przyjęty na uzbrojenie 22 października 1978 roku. Był on używany w Związku Radzieckim, a także eksportowany m.in. do Algierii, Bułgarii, Niemiecka Republika Demokratyczna, Rumunii, Libii, Syrii, Indii, Jugosławii, Kuby.

Przeciwokrętowy pocisk rakietowy P-22, Polska Marynarka Wojenna

W służbie Polskiej Marynarki Wojennej

Na początku lat 60.-tych XX wieku zapadła decyzja o wprowadzeniu do Polskiej Marynarki Wojennej uzbrojenia rakietowego w postaci kutrów rakietowych projektu 205 (Osa-I) z rakietami P-15 (SS-N-2A „Styx”) i brzegowych wyrzutni rakiet przeciwokrętowych S-2 „Sopka” (SSC-2B „Samlet”). W sierpniu 1961 roku zostaje skompletowana grupa 44 oficerów, którzy udają się do Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej Związku Radzieckiego w Baku, gdzie zapoznają się z nowym rodzajem uzbrojenia. W październiku 1963 roku wracają do kraju. W Polsce od początku 1963 roku powstają trzy nowe jednostki dla Polskiej Marynarki Wojennej: 3. Dywizjon Kutrów Torpedowych, 3. Składnica Broni Podwodnej i .9 Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej. Warto zwrócić uwagę na te nazwy, w żadnej z nich nie pada słowo rakieta. W tym czasie nazwy jednostek wojskowych były niejawne, a mimo to dla bardzo głębokiego utajnienia nawet w samej Polskiej Marynarki Wojennej powstają niejawne nazwy mające dezinformować o ich zadaniach. Pierwsze pociski rakietowe P-15 przybywają na Hel w dniu 3 stycznia 1964 roku, natomiast w dniu 13 stycznia 1964 roku pierwszy okręt rakietowy Polskiej Marynarki Wojennej podnosi polską banderę i otrzymuje nazwę ORP „Hel”. Łącznie Polska zakupiła 13 okrętów rakietowych projektu 205 (Osa-I), z których ostatni został wcielony do służby w dniu 13 listopada 1975 roku.

Schemat płatowca pocisku rakietowego P-22

W pierwszej dekadzie maja 1964 roku specjaliści z 3. Składnicy Broni Podwodnej przygotowali w radzieckiej bazie Bałtijsk pierwszy pocisk rakietowy P-15. Została ona wystrzelona w dniu 11 maja 1964 roku z pokładu ORP „Hel” i trafiła w cel. W następnym roku rakietę P-15 przygotowali polscy specjaliści już samodzielnie, przy pomocy własnej aparatury. W dniu 28 maja 1965 roku odpalono ją skutecznie z pokładu ORP „Gdańsk” na poligonie morskim w okolicach Bałtijska. Pierwszej publicznej w Polsce prezentacji pocisków rakietowych P-15 dokonano w dniu 27 czerwca 1965 roku w XX rocznicę powstania Polskiej Marynarki Wojennej, podczas defilady w Gdańsku, natomiast w dniu 22 czerwca 1966 roku, podczas Defilady 1000-lecia, 16 pocisków rakietowych P-15 zademonstrowano w Warszawie. Dostawy z Związku Radzieckiego pocisków rakietowych P-15 zastąpiono dostawami rakiet P-15U (SS-N-2B „Styx”). Polskie kutry rakietowe w patrole bojowe zabierały już nowsze rakiety P-15U, a do strzelań na poligonie używano starszych P-15. Tak pozbyto się ich zapasu. Ostatnia rakieta P-15 została odpalona w 1987 roku. Od tego czasu na uzbrojeniu znajdowały się wyłącznie pociski rakietowe typu P-15U.

Do końca istnienia Układu Warszawskiego polskie okręty do strzelania rakietowego używały poligonu morskiego w okolicach Bałtijska, później przeniesiono je na akwen w okolicach Ustki. W czerwcu 1992 roku i w czerwcu 1993 roku odbywały się na akwenach Morza Bałtyckiego ćwiczenia pod kryptonimem „Rekin”. W ich trakcie Polska Marynarka Wojenna z pokładów kutrów projektu 205 strzelała rakiety P-15U, równocześnie dywizjony rakietowe Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej zwalczały je przy pomocy rakiet przeciwlotniczych S-125M „Newa”. W czasie ćwiczeń „Rekin” z pokładów kutrów rakietowych odpalano również polskie imitatory celu powietrznego „Koliber”. W czasie ćwiczeń „Rekin 92” jako cele dla WLiOP odpalono jedną rakietę P-15U i cztery Kolibry. Pociski rakietowe P-15 odpalane były we wrześniu 1996 roku podczas ćwiczeń jednostek obrony przeciwlotniczej Śląskiego Okręgu Wojskowego w Wicku Morskim. Również w 1998 roku jednostki Polskiej Marynarki Wojennej odpalały pociski rakietowe klasy woda-woda P-15, imitujące cele lecące na małych wysokościach, podczas ćwiczeń 3. Warszawskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej pod kryptonimem „Karat-98”, które odbyły się na poligonie w Ustce.

Schemat budowy przeciwokrętowego pocisku rakietowego P-22

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Gdynia, Muzeum Marynarki Wojennej

Przeciwokrętowe pociski rakietowe P-21/P-22 stanowiły główne uzbrojenie korwet rakietowych projektu 1241RE Tarantul-I. W skład Polskiej Marynarki Wojennej weszły cztery okręty tego typu: ORP „Górnik” (28. 12. 1983 roku), ORP „Hutnik” (31. 03. 1984 roku), ORP „Metalowiec” (13. 02. 1988 roku), ORP „Rolnik” (04. 02. 1989 roku). Na pokładzie zamontowane są dwie podwójne wyrzutnie KT-138E rakiet przeciwokrętowych typu P-21 i P-22, standardową rakietową jednostką ognia polskich korwet projektu 1241RE są trzy przeciw okrętowe pociski rakietowe P-21 naprowadzane radiolokacyjnie i jeden przeciw okrętowy pocisk rakietowy P-22 na podczerwień. Na przełomie lat 1983/1984 do Bazy Technicznej Marynarki Wojennej w Gdyni-Demptowie przybyła pierwsza partia nowych pocisków rakietowych P-21 i P-22. Wcześniej, bo od maja do września 1993 roku, grupa kadry zawodowej z Bazy Technicznej Marynarki Technicznej przebywała w Federacji Rosyjskiej na przeszkoleniu w zakresie obsługi nowego uzbrojenia.

W dniu 9 stycznia 1988 roku skład Polskiej Marynarki Wojennej wcielony został niszczyciel rakietowy ORP „Warszawa” projektu 61MP (Kashin). Głównym jego uzbrojeniem przeciw okrętowym są cztery pojedyncze wyrzutnie-hangary przystosowane do przeciw okrętowych pocisków rakietowych P-21/P-22.

Chiński przeciwokrętowy pocisk rakietowy HY-1 w wyrzutni naziemnej

W połowie lat 90.-tych pociski rakietowe P-21/P-22, nie spełniały już wymogów nowoczesnej wojny morskiej. W 1998 roku podczas ćwiczeń 3. Warszawskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej pod kryptonimem „Karat-98”, które odbyły się na poligonie w Ustce, przeprowadzone zostało także strzelanie doświadczalne do okrętowego pocisku rakietowego woda-woda P-21 imitującej cel manewrujący na skrajnie małej wysokości (rzędu do 50 metrów). Cel został bezbłędnie zniszczony przez warszawskich rakietowców.

Wycofanie ze służby ostatniej pary Tarantul definitywnie zamyka w historii Polskiej Marynarki Wojennej rozdział eksploatacji rakiet klasy woda-woda produkcji radzieckiej. Ostatnie takie pociski zeszły z wyrzutni 29 maja 2009 roku.

Wyrzutnia samobieżna przeciwokrętowa 4K51 „Rubież”

Zastosowanie pocisków

Pociski P-15 były przenoszone przez okręty następujących typów marynarki Związku Radzieckiego (część z nich następnie wyeksportowano):

112 kutrów rakietowych projektu 183R (oznaczenie NATO: Komar) (2 wyrzutnie P-15)
187 kutrów rakietowych projektu 205 i 205U (NATO: Osa-I/II) (4 wyrzutnie P-15)
12 kutrów rakietowych projektu 206MR (2 wyrzutnie P-15M)
12 kutrów rakietowych projektu 1241T (1241.1) (4 wyrzutnie P-15M)
3 niszczyciele projektu 56U (4 wyrzutnie P-15M)
5 niszczycieli projektu 61M/MP (4 wyrzutnie P-15M)

Okręty budowane w Związku Radzieckim na eksport:

Aparatura naprowadzająca pocisk przeciwokrętowy P-15, Finlandia, Helsinki – Muzeum Marynarki

87 kutrów rakietowych projektu 205ER (2 wyrzutnie P-15)
22 kutry rakietowe projektu 1241RE (4 wyrzutnie P-21)
10 korwet rakietowych projektu 1234E (dla Libii, Indii, Algierii)(4 wyrzutnie P-21)
2 fregaty rakietowe projektu 1159TR (dla Libii) (4 wyrzutnie P-21)
5 niszczycieli projektu 61ME (dla Indii) (4 wyrzutnie P-21)

Wyrzutnie montowane na okrętach zagranicznych:

System urządzenia autopilota, pocisk przeciwokrętowy P-15, Finlandia, Helsinki – Muzeum Marynarki

niszczyciel rakietowy „Mărășești” (Rumunia) (4 wyrzutnie P-21)
niszczyciel projektu 30bis (zmodernizowany) „Al Zaffer” (Egipt) (2 wyrzutnie P-15)
2 fregaty typu 12 zmodernizowane: „Talwar” i „Trishul” (Indie) (3 wyrzutnie) (według innych danych 2 wyrzutnie)
3 fregaty rakietowe typu Godavari (Indie) (3 wyrzutnie P-15)
4 korwety typu 025 Khukri (Indie) (4 wyrzutnie P-21)
2 fregaty rakietowe projektu 1159 zmodernizowane (Jugosławia) (4 wyrzutnie P-21)
2 fregaty rakietowe typu Kotor (Jugosławia) (4 wyrzutnie P-15M)
6 kutrów rakietowych typu Končar (Jugosławia) (2 wyrzutnie P-15U)
kuter rakietowy „Isku” (Finlandia) (4 wyrzutnie P-15)

Bibliografia

Jan Cieślak, Polskie korwety rakietowe projektu 1241RE, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 5/1994, Magnum-X, Warszawa
Jan Cieślak, Niszczyciel rakietowy ORP „Warszawa”, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 6/1994, Magnum-X, Warszawa
Andrzej Kiński, „Karat’98”, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 7/1998, Magnum-X, Warszawa
Robert Rochowicz, Przegląd rakietowych baterii nabrzeżnych, Czasopsimo Nowa Technika Wojskowa Nr. 9/1998, Magnum-X, Warszawa
Jan Cieślak, Polskie kutry rakietowe projektu 205 (typu OSA-I), Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 10/1994, Magnum-X, Warszawa
Tomasz Szulc, Radzieckie rakietowe kompleksy obrony wybrzeża, część II, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 8/1997, Magnum-X, Warszawa
Robert Rochowicz, Rakieta przeciwokrętowa dla Polskiej Marynarki Wojennej, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 8/1998, Magnum-X, Warszawa
Robert Rochowicz, Rakietowe „Osy”, Czasopismo Morza, Statki i Okręty Nr. 1/2002, Magnum-X, Warszawa
Robert Rochowicz, Brzegowe P-15, Czasopismo Nowa Technika Wojskowa Nr. 9/2005, Magnum-X, Warszawa
Robert Rochowicz, Strzelania rakiet P-21 i P-22, Czasopismo Morza, Statki i Okręty Nr. Specjalny 2/2014, Magnum-X, Warszawa
Jarosław Ciślak, Polska Marynarka Wojenna, Wydawnictwo Lampart, Warszawa 1995 rok
http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/2469/126/P-15-Tiermit
http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/2470/126/P-21-P-22-P-15M
https://pl.wikipedia.org/wiki/P-15_Termit