Osobowy samochód terenowy Škoda 1101 VO

Czechy, Lesany – Muzeum Wojskowe

Czechosłowackie samochody wojskowe były znane i często cenione w wielu krajach. Do najsłynniejszych niewątpliwie należały samochody ciężarowe Praga czy Tatra, ale nasi południowi sąsiedzi projektowali też wiele innych pojazdów, od samochodów terenowych oraz pancernych, po amfibie. W Polsce są one, inaczej niż ciężarówki, raczek słabo znale. Jednym z nich jest Škoda 1101 VO.

Historia i opis konstrukcji

Škoda 1101 furgon w Holandii (widoczny pierwotny typ atrapy chłodnicy)

Czeski przemysł motoryzacyjny należy do najstarszych na świecie i rozwinął się jeszcze przez I Wojną Światową, gdy kraj ten był najlepiej rozwiniętą częścią gospodarczą Cesarstwa Austro-Wegierskiego. Jej wielki rozkwit nastąpił przez 20 lat istnienia państwa Czechosłowackiego w okresie międzywojennym, ale także rozrósł się on podczas trwania okupacji III Rzeszy Niemieckiej, gdzie przemysł czeski mocno wspomagał gospodarczo oraz militarnie państwo niemieckie. Sami Niemcy wykorzystywali w własnych siłach zbrojnych, wykorzystywali tak pojazdy kołowe jak i gąsienicowe produkcji czechosłowackiej, a nawet dalej rozwijali niektóre z nich. Gdy II Wojna Światowa w Europie prawie nie zniszczony czeski przemysł gospodarczy i wojenny był jednym z najsilniejszych w odbudowywanej Europie. Silny przemysł motoryzacyjny oraz posiadał duża grupę specjalistów, często doświadczonych tak w budowie pojazdów cywilnych, jak i wojskowych. Jednakże tworzona niemal od zaraz armia czechosłowacka cierpiała na nadmiar i zróżnicowanie sprzętu wojskowego. Problemem było to, że posiadany sprzęt tak pochodził z tego co po sobie pozostawili Niemcy, to co przywiozła Brygada Pancerna z Wielkiej Brytanii oraz dostarczyli Czechosłowaccy żołnierze, którzy przybyli ze wschodu, a do 1948 roku Czechosłowacja nie była jeszcze w pełni zwasalizowana przez Związek Radziecki i dostawy sprzętu wojskowego ze wschodu nie były jeszcze takie pewne. Jednak Czesi mieli tu jeden atut w postaci zachowanego przemysłu i mogli bardzo szybko w wielu aspektach dla wojska rozpocząć konstruowanie, a następnie produkcję różnego rodzaju pojazdów i broni własnej konstrukcji czy nawet wznowienie produkcji pojazdów, które nadal stanowiły odpowiedni standard techniczny dla pierwszych lat powojennych. Podczas wojny wiele pojazdów kołowych, w tym samochodów osobowych, było zmilitaryzowanymi produktami pojazdów pochodzenia cywilnego, do których należał w tym przypadku Škoda 1101 VO.

Początek lat 60.-tych XX wieku, Czechosłowacja

Już w 1945 roku Czesi rozpoczęli rozglądać się za nowym samochodem osobowo-terenowym dla swojej armii. Miał to być czterodrzwiowy (drzwi miały posiadać możliwość szybkiego wyjęcia), otwarty od góry pojazd dla 4-5 żołnierzy. Tego typu konstrukcje stawały się bardzo popularne w wielu armiach jeszcze przed wybuchem wojny oraz w jej trakcie, które w Wehrmachcie były określane jako Kübelsitzwagen, czy krócej Kübelwagen, które Niemcy produkowali na masowa skalę. Także czeski koncern Škoda produkował na potrzeby niemieckiego Wehrmachtu kilka takich pojazdów, w tym zmilitaryzowaną odmianę samochodu osobowego Škoda Popular 1101 (Typ 938). model samochodu Škoda Popular 1101 (Typ 938) produkowany był w latach 1940-1944, kiedy to powstało niewiele ponad 1000 egzemplarzy tego samochodu. Część z tych pojazdów wykonano w niemieckim standardzie Kübelsitzwagen. Tym czasem po zakończeniu II Wojny Światowej w Europie zadecydowano, że model 1101 będzie dalej produkowany seryjnie, tym razem dla odradzanej armii Czechosłowacji. Stało się tak w 1946 roku, kiedy do produkcji seryjnej wszedł samochód osobowy Škoda Tudor 1101 (mimo używania starego znaku firmowego, od 1945 roku zakłady Škoda nosiły oficjalnie nazwę AZNP Mladá Boleslav – Automobilové Závody Národni Podnik Mladá Boleslav), będący tak naprawdę jedynie nieznacznie zmodernizowanym samochodem, pochodzącym z okresu II Wojny Światowej. Dwudrzwiowy samochód osobowy Tudor – nazywany tak od angielskich słów „two door”, miał posłużyć jako baza do opracowania nowego pojazdu osobowego na potrzeby wojska czechosłowackiego.

Prototyp pojazdu, który został oznaczony jako Škoda 1101 VO (Vojenský Otevřený), pojawił się na początku 1947 roku (choć niektóre źródła wskazują że było to już w 1946 roku). Wykorzystał on podłogę, silnik i większość mechanizmów modelu Tudor, inne było przede wszystkim zastosowane nadwozie. Oparcie się o podwozie i jednostkę napędową auta cywilnego nie było najlepszym pomysłem, gdyż Škoda 1101 miała bardzo niski prześwit i napęd wyłącznie na tylną oś. Mimo widocznych dla tego pojazdu wad konstrukcyjnych, nie było wówczas innej możliwości, jeżeli czechosłowacka armia chciała uzyskać dla siebie nader szybko pojazd tej klasy. Produkcja seryjna samochodu Škoda 1101 VO ruszyła w 1948 roku i to też w tym roku już pierwsze egzemplarze trafiły do linii. Równocześnie, pojazd ten trafił też do sił Sboru Národni Bezpečnosti (SNB), czyli czechosłowackiego Korpusu Bezpieczeństwa Narodowego, zajmującego się w kraju m.in.: zwalczaniem opozycji politycznej. Škoda 1101 VO produkowana była w kraju w latach 1948-1949, kiedy powstało łącznie 1457 egzemplarzy tego samochodu osobowego. Następnie do 1951 roku powstało kolejnych 2440 egzemplarzy modelu 1101 P (pohotovostni), różniącego się od modelu VO jedynie drobniejszymi szczegółami wyposażenia. Jeszcze w 1950 roku powstała dodatkowo odmiana, oznaczona jako P – z napędem na obie osie i wzmocnionym silnikiem o pojemności 1,2 litra, cale tego modelu zbudowano jedynie 3 egzemplarze. Łącznie zatem sami Czesi zbudowali niespełna cztery tysiące egzemplarzy tej rodziny samochodów dla własnego wojska. Oprócz własnej armii i sił porządkowych, gdzie tzw. „wojenny Tudor” lub „wojskowy Tudor” (żartobliwie przez Czechów i Słowaków nazywany), stał się też przedmiotem eksportu. Najwięcej tych samochodów, bo aż 700 egzemplarzy trafiło do Jugosławii. Spore ich ilości trafiło także do Bułgarii, przy czym dostępnych informacji, modele wysłane do Bułgarii były karosowane dopiero na miejscu ich dostarczenia. Jak podają źródła czeskie, ich bardzo niewielka część miała trafić także na wyposażenie Wojska Polskiego.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Lesany – Muzeum Wojskowe

Właściwie samochody Škoda 1101 VO/P pod względem technicznym była modelem cywilnego samochodu zmilitaryzowanego, a nie zaś rasową konstrukcją wojskową. Pojazd posiadał długość 4070 mm (podstawowy model samochodu osobowego Škoda Tudor posiadała rozmiary rzędu 4050 mm x 1500 mm x 1520 mm), a jego masa sięgała blisko tonę, przy możliwości przewozu obciążenia o wadze do 500 kg. Samochód był napędzany przez 4-cylindrowy, benzynowy silnik, czterosuwowy, chłodzony płynem od Škody o pojemności 1089 cm³. Jego moc maksymalna sięgała 32 KM (23,5 kW) przy 4600 obr./min. Sam silnik na drodze spalał 8-9 litrów na 100 kilometrów przy średniej prędkości 50 km/h, zaś pojemność samego zbiornika na paliwo wynosiła 42 litry benzyny. Prędkość maksymalna samochody na drodze sięgała 75 km/h. Zastosowana w pojeździe skrzynia biegów posiadała 4 biegi jazdy do przodu oraz jeden bieg wsteczny, zastosowana instalacja elektryczna jednoprzewodowa o napięciu 6 V – akumulatorowo-prądnicowa (moc maksymalna 130 W).

Czechosłowacka armia jednak dość szybko doszła do swoistego wniosku, że samochód osobowy Škoda 1101 VO/P, który faktycznie to wywodził się z podobnych konstrukcji samochodów cywilnych, które swój rodowód posiadały od połowy lat 30.-tych XX wieku, nie był idealnym samochodem wielozadaniowym, skonstruowanym dla wojska. Jak już wspomniano w 1950 roku został opracowany model z napędem na wszystkie koła oraz z mocniejszym silnikiem, który uzyskał oznaczenie jako Typ 956. Jednak już w pierwszej połowie lat 50.-tych XX wieku zakłady Škody pracowały już nad znacznie nowocześniejszymi modelami samochodów przeznaczonych dla wojska. Najpierw w 1951 roku powstał model amfibijny, oznaczona jako Typ 972 (MOZ-2), a później gdy produkcja seryjna samochodów Škoda 1101 VO/P dobiegła ostatecznie końca, Czesi zbudowali model prototypowy rasowego samochodu wojskowego, oznaczonego jako Typ 973, zwanego również Babetą. Model Typ 973 był też czterodrzwiowym samochodem terenowo-osobowym z napędem na wszystkie koła i otwartym od góry. Jednak w AZNP Mladá Boleslav nie podjęto ich produkcji seryjnej, mimo że model prototypowy dobrze spisał się z wszystkich testów. Wystąpiło to z powodów czysto politycznych, ponieważ rząd w Pradze zadecydował o imporcie radzieckich wojskowych samochodów osobowo-terenowych GAZ-69. Tym samym model „wojenny Tudora” nie doczekał się prawdziwego wojskowego następcy. Jednak sami Czesi produkowali już w tym czasie prawdziwą rodzinę wojskowych samochód ciężarowych dla wojska, jak słynną Pragę V3S. Zaś wojskowe samochody osobowe Škoda 1101 VO/P były z armii powoli wycofywane na przełomie lat 50.-tych i 60.-tych XX wieku szybko została w Ukłądzie Warszawskim przyćmiona wielką serią udanych samochód terenowo-osobowych rodziny GAZ oraz UAZ. Dziś pojazdy te, także w Polsce, wydaje się konstrukcją zapomnianą.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Rokycany, Vojenské muzeum na demarkační linii

Bibliografia

Norbert Bączyk, Škoda 1101 VO – prawie jak jeep, Czasopismo Poligon Nr. 5/2009, Magnum-X, Warszawa
https://www.samochodyswiata.pl/viewtopic.php?f=14&t=34492&view=previous
https://www.valka.cz/CZK-Skoda-1101-t37109
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%A0koda_1101_VO/P

1 lipca 2024

Ostatnia aktualizacja 3 miesiące