Śmigłowiec wielozadaniowy Mil Mi-4

Śmigłowiec wielozadaniowy Mil Mi-4 w barwach polskiego lotnictwa wojskowego

Historia konstrukcji

W październiku 1951 roku zamówiono w Biurze Konstrukcyjnym Michaiła Mila opracowanie projektu średniego śmigłowca, oznaczonego W-12. Miał być odpowiednikiem amerykańskiej maszyny Sikorski S-55. W OKB Mila opracowano trzy wstępne warianty takiej maszyny, z której do realizacji wybrano śmigłowiec w klasycznym układzie jednowirnikowym, napędzany silnikiem tłokowym ASz-82 i masie startowej 6200 kg. Przeznaczony był do transportu ładunków o masie do 1200 kg, oraz w wersji przeciążonej do 1600 kg. W dniu 05. 10. 1951 roku zaakceptowano ten wariant do realizacji i sformułowano wymagania taktyczno-techniczne śmigłowca. Śmigłowiec miał dysponować uzbrojeniem składającym się z karabinu maszynowego kalibru 12,7 mm. Śmigłowiec wykorzystywał podobne rozwiązania jak jego amerykański analog. Śmigłowiec Mi-4 był drugim zaprojektowanym i ostatnim śmigłowcem Mila z silnikiem tłokowym. Wszystkie kolejne projekty były budowane z napędem turbinowym.

Próby na uwięzi śmigłowca W-12 rozpoczęto w kwietniu 1952 roku, wkrótce prototyp ten wykonał pierwszy swobodny lot. Próby z pierwszym prototypem były bardzo uciążliwe i trudne, gdyż spotkano się z występowaniem flatteru łopat wirnika, uniemożliwiającego wykonanie lotu. Po usunięciu przyczyn powstawania flatteru, a przed zakończeniem prób przystąpiono do produkcji seryjnej tego typu śmigłowca. Było to podyktowane pilną potrzebą takiego właśnie typu desantowego śmigłowca dla armii Korei Północnej walczącej przeciw wojskom południowokoreańskim wyposażonym w sprzęt amerykański, w tym w wielozadaniowe ciężkie śmigłowce. Pierwsze seryjne śmigłowce Mi-4 (w systemie kodowym NATO oznaczony jako „Hound”) opuściły wytwórnię latem 1952 roku, jednak ponownie ujawnił się flatter łopat oraz nieznane dotąd zjawisko rezonansu przyziemnego. Chociaż można znaleźć też informacje, że po likwidacji nielicznych defektów śmigłowiec skierowano w grudniu 1952 roku do produkcji w zakładach w Saratowie, a potem także w Kazaniu pod oznaczeniem Mi-4).

Śmigłowiec Mi-4 został specjalnie przystosowany do transportu. W środkowej części kadłuba usytuowano kabinę ładunkową, w której mogą być przewożeni ludzie, sprzęt wojskowy, włączając w to broń artyleryjską oraz niektóre typy samochodów, motocykli, a także nosze z rannymi. W kabinie bagażowej można umieszczać ładunki o łącznej masie do 1250 kg. Dzięki zastosowaniu łatwo otwieranych dużych drzwi ładunkowych w tyle kadłuba możliwe stało się załadowanie prosto z ziemi, po trapie, lekkich samochodów, jak np. GAZ-69, Pobieda czy Wołga. W wersji pasażerskiej kabina mieści 11 podróżnych z bagażem osobistym lub w wariancie przeciążonym 15 pasażerów. W wersji transportowo-desantowej śmigłowiec zabiera 12 żołnierzy lub 16 w wersji przeciążonej. Zabezpieczenie desantu zapewnia stanowisko strzelca pokładowego, umieszczone w gondoli podkadłubowej.

W czasie produkcji śmigłowca wprowadzono liczne modyfikacje, dotyczące przede wszystkim zwiększenia resursu łopat wirnika. W 1958 roku do produkcji wprowadzono nowy podstawowy wariant Mi-4A z łopatami o większym resursie, statecznikiem o większej powierzchni i autopilotem. Na bazie standardowego transportowo-desantowego śmigłowca Mi-4 opracowano liczne wersje specjalne:

Sanitarna, kabina ładunkowa jest przystosowana do zabrania lekarza i 8 rannych na noszach lub 12 w pozycji siedzącej.
Mi-4P; pasażerska dla 10 pasażerów i 200 kg bagażu. Opracowana w 1954 roku (lub 1955 roku). Stosowana była w Aerofłocie.
Mi-4S; pasażerska o podwyższonym standardzie.
Mi-4 Lux; dyspozycyjną dla 6 pasażerów.
Rolnicza, opracowana w 1954 roku (lub 1955 roku). Wyposażona w aparaturę opryskującą i opylającą. Aparatura agrolotnicza była łatwo łatwo wymienialna dzięki czemu śmigłowiec transportowy było można przebudować na rolniczy w ciągu 14 h. Wersja powszechnie używana w ZSRR, jednak nie produkowana seryjnie.
Mi-4L; pożarnicza. Opracowana w 1955 roku.
Układania min.
Mi-4AW; wsparcia ogniowego, przebudowano w ten sposób ok. 200 egz., był to pierwszy seryjny śmigłowiec bojowy w ZSRR.
Retranslacyjna.
Walki elektronicznej.
Mi-4M, Mi-4ME, Mi-4T wersje do zwalczania okrętów podwodnych.
Mi-4A ratownicza; ma zdemontowaną gondolę z kratownicą mocującą i butlą sprężonego powietrza do przeładowania broni pokładowej, wyposażona dodatkowo w radiostację UKF R-805 z odbiornikiem US-9DM. Może być eksploatowany w dwóch wariantach: Mi-4AI, który ma ustawiony w kabinie dodatkowy zbiornik paliwa o pojemności 500 dm3. Załoga składa się z 4 osób. Miejsca dla ewentualnych pasażerów znajdują się po bokach, pod ścianami. Załoga śmigłowca ma również do własnej dyspozycji łódkę ratunkową ŁAS-5M z radiostacją zapasową AWRA-45; Mi-4AII jest przystosowany do celów transportowych.
Na pływakach; przeszła próby jesienią 1959 roku i wiosną 1960 roku W wariancie ratowniczym zabiera na pokład 9 lub 21 łódek ratowniczych.
Mi-4B; wersja uzbrojona opracowana w Czechosłowacji. Nie miała ona podwieszeń dla przeciwpancernych pocisków kierowanych, a tylko belki dla 4 zasobników UB-16 dla niekierowanych pocisków rakietowych S-5. Śmigłowiec taki, w przeciwieństwie do Mi-4AW, nie tracił możliwości transportowych.

Na śmigłowcach Mi-4 ustanowiono 10 rekordów świata, m.in. pilot roku Kaprelian w dniu 25. 04. 1954 roku z masą 2000 kg na pokładzie osiągnął wysokość 6017 m.

Śmigłowiec Mil Mi-4A – numer taktyczny 314

Drzonów – Lubuskie Muzeum Wojskowe

Śmigłowce Mi-4 były produkowane w Związku Radzieckim do 1966 roku, wyprodukowano ich łącznie ok. 3000 egzemplarzy. W Związku Radzieckim wykorzystywano je do połowy lat 80.-tych. Do 24 krajów świata wyeksportowano ponad 800 egzemplarzy, w tym m.in. do takich państw jak:

Afganistan; używany w początkowym okresie wojny.
Albania.
Austria.
Bhutan; jeden egzemplarz Mi-4 Indie ofiarowały królowi Bhutanu w kwietniu 1968 roku.
Chińska Republika Ludowa; w 1956 roku otrzymała licencję na produkcję śmigłowca. W latach 1958-1979 wyprodukowano 545 egzemplarzy pod oznaczeniem Z-5.
Czechosłowacja; posiadała łącznie 144 egzemplarzy. W Czechosłowacji opracowano własną wersję bojową Mi-4B.
Egipt.
Finlandia.
Indie; w 1960 roku zakupiły 100 egzemplarzy. Brały udział w konflikcie indyjsko-portugalskim w grudniu 1961 podczas zajmowania portugalskiej enklawy kolonialnej w Goa i konfliktach indyjsko-pakistańskich w latach 1962, 1965 i 1971.
Indonezja.
Irak.
Niemiecka Republika Demokratyczna.
Wietnamska Republika Demokratyczna; używany bojowo w czasie wojny z Wietnamem Południowym.

W Polsce

W lotnictwie polskim pierwsze śmigłowce Mil Mi-4 (6 egzemplarzy) przybyły w sierpniu 1958 roku do 36. Specjalnego Samodzielnego Pułku Lotniczego w Warszawie. W tym samym roku śmigłowce zostały zaprezentowane publicznie podczas pokazów lotniczych nad Przyczółkiem Czerniakowskim. W 36. SSPL używane były do 1963 roku W 1961 roku znalazły się na wyposażeniu: 24. Samodzielnej Eskadry Łączności Frontu (lub 24. Samodzielna Eskadra Lotnictwa Łącznikowego), wiosną 1962 roku eskadra otrzymała nazwę 26. Eskadra Lotnictwa Łącznikowego.

Inne jednostki wojskowe użytkujące śmigłowce Mi-4

Klucz lotnictwa łącznikowego I Korpusu Obrony Powietrznej Kraju przemianowany na Eskadrę Lotniczą Dowództwa Korpusu Obrony Powietrznej Kraju, a następnie na 42. Eskadrę Lotniczą.
37. Pułk Śmigłowców Transportowych.

Łącznie na przełomie lat 50.-tych i 60.-tych dostarczono około 20 Mi-4A. W Polsce Mi-4 używane byty jeszcze na początku lat 80.-tych. Używane były jako podstawowy sprzęt desantowo-transportowy w lotnictwie wojskowym. Wojskowe Mi-4 wykorzystywane były również do zdjęć, lotniczych, wykonywanych przez służbę aerofoto na zlecenie instytucji archeologicznych, prowadzących badania nad początkami państwa polskiego. Wiosną 1963 roku wykorzystano śmigłowce transportowe Mi-4 do ewakuacji ofiar powodzi na zatopionych terenach, w środkowym biegu Wisły. Śmigłowiec ten odznaczył się również inną akcją. Jeszcze przed zastosowaniem Mil Mi-8 do prac dźwigowych na rzecz gospodarki narodowej wykonano na Mi-4 w 1967 roku pierwszą operację przemysłową. Przy użyciu zewnętrznych zawieszeń zdjęto wówczas pękniętą obręcz z komina fabrycznego zakładów w Żychlinie. Śmigłowce Mil Mi-4 zostały zastąpione przez śmigłowce turbinowe Mil Mi-8.

W październiku 1965 roku powołano w 28. Eskadrze Ratowniczej Marynarki Wojennej w Darłowie klucz śmigłowców ZOP, uzbrojony w zakupione 08. 10. 1965 roku w Związku Radzieckim dwa śmigłowce Mil Mi-4ME. Kolejne dwa egzemplarze przyleciały do 21. 12. 1965 roku Były to pierwsze w Polsce śmigłowce do zwalczania okrętów podwodnych i do końca lat 70.-tych klucz z Darłowa był jedynym w Polsce lotniczym pododdziałem ZOP. Mi-4ME patrolowały, poszukiwały, wykrywały i zwalczały zanurzone okręty podwodne nieprzyjaciela. W maju 1981 roku Dowództwo Marynarki Wojennej przekazało w darze dla Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni śmigłowiec Mi-4A w wersji do patrolowania wybrzeża i wykrywania celów podwodnych.

Śmigłowiec Mil Mi-4ME – numer boczny 617

Kraków, Muzeum Lotnictwa Polskiego

Konstrukcja śmigłowca

Śmigłowiec w układzie klasycznym, jednowirnikowy ze śmigłem ogonowym. Konstrukcja metalowa. Załoga śmigłowca 3 osoby, pasażerów 11, maksymalnie 15, w wersji transportowo-desantowej śmigłowiec zabiera 12 żołnierzy (lub 16 w wersji przeciążonej), normalna masa ładunku do 1250 kg, maksymalna do 1500 kg.

Kadłub o konstrukcji półskorupowej, składa się z części głównej oraz belek ogonowej i skośnej, końcowej. Kabiny zakryte. Dla zapewnienia szybkiego załadowania i wyładowania sprzętu śmigłowiec wyposażony jest w specjalne pomosty- trapy oraz wciągarkę typu BŁ-47 pozwalającą na załadowanie i wyładowanie ludzi i sprzętu z ziemi lub z wody w czasie zawisu. Układ nośny składa się z czterołopatowego wirnika o przegubowym zamocowaniu łopat. Konstrukcja łopat mieszana lub metalowa- zależnie od wersji.

Śmigło ogonowe trójłopatowe typu W-531-H2 lub W-531-H3, o średnicy 3,6 m, pchające. Podwozie czteropodporowe stałe.

Uzbrojenie śmigłowca

1 karabin maszynowy TKB-481 M kalibru 12,7 mm umieszczony w gondoli pod kadłubem. Zależnie od wersji i wykonywanego zadania, śmigłowiec może zabierać również różne warianty uzbrojenia bombowego.
Mi-4AW wyposażona była w węzły do podwieszenia 6 zasobników niekierowanych pocisków rakietowych S-5 typu UB-16-57UMW i 4 belki dla przeciwpancernych pocisków kierowanych 9M17M Falanga, zapasem amunicji do km powiększonym do 200 sztuk i stosownym wyposażeniem celowniczym.
Mi-4B; belki dla 4 zasobników niekierowanych pocisków rakietowych S-5 typu UB-16.
Mi-4ME; bomby głębinowe PŁAB-250 lub PŁAB-50, a w wersji Mi-4T także torpeda samonaprowadzająca się AT-1.

Wyposażenie radiowo-nawigacyjne

Śmigłowiec Mi-4A wywozi skoczków spadochronowych, VIII Miedzynarodowy Wielobój Spadochronowy Krajów Socjalistycznych, Bydgoszcz, 5-12.b 08. 1978 roku

Radiostacja nadawczo-odbiorcza UKF typ R-800, automatyczny radiokompas ARK-5, radiowysokościomierz RW-2, rozmównica pokładowa SPU-7 lub SPU-2, radiolokacyjne urządzenie rozpoznawcze SRO i radiostacja R-805. W tylnej części kadłuba z lewej strony znajduje się elektrorakietnica sygnalizacyjna EKSR-46.

Mi-4AW; wyposażenie celownicze.
Mi-4ME; stacja radiolokacyjna RBP-4G, magnetometr APM-56, boje radiohydroakustyczne.

Instalacje śmigłowca

Instalacja elektryczna, instalacja tlenowa, instalacja pneumatyczna, instalacja wentylacji i ogrzewania kabin, instalacja przeciwoblodzeniowa łopat wirnika nośnego i śmigła ogonowego oraz oszklenia kabiny pilotów.

Silnik

W układzie podwójnej gwiazdy Szwiecow ASz-82W o mocy 1251 kW (1700 KM). Układ przeniesienia mocy- silnik umieszczony był w przedniej części kadłuba, pod kątem 28° do osi kadłuba, jego wał, przechodzący skośnie przez kabinę pilotów, napędzał poprzez przekładnię główną R-5 czterołopatowy wirnik nośny oraz trzyłopatowy wirnik ogonowy.

Dane techniczne Mi-4

Średnica wirnika; 21 000 mm
Długość; 25 010 mm
Wysokość; 4 400 mm
Powierzchnia nośna; 38,5 m²
Masa własna śmigłowca; 5356 kg
Masa użyteczna ładunków; 1954 kg
Masa całkowita; 7310 kg
Prędkość maksymalna; 185 km/h
Prędkość przelotowa;140 km/h
Pułap statyczny; 2000 m
Pułap dynamiczny; 4000 m
Zasięg; do 425 km
Czas lotu; do 2 h 55′.

Śmigłowiec do zwalczania okrętów podwodnych Mil Mi-4ME w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Dane techniczne Mi-4A

Średnica wirnika; 21 000 mm
Długość kadłuba; 16 790 mm
Długość całego śmigłowca z obracającym się wirnikiem i śmigłem ogonowym; 25 015 mm
Wysokość śmigłowca na ziemi; 4 400 mm
Powierzchnia koła zataczanego przez wirnik nośny; 346,36 m²
Masa własna bez gondoli; 5362 kg
Masa własna z gondolą; 5449 kg
Masa użyteczna bez gondoli; do 2020 kg
Masa użyteczna z gondolą; 1784 kg
Masa całkowita bez gondoli; 7012 kg
Masa całkowita z gondolą; 7310 kg
Masa dopuszczalna maksymalna; 7600 kg
Prędkość maksymalna; 185 km/h
Czas wznoszenia na 3000 m; 16′
Pułap; do 6000 m
Pułap dynamiczny przy masie 7250 kg; 5500 m
Pułap dynamiczny przy 7575 kg; 4000 m
Pułap statyczny przy masie 7250 kg; 2000 m
Zasięg praktyczny; do 410 km
Zasięg; do 950 km