Samolot myśliwski MiG-15/MiG-15bis

Lotnictwo Węgierskie – Budapeszt

Mikojan MiG-15 to pierwszy masowo produkowany radziecki myśliwiec odrzutowy, wraz z amerykańskim North American F-86 „Sabre” i francuskim „Mystere” należał do najnowocześniejszych i najlepszych samolotów lat 1950-tych. Maszyny tego typu brały udział w wielu konfliktach, największą sławę zdobyły podczas wojny koreańskiej, tocząc podniebne boje z lotnictwem alianckim. Mikojan MiG-15 był też podstawowym myśliwcem większości państw Układu Warszawskiego. Często brał udział w incydentach, do których dochodziło w okresie zimnej wojny na styku wrogich obozów. Udana wersja szkolno-treningowa MiG-15UTI okazała się rekordowo długowieczna, w 1996 roku używana była jeszcze w niektórych państwach (Albania, Bangladesz, Mongolia i Tanzania).

Historia konstrukcji

Projekt samolotu Mikojan MiG-15 powstał w biurze konstrukcyjnym OKB-155A. Mikojana w 1946 roku. Pierwowzorem samolotu był prototyp I-310 (S-01), oblatany dnia 30. 12. 1947 roku. I-310 był wyposażony w silnik Rolls Royce „Nene I” o ciągu 2230 kG. Próby w locie wykazały, że samolot jest bardzo dobry- osiągnął dużą prędkość, miał dobre wznoszenie i był zwrotny. Jego zaletą było też potężne uzbrojenie. Wkrótce został oblatany drugi prototyp S-02 z silnikiem „Nene II” o ciągu 2270 kG. W dniu 17. 06. 1948 roku oblatano trzeci prototyp S-03, który stał się wzorcem dla produkcji seryjnej. Próby z prototypami przebiegały pomyślnie i wkrótce podjęto decyzję o podjęciu produkcji samolotu, który otrzymał oznaczenie MiG-15 (w kodzie NATO- ”Fagot”). W dniu 30. 12. 1948 roku, wzbił się w powietrze pierwszy seryjny MiG-15. Były produkowane przez 8 wytwórni lotniczych (Charków, Górki, Komsomolsk nad Amurem, Kujbyszew, Nowosybirsk, Tbilisi, Saratow i Ułan Ude). W seryjnych MiG-15 montowano radzieckie silniki RD-45F, które były kopią „Nene II”, produkowaną przez Zakład Nr 45 w Moskwie. W trakcie produkcji w maszynach wprowadzono wiele modyfikacji, np. system radionawigacyjny OSP-48, sztuczny horyzont AGK-51, celownik ASP-3N. Stosowano też nowe kombinacje uzbrojenia strzeleckiego z wykorzystaniem m.in. działek N-37, N-37D i NR-23 (zamiast stosowanych wcześniej NS-23). Pierwsze seryjne samoloty MiG-15 trafiły do jednostek szkolnych w 1948 roku. i wywołały duże zainteresowanie. W czerwcu 1949 roku pierwsze seryjne maszyny zostały przekazane do jednostek bojowych. W 1949 roku. opracowano udoskonaloną wersję pod oznaczeniem SD, która otrzymała nazwę MiG-15bis. Zabudowano nowy silnik Klimow WK-1 o ciągu 2700 kG, zastosowano hamulce aerodynamiczne o większej powierzchni oraz nowe, mocniejsze skrzydła. Zastosowano bogatsze wyposażenie radiowe i nawigacyjne (m.in. radiokompas ARK-5, radiowy wysokościomierz RW-2). Zmiany wprowadzano stopniowo, dlatego kolejne serie produkcyjne różniły się od siebie w istotny sposób. Można tez było spotkać egzemplarze, które miały cechy pośrednie pomiędzy MiGi-15 a MiGi-l5bis.

Po wprowadzeniu do uzbrojenia samolotów MiG-15 i MiG-15bis zaistniała potrzeba uzupełnienia tych maszyn w wersję szkolną o zbliżonych parametrach. W listopadzie 1948 roku. zaczęły się prace nad dwumiejscową wersją szkolno-treningową, mimo że oficjalne polecenie skonstruowania takiej maszyny wydano w kwietniu 1949 roku. Wstępny projekt I-312 (ST) gotowy był w lutym 1949 roku, prototyp oblatano w dniu 15. 05. 1949 roku. Zmodernizowano seryjny samolot MiG-15. Modernizacja obejmowała instalację paliwową i znaczną przebudowę kadłuba oraz układu sterowania, ponieważ za kabiną pilota pojawiła się druga- dla instruktora. Próby w locie trwały od maja do sierpnia 1949 roku. Osiągi uzyskane podczas prób w wielu przypadkach przewyższały zakładane wartości. Mimo szeregu niedostatków samolot przeznaczono do produkcji seryjnej, pod oznaczeniem MIG-15UTI (spotkać można także oznaczenia UTI MiG-15 oraz UT MiG-15, w kodzie NATO otrzymał nazwę ”Midget”). Początkowo nowa maszyna uzbrojona była w karabin UBK-E i działko NR-23, które w związku z montażem urządzenia do ślepego pilotażu OSP-48 usunięto. Pierwszy lot tak wyposażonego samolotu, oznaczonego ST-2, wykonano dnia 4. 04. 1950 roku, a zmiany w konstrukcji uwzględnione zostały w produkcji seryjnej. MIG-15UTI produkowany był od 1950 roku. w trzech zakładach (Nr 1 w Kujbyszewie, Nr 153 w Nowosybirsku i Nr 135 w Charkowie). Łącznie w latach 1950-1954 wyprodukowano 2316 egzemplarzy. Pod koniec produkcji, z powodu braku karabinów UBK-E, zakłady Nr 153 wypuściły 99 egzemplarzy z karabinem A-12,7. W Czechosłowacji podjęto produkcję licencyjną MIG-15UTI pod własnym oznaczeniem CS-102.

Nowy samolot odznaczał się dobrymi własnościami lotnymi i spełniał wymagania stawiane maszynom szkolno-treningowym, toteż szybko wszedł na uzbrojenie pułków lotniczych. Oprócz uzbrojenia strzeleckiego UTI MiG-15 posiadał dwa zamki bombowe oraz wyposażenie do lotów rozpoznawczych. UTI MiG-15 stał się na długie lata podstawowym samolotem szkolno-treningowym lotnictwa radzieckiego i wielu innych krajów. Począwszy od lat 50.-tych UTI MiG-15 wykorzystywane były także do lotów doświadczalnych. Z ich udziałem przeprowadzano próby nowych systemów awaryjnego opuszczania statków powietrznych, uzbrojenia itp. W celu przeszkolenia pilotów na nowy sprzęt radiolokacyjny, w OKB Mikojana przygotowano w 1953 roku dwa samoloty ST-7 (MiG-15P UTI), będące wersją MiG-15UTI z radarem Izmrud. Podobnym samolotem był ST-8 z radarem Izmrud-3. Radiolokator współpracował z celownikiem ASP-3NM. Zbudowano niewielką serię tych maszyn, które otrzymały wojskowe oznaczenie UTI MiG-15P. Doświadczalny samolot ST-10, przystosowany był do prób foteli katapultowych. Był też wariant specjalnie wyposażony do zdalnego sterowania samolotem-celem Jak-25MSz. W ramach programu badań przyszłych kosmonautów zaistniała potrzeba wykonywania lotów dla uzyskania długotrwałego stanu nieważkości. W 1959 roku na specjalnie przygotowanym UTI MiG-15 wypróbowano optymalną trajektorię lotu tzw. parabolę Kepplera, pozwalającą uzyskać stan nieważkości w odpowiednio długim czasie.

W drugiej połowie lat 50.-tych, doraźnie zmodyfikowane, samoloty myśliwskie MiG-15 i MiG-17 zostały wprowadzone na uzbrojenie pułków lotnictwa myśliwsko-bombowego. Stosownie do nowych zadań otrzymały one celowniki optyczne AP-2 i dodatkowo obok bomb ciężkie rakiety niekierowane S-19 (TRS-190 kalibru 190 mm, 4 sztuki) lub S-21 (ARS-212 kalibru 212 mm, 2 sztuki).

Na bazie MiG-15 i MiG-15bis opracowano wiele wersji doświadczalnych:

MiG-15 (SU): zamontowano na nim system uzbrojenia W-1-25-SZ-3. Tworzyły go 2 działka Szpitalny Sz-3 kalibru 23 mm, umieszczone w wypukłych osłonach po bokach kadłuba. Lufy działek mogły się odchylać o 11 stopni do góry i 7 w dół. Miało to zapewnić większą skuteczność ognia przy atakach na cele naziemne. Mimo pomyślnych wyników testów samolot nie był produkowany seryjnie.
MiG-15bis(ISz): wersja szturmowa uzbrojona w kasety na 12 rakiet S-5 i zabierająca ładunek do 6 bomb 100 kg. Modyfikacja ta nie została jednak zrealizowana, gdyż myśliwce rodziny MiG-15 i MiG-17 uznano za nienadające się do przebudowy na samolot myśliwsko-bombowy.
MiG-15S bis (MiG-15S, MiG-15SW): myśliwiec eskortowy dalekiego zasięgu z dwoma zbiornikami podwieszanymi.
MiG-15R bis: taktyczny samolot rozpoznawczy z aparatami AFA-40 i zbiornikami podwieszanymi.
MiG-15P bis (SP-1): myśliwiec dla wojsk obrony powietrznej zdolny do działań w każdych warunkach pogodowych, wyposażony w stację radiolokacyjną Torij.
MiG-15bis (SP-5): myśliwiec przechwytujący z radarem RP-1 Izmurud:
MiG-15LL- latające laboratorium. We wrześniu 1949 roku. pilot Anatol Tutierew ustanowił na MiG-15LL rekordową prędkość dla MiG-15, osiągając w locie poziomym liczbę M = 0,985. W dniu 24.09.1949 roku. ten sam pilot wykonując lot nurkowy z wysokości 12000 m, przekroczył barierę dźwięku osiągając liczbę M=l,01.
Na MiG-15bis testowano też różne koncepcje zwiększenia zasięgu myśliwców. Do zadań eskortowych miały służyć zespoły ”Burłaki” złożone z bombowca Tu-4 holującego za sobą dwa MiGi. Testy wypadły pomyślnie, ale bardziej perspektywiczne było uzupełnianie paliwa w powietrzu, do czego także przystosowano kilka MiG-15bis.
MiG-15bis 45° (SI-2): eksperymentalny egzemplarz ze skrzydłem o skosie 45°- prototyp MiG-17.

Źródła radzieckie Krylia Rodiny nr 1/98 podały wielkość produkcji MiG-15 w poszczególnych zakładach produkcyjnych: Nr 1 (Moskwa): 813 egzemplarzy MiG-15, 1681 egzemplarzy MiG-15 bis, 5 egzemplarzy MiG-15R bis i 881 egzemplarzy MiG-15 UTI (razem 3380 egzemplarzy); Nr 21 (Gorki): 1784 egzemplarzy MiG-15 bis i 364 egzemplarzy MiG-15R bis (razem 2148 egzemplarzy); Nr 31 (Tbilisi): 225 egzemplarzy MiG-15 bis; Nr 99 (Ułan Ude) 1117 egzemplarzy MiG-15UTI; Nr 126 (Komsomolsk nad Amurem): 1 egzemplarzy MiG-15 i 832 egzemplarzy MiG-15 bis (razem 883 egzemplarzy); Nr 231 (Charków): 511 egzemplarzy MiG-15 UTI; Nr 153 (Nowosybirsk)- 924 egzemplarzy MiG-15 UTI, 453 egzemplarzy MiG-15 i 2420 egzemplarzy MiG-15 bis (razem 3797 egzemplarzy); Nr 292 (Saratow): kilka (liczba nieznana) MiG-15, 994 egzemplarzy MiG-15 bis i 49 egzemplarzy MiG-15S bis; Nr 381 (Kujbyszew): 75 egzemplarzy MiG-15 UTI. Ogólna suma wyprodukowanych wszystkich wersji samolotu MiG-15 w Związku Radzieckim wynosiła 13 137 egzemplarzy. Samoloty MiG-15 oraz jego późniejsze wersje były wytwarzane na podstawie licencji w Polsce pod nazwą Lim-1 i Lim-2, a także w Czechosłowacji- jako S-102 i S-103 oraz CS-102 i w Chinach- pod oznaczeniem J-2, J-4 i JJ-2.

Samoloty MiG-15 używane były również w lotnictwie wojskowym państw:

Afganistan
Albania: w 1957 roku albańskie MiG-15 zmusiły do lądowania dwie maszyny: brytyjskiego Douglas DC-4 i amerykański samolot szkolno-bojowy T-33.
Algieria
Angola
Bangladesz
Bułgaria
Chińska Republika Ludowa: w 1950 roku w Szenjang została uruchomiona produkcja samolotów MiG-15, które otrzymały oznaczenie J-2. Wkrótce rozpoczęto także produkcję MiG-15bis jako J-4 i dwumiejscowych MiG-15UTI (JJ-2). Chińskie MiG-15 zostały wyeksportowane do wielu krajów, m.in. Albanii, Bangladeszu, Kambodży, Pakistanu i Tanzanii. W Chinach, wiosną 1950 roku nad Szanghajem, nastąpi debiut bojowy MiGa-15. Komunistyczny rząd chiński poprosił Związek Radziecki o pomoc w obronie tego portowego miasta atakowanego przez lotnictwo Kuomintangu (chińscy nacjonaliści). Skierowano tam m.in. 29. GIAP (Gwardyjski Pułk Myśliwski) na samolotach MiG-15. Dnia 24. 04. 1950 roku pilot MiGa przechwycił i uszkodził rozpoznawczego Lockheed F-5 „Lightning”. Ogółem pomiędzy kwietniem, a majem 1950 roku piloci 29. GIAP zestrzelili w rejonie Szanghaju 3 samoloty i 2 zmusili do lądowania. W połowie lat 50.-tych ponownie doszło do walk pomiędzy chińskimi komunistami i nacjonalistami. W tym czasie podstawowym myśliwcem kuomintangowców były samoloty Republic F-47 „Thunderbolt” i F-84 „Thunderjet”. Brak nowoczesnych samolotów nie przeszkadzał Tajwańczykom w odnoszeniu sukcesów w walkach z MiGami pilotowanymi przez słabo wyszkolonych lotników chińskich. Jesienią 1954 roku na wyposażenie lotnictwa Taiwanu trafiły pierwsze F-86F „Sabre” i szybko zostały zaangażowane w walki z lotnictwem ChRL. 21 lipca 1956 roku cztery samoloty F-86F stoczyły pojedynek z trzema chińskimi MiGami-15. W jej wyniku 2 MiGi zostały uznane za zestrzelone prawdopodobnie. Kolejne dwa lata to pasmo nieustannych starć tajwańsko-chińskich.

Czechosłowacja: gdzie były produkowane od 1951 roku na licencji pod oznaczeniem S-102. Początkowo produkowano je w zakładach Rudy Letov, a od roku 1953 roku. w Aero Vodochody. W 1954 roku uruchomiono produkcję samolotów S-103- licencyjnej wersji MiG-15bis. W 1955 roku rozpoczęto wytwarzanie wersji dwumiejscowej MiG-15 UTI, oznaczonej CS-102. Powstało również wiele modyfikacji: MiG-15T służył do holowania celów powietrznych, MiG-15SB miał pod skrzydłami dodatkowe pylony na zasobniki z niekierowanymi pociskami rakietowymi. Samoloty produkcji czechosłowackiej były eksportowane do wielu krajów.
Egipt: w latach 1955-1956 zakupił w Czechosłowacji 120 MiG-15. Jesienią 1956 roku wybuchł konllikt o Kanał Sueski. Przeciwnikiem lotnictwa egipskiego były siły brytyjsko-izarelsko-francuskie. lotnictwo egipskie straciło w walkach powietrznych 8 MiG-15 i drugie tyle na ziemi (na ziemi zniszczono też 27 syryjskich MiG-15 oraz MiG-15UTI). Sukcesów było mniej: 2 samoloty zestrzelone, 1 zniszczony na ziemi oraz 6 uszkodzonych. W kolejnych latach egipskie MiG-15 brały udział w wojnie domowej w Jemenie (1962 roku), a następnie w wojnie sześciodniowej (1967 roku). Nie odniosły jednak liczących się sukcesów. Ostatnim zastosowaniem bojowym arabskich MiG-15 była wojna arabsko-izraelska w 1973 roku (Yom Kippur).
Finlandia
Gwinea
Gwinea Bissau
Indonezja
Irak
Kambodża
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna; debiut bojowy MiG-15 nad Koreą nastąpił 1. 11. 1950 roku, gdy szóstka radzieckich samolotów zaatakowała formację North American F-51 „Mustang”, osłaniających atak bombowców A-26 „Invader”. 8. 11. 1950 roku doszło do pierwszej w historii lotnictwa walki pomiędzy samolotami odrzutowymi: F-80C zdołał trafić MiGa-15. Dzień później MiGi-15 zanotowały pierwsze zwycięstwo nad B-29. Pierwsze walki wykazały, że w starciach z nowymi radzieckimi samolotami maszyny o napędzie tłokowym są bez szans. Niewiele większe nadzieje wiązano z odrzutowcami F-80 czy F-84, które wyraźnie ustępowały MiGom. Dowództwo USAF zdecydowało sięgnąć po najnowsze myśliwce F-86 „Sabre”. 17. 12. 1950 roku doszło do pierwszego starcia „Sabre” i MiGów. Był to początek trwających niemal trzy lata walk pomiędzy tymi samolotami. Na MiG-15 walczyli też lotnicy chińscy i koreańscy. Wg danych radzieckich mieli oni odnieść w Korei 1106 zwycięstw powietrznych, a piloci chińscy i koreańscy dalszych 271. Liczby te są dużo wyższe niż straty, do których przyznają się Amerykanie oraz lotnictwo ONZ. Oficjalnie strona komunistyczna potwierdziła utratę co najmniej 566 MiG-15: 335 radzieckich oraz 231 z jednostek chińskich i koreańskich. Sprzymierzeni zgłosili zestrzelenie 851 MiGów. Analiza zwycięstw i strat pokazuje, że zwycięstwo należało do „Sabre”. Wynikało to jednak nie tyle z możliwości samolotów, które były zbliżone, ale przede wszystkim z umiejętności pilotów.
Kuba
Libia
Madagaskar
Mali
Mongolia
Maroko
Mozambik
Niemiecka Republika Demokratyczna
Nigeria
Jemen Południowy
Jemen Północny
Pakistan
Rumunia
Sri Lanka
Węgry
Wietnam

Samoloty MiG-15 po wycofaniu z eksploatacji przebudowywane były na bezpilotowe samoloty-cele. Po zapuszczeniu silnika na ziemi mechanik włączał przełączniki potrzebne do sterowania przez autopilota, wyskakiwał z kabiny, zamykał ją i oddalał się od samolotu. Na komendę z urządzeń naziemnych samolot startował, a prowadził go lecący obok dwumiejscowy samolot Jak-25. Piloci Jaka-25 podawali na ziemię czas i komendy potrzebne do wykonania odpowiednich manewrów.

W Polsce

Samoloty MiG-15 produkcji radzieckiej były dostarczane do jednostek lotnictwa polskiego od 1951 roku, zastępując samoloty Jakowlew Jak-23. W dniu 19. 07. 1951 roku pierwszych 5 egzemplarzy MiG-15 otrzymał 1. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”, wkrótce dołączyły do nich 4 egzemplarzy wersji szkolno-bojowej UTI MiG-15. Na początku listopada 1951 roku posiadał już 30 MiG-15. Później trafiły do innych jednostek, m.in.: 34. PLM MW (od 1. 04. 1953 roku), 39. PLM. W 1953 roku lotnictwo polskie otrzymało pierwsze samoloty MiG-15bis.

Samolot MiG-15 był produkowany również z licencji w Polsce nosząc oznaczenie Lim-1/Lim-2. W Polsce MiG-15 był demonstrowany, wspólnie z budowanymi w kraju samolotami Lim-1, na wielu pokazach i defiladach oraz wystawach lotniczych. MiG-15 spełniał w początkowym okresie funkcję samolotów myśliwskich, po kilku latach użytkowania trafił do lotnictwa szturmowego, rozpoznawczego i szkolnego. Wiele z tych maszyn przetrwało w służbie ponad dwadzieścia lat.

Egzemplarz wzorcowy MiG-15bis, produkcji radzieckiej, został przekazany w 1957 roku przez WSK PZL Mielec do Instytutu Lotnictwa. Maszynę zarejestrowano 18. 11. 1958 roku. Samolot był wykorzystany jako latające laboratorium aerodynamiczne. Przeprowadzono na nim wiele prób w ramach realizacji różnych tematów naukowo-badawczych, np. dokonano badań aerodynamicznych modelu samolotu PZL TS-11 „Iskra”, prób obiektów bezpilotowych, systemów odzyskowych rakiet meteorologicznych itd. MiG-15bis został skreślony z rejestru cywilnych statków powietrznych 4. 11. 1972 roku. W maju 1962 roku podczas szkolenia w Związku Radzieckim grupy pilotów z dowództwa WOPK, 28. PLM i 39. PLM, polscy piloci wykonywali loty na samolotach MiG-19PM. Celem szkolenia były ćwiczenia w przechwytywaniu i atakowaniu celu powietrznego kierowanymi pociskami rakietowymi RS-2U. Celami powietrznymi były specjalnie przebudowane samoloty MiG-15.

Samolot myśliwski MiG-15

Konstrukcja samolotu MiG-15

Jednomiejscowy lub (w wersjach treningowych) dwumiejscowy średniopłat o konstrukcji metalowej. Skrzydło jednodźwigarowe z dźwigarem pomocniczym, ze skosem 35° i wzniosem ujemnym 2°. Skrzydło wyposażone w klapy i lotki. Na górnej powierzchni skrzydła znajdują się grzebienie aerodynamiczne (deflektory) ustawione po dwa na każdej połówce- równolegle do osi podłużnej samolotu. Zastosowanie grzebieni ma na celu zapobieżenie skośnemu spływowi strug wzdłuż skrzydła i poprawienie skuteczności lotek. Kadłub o przekroju okrągłym ma kształt bryły obrotowej. Układ konstrukcyjny przejmujący siły stanowią wręgi, podłużnice i pokrycie pracujące, przynitowane do wręg i podłużnie. Szczelna kabina pilota ciśnieniowa-klimatyzowana z fotelem wystrzeliwanym awaryjnie za pomocą naboju prochowego.

Usterzenie skoś ne o konstrukcji pół skorupowej. Kąt skosu usterzenia pionowego wynosi 54°54′, a poziomego 40°. Statecznik pionowy stanowi integralną część konstrukcji kadłuba. Statecznik poziomy, dwudzielny, jest zamocowany wysoko nad kadłubem do statecznika pionowego. Podwozie trójpodporowo-kołowe, z kołem przednim, chowane w locie.

Samolot MiG-15

Poznań – Park Cytadela, Muzeum Uzbrojenia; oddział Wielkopolskiego Muzeum Walk Niepodległościowych

Uzbrojenie i wyposażenie: MiG-15

2 stałe działka NS-23 kalibru 23 mm i 1 stałe działko NS-37 kalibru 37 mm. Dwie bomby o wagomiarze 50 lub 100 kg, ewentualnie dodatkowe zbiorniki paliwa, podwieszane na zamkach podskrzydłowych, radiostacja RSI-6K, radiopółkompas RPKO-10M, fotokarabin S-13, lotniczy aparat fotograficzny AFA-1M.

Uzbrojenie i wyposażenie: MiG-15bis

2 stałe działka NR-23 kal. 23 mm i 1 stałe działko N-37 kal. 37 mm. Dwie bomby o wagomiarze 50 lub 100 kg, ewentualnie dodatkowe zbiorniki paliwa, podwieszane na zamkach podskrzydłowych.

Wyposażenie samolotu

MiG-15 pierwsze serie; radiostacja RSI-6K, radiopółkompas RPKO-10M, fotokarabin S-13, lotniczy aparat fotograficzny AFA-1M.
MiG-15bis pierwsze serie; radiostacja RSI-6K lub R-800, automatyczny radiopółkompas ARK-5, sygnalizator przelotu MRP-48P, radiowysokościomierz RW-2, identyfikator rozpoznawczy SRU-0, fotokarabin S-13, lotniczy aparat fotograficzny AFA-1M.