Czołg podstawowy Kampfpanzer Leopard 1

Czołg podstawowy Leopard 1A5

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Wrocław, REKON 2023 – Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych im. gen. Jakuba Jasińskiego

Niemieckie wojska pancerne swoją legendę budowały nie tylko w okresie II Wojny Światowej, po krótkiej pauzie na przełomie lat 40.-tych i 50.-tych zostały z powodzeniem odtworzone i przez kilka dekad stanowiły podstawę obrony terytorium traktatowego NATO w środkowej Europie. Od połowy lat 60.-tych Panzertruppe uzbrojono przede wszystkim w czołgi niemieckiej produkcji, a pierwszym z nich stał się Leopard 1. U pierwotnego użytkownika służył do pierwszych lat XXI wieku, ale w innych państwach, czołg ten jest wykorzystywany operacyjnie do dnia dzisiejszego.

Zbrojny filar III Rzeszy Niemieckiej, Wehrmacht, zakończył swój organizacyjny żywot w maju 1945 roku. Koniec państwa Adolfa Hitlera i sojusz aliantów bardzo szybko wytworzył, na początku głównie w Europie, nową sytuację geopolityczną. Dotychczasowa wielka trójka ostatecznie się podzieliła i stanęła po dwóch stronach barykady. Podobnie stało się z narodem niemieckim podzielonym pomiędzy cztery strefy okupacyjne. Pierwszy wielki kryzys, zwiastujący problemy geopolityczne w Europie, związany był z blokadą Berlina w latach 1948–1949, miasta także podzielonego na strefy okupacyjne. Tak rozpoczęła się zimna wojna.

Amerykański czołg średni M47 Pantton (II) w niemieckiej służbie

Większość terytorium niemieckiego pozostałego po II Wojnie Światowej znalazła się pod okupacją Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji. W obliczu zagrożenia pełnoskalową operacją wojsk skupionych wokół Związku Radzieckiego, ale i kosztach okupacji oraz utrzymania wojsk sprawujących kontrolę nad niemieckim terytorium, za zasadne uznano odtworzenie potencjału wojskowego także z narodu niemieckiego. Istniała świadomość, że dawny wróg, dziś staje się z powodu własnego potencjału niezbędnym sojusznikiem. Początkowo rozważano utworzenie formacji ochotniczej złożonej ze 120–150 tysięcy osób uzbrojonych w lekką broń przeciwpancerną. Bardzo szybko sprawy nabrały tempa i szerszego wymiaru.

4 kwietnia 1949 roku powołano Sojusz Północnoatlantycki (North Atlantic Treaty Organization, NATO). W 10. rocznicę zakończenia II Wojny Światowej, 9 maja 1955 roku, jego 15. członkiem została niewiele wcześniej utworzona Republika Federalna Niemiec. Położenie Niemiec, potencjał kraju, wymagał stworzenia narodowych sił zbrojnych, ale operacyjnie podporządkowanych dowództwu NATO. Stosunkowo szybko po decyzji politycznej, podjęto także działania organizacyjne. 26 lipca 1955 roku decyzją rządu RFN kierowanego przez kanclerza Konrada Adenauera powołano nowe, niemieckie siły zbrojne – Bundeswehrę. Początkowy potencjał kadrowy oparto o trzy źródła: ochotników spośród byłych żołnierzy z okresu II wojny światowej, nieprzeszkolonych ochotników oraz jednostki policji granicznej (w tym wypadku do armii oddelegowano blisko 9500 spośród wszystkich 16 600 funkcjonariuszy). 2 stycznia 1956 roku w ośrodku szkoleniowym Andernach (Nadrenia-Palatynat) powołano pierwsze kompanie szkolne. W lipcu 1956 roku szkolenie prowadzono już w dziewięciu ośrodkach, rozpoczęto także kursy oficerskie w Hamburgu i Hanowerze. Pod względem uzbrojenia i wyposażenia opierano się przede wszystkim na wsparciu ze strony sojuszników z NATO, wykorzystując szczególnie amerykańskie zasoby.

Czołg średni M48A2C Patton (III) w służbie niemieckiej

Historia powstania konstrukcji

Narodziny czołgu „Leopard” 1 datują na drogą połowę lat pięćdziesiątych. Powstała w 1955 roku nowa armia Republiki Federalnej Niemiec – Bundeswehra miała na wyposażeniu swoich jednostek pancernych amerykańskie czołgi M47 i M48 Patton. Pierwszy z nich był uważany w Stanach Zjednoczonych za niezbyt udany, dlatego też aż 8500 pojazdów M47, z ponad 9100 wyprodukowanych sztuk, sprzedano za granicę państwom sojuszniczym. Drugi z nich – M48 był już innym wozem, który już w pełni odpowiadał potrzebom pola walki. Nieustannie modernizowany przetrwał w służbie do chwili obecnej.

Kampfpanzer Leopard

Produkcja: Krauss-Maffei i Krupp-MaK, Niemcy oraz OTO Melara, Włochy

„Leopard” 1 powstał jako czołg mający zastąpić amerykańskie powojenne czołgi średnie (określane jako podstawowe I generacji wozów powojennych). W latach 1965-1978 zostało wyprodukowanych w sumie 4744 czołgi „Leopard” 1, które się znalazły w służbie jednostek pancernych: Australii, Belgii, Danii, Grecji, Holandii, Kanady, Norwegii, Republiki Federalnej Niemiec i Turcji oraz Włoch. Oprócz czołgów zbudowano 1750 różnorodnych pojazdów bazujących na podwoziu gąsienicowym czołgu „Leoparda” 1.

W listopadzie 1956 roku dowództwo Bundeswehry ogłosiło ogólne założenia techniczne czołgu nowej generacji. W następnym roku sprecyzowano wymagania techniczne i taktyczne. Założenia były niezwykle wyśrubowane. Masa do 30 000 kg, stosunek mocy do masy wozu 22 kW/tonę (30 KM/tonę), zasięg wozu nie mniejszy niż 350 km, szerokość czołgu nie większa niż 3150 mm, uzbrojenie główne – armata kalibru 90 mm. Pancerz czołgu miał być odporny na przebicie pociskiem przeciwpancernym kalibru 20 mm, na wszelkich dystansach.

Prototyp A II serii

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

W czerwcu 1957 roku zostało podpisane porozumienie między Republiką Federalną Niemiec, a Republiką Francuską w sprawie współpracy wojskowej na polu projektowanie i konstrukcji „czołgu nowej generacji”. Porozumienie to przewidywało budowę pięciu konstrukcji prototypowych czołgów: czterech niemieckich i jednego prototypu francuskiego oznaczonego AMX-30. We wrześniu 1958 roku do współpracy przystąpiły też Włochy.

Właściwe prace projektowe rozpoczęły się w 1958 roku. Dla niemieckiego przemysłu zbrojeniowego była to szansa powrotu do wysokiego poziomu technologicznego i konstrukcyjnego jaki reprezentowały niemieckie konstrukcje pancerne, szczególnie te, który były budowane pod koniec II Wojny Światowej. Dużą przeszkodą była znacząca „luka technologiczna”, spowodowana praktycznie ponad dziesięcioletnim zahamowaniem prac jakie nastąpiło w latach 1945-1956. Jak zwykle w takich przypadkach do pracy przystąpiły dwie niemieckie konstrukcje, konkurencyjnych grup firm zbrojeniowych. Zresztą sam projekt był zbyt obszerny, aby przystąpiła do niego tylko jedna firma.

Prototyp A (Porsche), 1961 rok

W tzw. „Zespole A”: znajdowały się firmy; Porsche, MaK i Luther & Jung. Do grupy „B” należały; Ruhrstahl, Rheinstahl-Hanomag & Henschel. Później dodatkowo dołączyły Eheinmetall i Wegmann & Co, które były następnie odpowiedzialne za stworzenie wieży dla nowego czołgu. W 1959 roku gotowe były pierwsze drewniane makiety. Grupa „A” swój pierwszy prototyp został wykonany w 1961 roku. Jeden pojazd był zbudowany przez firmę Jung (Jungen-stahl), a drugi przez MaK z Kilonii (Kiel). Oba prototypy były napędzane ośmio-cylindrowymi silnikami Daimler-Benz MB 837A. Masa czołgu wynosiła 35 000 kg. Początkowo uzbrojenie główne stanowiła armata kalibru 90 mm, później czołg „A1” został przezbrojony w brytyjską armatę kalibru 105 mm tylu L7. Równocześnie z rozpoczęciem prac nad nowym typem czołgu w firmie Rheinmetall rozpoczęto konstruowanie, gdzie rozpoczęto skonstruowanie nowego typu armaty czołgowej kalibru 105 mm, którą przystosowano do wystrzeliwania nowo opracowanych w tym czasie, na terenie Francji, stabilizowanych obrotowo pocisków podkalibrowych oraz kumulacyjnych. Jesienią 1962 roku zakupiono z Wielkiej Brytanii 1500 sztuk armat L7 A1, kalibru 105 mm. Dla armaty L7 A1 zostało przygotowane, bardzo szeroka gama amunicji przeciwpancernej: pociski HEAT, HESH/HEP, APDS. Armata czołgowa L7 A1 została nieznacznie przekonstruowana, ponieważ przy założonym kącie pochylenia armaty – 9 stopni konieczne były odpowiednie zmiany z budowie zamka armaty. Tak zmodyfikowana armata otrzymała nowe oznaczenie; L7 A3. Prototyp, który został opracowany przez Grupę „B” był ostatecznie gotowy we wrześniu 1961 roku. Powodem opóźnienia prac konstrukcyjnych było zastosowanie wielu nowatorskich rozwiązań takich jak: podwozie hydropneumatyczne z sześcioma kołami jezdnymi, hydrauliczny naciąg gąsienic, planetarna 8-biegowa skrzynia biegów, hydrostatyczna przekładnia kierownicza oraz nowy wielopaliwowy, wysokoprężny silnik dwusuwowy opracowany przez firmę Hanomag. Testy prototypów ukończono w kwietniu 1962 roku.

Pomimo usterek i niedociągnięć do produkcji seryjnej skierowano prototyp „A1”, opracowany przez Grupę „A”. Wprawdzie konkurencyjna Grupa „B” otrzymała zamówienie na sześć prototypów, to jednak właśnie konkurenci (MaK Jung i Luther) mieli zbudować aż 27 czołgów „A2”. W drugiej połowie 1962 roku z powodu trudności finansowych, zaprzestano dalszych prac testowych nad prototypem „B2”, opracowanym przez grupę „B”.

Czołgi Leopard 1 serii 0 na poligonie w Munster, 1965 rok

Prace nad prototypem „A2” (nazywany nieoficjalnie Porsche Typ 7730), rozpoczęto już w 1960 roku, jeszcze przed otrzymaniem oficjalnego kontraktu. Prototyp „A2” był cały czas modernizowany. Otrzymał on wzmocniony pancerz o grubości 70 mm, także otrzymał nowy, mocniejszy dziesięcio-cylindrowy, widlasty silnik wielopaliwowy typu Daimler-Benz MB 838 o mocy 611 kW (830 KM). Zmieniono także wyposażenie kadłuba oraz podwozia. Wszystkie te zmiany spowodowały, że ogólna masa założona na samym początku 30 000 kg, nowa konstrukcja osiągnęła masę ogólną 36 200 kg.

Firmy Wegmann & Co i Rheinmetall opracowały łącznie aż 32 projekty różnych typów wież dla nowego czołgu. Wieże te różniły się od siebie kształtem oraz wyposażeniem. Oczywiście wszystkie były uzbrojone w armaty czołgowe L7 A3, sprzężony z karabinem maszynowym. Jesienią 1962 roku rozpoczęto pierwsze próby poligonowe prototypów wersji „A2”. Testy te były wykonane w 93. Szkolnym Batalionie Pancernym, który mieścił się w Munster. W batalionie powstał specjalny sztab odpowiedzialny za przebieg prób.

Kilka wczesnych czołgów Leopard (prototypy serii 0) przygotowywanych do służby paradnej, wyróżniających się centralnie zamontowanym reflektorem IR/białym i prostokątnym włazem ładowniczego.

W okresie od 16 września, do 5 października 1962 roku na poligonach w Mailly le Camp, Bourges i Satory we Francji, pod kierownictwem komisji armii włoskiej przeprowadzono duże próby porównawcze francuskiego AMX-30 i niemieckiego „A2”. Później próby kontynuowano na terenie Republiki Federalnej Niemiec (RFN), na terenie Meppen. Prototyp niemiecki znacznie przewyższał francuską konstrukcję (AMX-30). Pomimo posiadania o 6 000 kg większej masy, niemiecka konstrukcja posiadała o 18% większe przyśpieszenie, a prędkość maksymalna była większa o 10%. Zmiany w doktrynie obronnej Republiki Francuskiej (dążenie do wyjścia z wojskowych struktur NATO), spowodowało, że władze wojskowe tego kraju zaniechały dalszej współpracy wojskowej z Republiką Federalną Niemiec, w dalszej produkcji wspólnego czołgu. W 1965 roku rząd francuski stwierdził, że „nie widzi możliwości dalszego finansowania tego projektu”. Oba państwa zgodziły się, że dalsze prace będą prowadzone osobno. Jesienią 1966 roku we Francji rozpoczęto seryjną produkcję czołgów AMX-30, podczas gdy niemiecki czołg był produkowany seryjnie już od ponad roku.

Testy polowe czołgu „A2” trwały do końca marca 1963 roku, latem 1963 roku komisja wojskowa Bundestagu przeznaczyła w następnym roku budżetowym (1964 roku) około 1.500.00,-DM na budowę pierwszej serii 50 czołgów.

Pojazd Vorserie

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

Czołgi przedseryjne

Czołgi przedseryjne zewnętrznie wyglądały identycznie jak czołgi „A2”, różnice występowały jedynie w konstrukcji podwozia. Masa całkowita wozu wynosiła 39 600 kg. Zmieniono również nieco konstrukcję wieży, rezygnując z zabudowanego karabinu maszynowego służącego do wstrzeliwania się armaty czołgowej (używano to tego celu specjalnej amunicji), zastępując go bardziej zaawansowanym dalmierzem optycznym. Zamontowano także mechanizm przedmuchiwania hamulca wylotowego armaty. Inne modyfikacje dotyczyły urządzeń optycznych i obserwacyjnych.

Bundeswehra Leopard 1 w 1967 roku

1 października 1963 roku tzw. „czołgowi standardowemu” – „Standard-Panzer”, nadano nazwę „Leopard”.

Po zerwaniu umowy o współpracy z Republiką Francuską prowadzone testy poligonowe miały na celu jak najszybsze wyeliminowanie wszelkich usterek tak, aby czołg został skierowany do produkcji seryjnej i wprowadzony do uzbrojenia Bundeswehry. Próby techniczne zostały przeprowadzone w Wehrtechnische Dienstelle 91 w Meppen. Próbom zostało poddane 13 pojazdów przedseryjnych; sześć z nich posłużyło do prób trakcyjnych, zaś siedem pozostałe do prób ogniowych. Podczas jazd w trudnym terenie wszystkie parametry ruchu: pokonywanie wszelkich możliwych przeszkód terenowych oraz prędkość w terenie i po bitej drodze i zasięg odpowiadały wszystkim wcześniej przyjętym parametrom technicznym i taktycznym. Jedynie podczas prowadzenia prób ogniowych wyszły na jaw pewne drobne usterki, które jednak zostały całkowicie wyeliminowane przed podjęciem produkcji seryjnej. 4 czerwca 1964 roku „Leopard” dokonał pierwszej próby forsowania Renu po dnie rzeki. Testy wypadły bardzo pozytywnie, bowiem przy głębokości wody 4200 mm, nowy czołg pokazał się z jak najlepszej strony podczas manewrowania po dnie rzeki. Próby poligonowe, które były wykonywane od czerwca 1964 roku, do końca października 1965 roku w 93. Szkolnym Batalionie Pancernym w Munster, wykazywały, że armata czołgowa L7 A3 przy strzelaniu amunicją przeciwpancerną uzyskuje najlepsze wyniki na dystansach 1500 metrów i więcej. Była także znacząco lepsza od innych testowanych w niemieckim czołgu dział czołgowych. Dalmierz stereoskopowy, który okazał się szczególnie przydatny podczas strzelania w nocy i na dalsze odległości. Zdany egzamin przeszły przyrządy obserwacyjne i celownicze w warunkach nocnych, nowy, mocniejszy silnik, a jednoczesne stosunkowo małe zużycie paliwa, które pozwalało na osiąganie dużego zasięgu na jednym pełnym baku. Czołg posiada doskonałe własności terenowe oraz manewrowe, system urządzenia chroniącego przed bronią masowego rażenia „ABC” oraz dodatkowo możliwość pokonywania przeszkód wodnych po dnie rzeki bez dodatkowego, długotrwałego przygotowania, stawiały ówcześnie nowego niemieckiego pancernego kota – „Leoparda” w rzędzie najlepszych czołgów świata; radiostacja SEM 25 w pełni odpowiadała wymogom, jakie stawiała niemiecka armia.

Wczesny zachodnioniemiecki Leopard 1 z 1968 roku

Podczas wszelkich przeprowadzonych prób poligonowych czołgów serii przedseryjnej i następnie tzw. serii zerowej i późniejszych wersji, jeszcze przed rozpoczęciem produkcji seryjnej nowego czołgu, wprowadzono 170 wszelkich zmian w konstrukcji i drobnych modyfikacji. Ostatecznie koszty rozwoju niemieckiego „Leoparda”, które były prowadzone na przestrzeni lat 1957-1965 – ostatecznie wyniosły łącznie 249.000.000,-DM. W 1965 roku Minister Obrony Narodowej Republiki Federalnej Niemiec, wyraził zgodę na rozpoczęcie seryjnej produkcji czołgu podstawowego „Leopard”.

Przed rozpoczęciem omawiania poszczególnych wersji seryjnych „Leoparda”, należy poświęcić nieco miejsca na omówienie systemu oznaczeń stosowanego w Bundeswehrze, które miały posłużyć do nazewnictwa poszczególnych wersji czołgu „Leopard”. W Bundeswehrze stosuje się wspólne oznaczenie wszystkich pojazdów danej generacji, o ile już nie zostały podjęte nad jego następcą. W tym przypadku planowany, nowy „Leopard” 2, będzie nosił nazwę „Ur-Leopard” i dodatkowo nadaje mu się kolejny numer typu-wersji, czyli np. A2. Jednak przy wprowadzaniu do uzbrojenia „Leoparda” (później określonego jako Leopard 1), że jego kolejny następca będzie się nazywał dokładnie tak samo jak jego następca – Leopard 2. Stąd ówczesne oznaczenie np. Leopard A2, obecnie jest takie same jak Leoparda 1 A2. Dziś aby zapobiec odpowiednim błędom, czołgi wersji „Leopard” są oznaczone cyfrą ich generacji, dlatego Leopard 1, a następnie Leopard 2. Dalsze ich modyfikacje są dokonywane w ramach danej wersji, które są oznaczane, podobnie jak w wojskach pancernych Bundeswehry – kolejnym oznaczeniem; stąd na przykład „Leopard” 1 A1 A1.

Wczesny zachodnioniemiecki Leopard 1 z 1968 roku

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

• Załoga wozu – 4 żołnierzy (dowódca, działonowy, ładowniczy, kierowca)

• Długość kadłuba – 7090 mm

• Długość maksymalna wozu z lufą ustawioną na 12 h – 9301 mm

• Szerokość kadłuba bez bocznych osłon – 3250 mm

• Wysokość maksymalna wozu – 2330 mm

• Szerokość stosowanej gąsienicy – 550 mm

• Prześwit kadłuba – 450 mm

• Szerokość śladu – 2700 mm

• Nacisk jednostkowy na grunt – 0,86 kg/cm²

• Masa bojowa wozu – 38 000 kg

• Zastosowany silnik – Daimler-Benz MB 838 Ca-50 V-10 cylindrów przy 2200 obr./min.

• Pojemność skokowa – 37 330 cm³

• Prędkość maksymalna wozu – do 62 km/h

Prototyp B (Rheinmetall), 1962 rok

• Skrzynia biegów – ZF 4HP-250 Hydromedia, 4 biegi jazdy do przodu, 2 biegi jazdy do tyłu, przełożenie 1:3, 809, przekładnia planetarna

• Koła jezdne – średnica 650 mm

• Koło podtrzymujące górny bieg gąsienicy – średnica 220 mm

• Zapas przewożonego paliwa – 1010 dm³

• Średnie zużycie paliwa na drodze – ok. 180 litrów na 100 km

• Zasięg maksymalny wozu – na utwardzonej drodze do 550 km

• Zdolność pokonywania przeszkód terenowych:

• Zdolność pokonywania ścianek pionowych – do 1100 mm

• Zdolność brodzenia bez przygotowania – do 1200 mm

• Zdolność brodzenia z przygotowaniem – do 2200 mm

• Zdolność pokonywania przeszkody wodnej po dnie – do 4000 mm

• Zdolność pokonywania rowów o szerokości – do 2900 mm

• Uzbrojenie wozu – główne: czołgowa armata L7A3 kalibru 105 mm (10,5 cm), dodatkowe: sprzężony z armatą uniwersalny karabin maszynowy Maschinengewehr 1 kalibru 7,92 mm (później przystosowane do amunicji kalibru 7,62 mm)

• Zapas amunicji działowej – 62 naboje scalone w metalowej łusce

• Zapas amunicji karabinowej – 1250 sztuk naboi

• Opancerzenie wozu:

• Przód kadłuba – 70 mm

• Boki kadłuba – 30 mm/35 mm

• Tył kadłuba – 25 mm

• Wieża – 60 mm

Testując sprzęt do nurkowania na Kanale Borgstedt/Kiel , Leopard 1 został przymocowany do dźwigu ze względów bezpieczeństwa, 1965 rok

Opis konstrukcji

Leopard 1 jest czołgiem zbudowanym w układzie klasycznym z obrotową wieżą. Kadłub wykonano ze spawanych płyt pancernych i podzielono na trzy podstawowe przedziały: z przodu przedział kierowania, w części środkowej przedział bojowy, a w tylnej przedział silnikowy. Kierowca siedział z prawej strony i dysponował trzema peryskopami obserwacyjnymi w tym jeden z nich przystosowany był do mocowania urządzenia noktowizyjnego co umożliwiało jazdę w nocy. Pośrodku kadłuba umieszczono odlewaną obrotową wieżę. W niej znajdowały się stanowiska celowniczego, ładowniczego oraz dowódcy czołgu. Celowniczy dysponował dwoma peryskopami, zaś dowódca aż ośmioma

Testy pokonywania przeszkody wodnej po dnie – wybrzeże niemieckie

Podstawowym uzbrojeniem czołgu jest armata półautomatyczna L7 A3 kalibru 105 mm z 38 bruzdami prawoskrętnymi. W pierwotnej wersji działo Leoparda nie było stabilizowane. Stabilizację wprowadzono dopiero w wariantach zmodernizowanych. Z armaty można strzelać wszelaką amunicją kal. 105 mm produkowaną w USA, Wielkiej Brytanii oraz RFN. Zapas amunicji do armaty wynosił 60 nabojów, z czego 57 umieszczonych było w kadłubie, pozostałe 3 zaś w wieży. Z armatą sprzężony był karabin maszynowy Maschinengewehr 3A1 kalibru 7,62 mm (wcześniej był to model Maschinengewehr 1A1 kalibru 7,92 mm). Jako broń przeciwlotnicza służył drugi karabin maszynowy Maschinengewehr 3, obsługiwany przez ładowniczego. Ponadto z obu strono wieży umieszczono odpalane elektrycznie wyrzutnie granatów dymnych.

Napęd czołgu stanowił silnik wysokoprężny, widlasty, 10-cylindrowy MTU MB 838 Ca-M 500 o mocy 830 KM (611 kW) przy obrotach 2200 obr./min. Połączono go ze skrzynią biegów oraz układem chłodzenia w jeden moduł o masie 4600 kg, który w warunkach polowych można wymienić w 20-30 minut. W czołgu zastosowano skrzynię biegów Zahnradfabrik ZF 4 HP 250 z czterema biegami do przodu oraz dwoma do tyłu. Do rozruchu silnika głównego w przypadku temperatury zewnętrznej poniżej 18 stopni Celsjusza, używany jest specjalny agregat rozruchowy napędzany silnikiem spalinowym o mocy 15 KM. Instalacja elektryczna zasilana jest z ośmiu akumulatorów Bosch o napięciu 12 V i pojemności 200 Ah. Czołg posiada specjalny układ wydechowy (producent F. Boysen GmbH), w którym zastosowano rozwiązanie schładzania spalin wydechowych pojazdu. Przed wydostaniem się na zewnątrz spaliny, w specjalnych komorach mieszają się z powietrzem używanym do chłodzenia silnika i w ten sposób obniża się ich temperatura. Takie rozwiązanie powoduje zmniejszenie sylwetki termicznej czołgu. W przedziale napędowym umieszczono automatyczny układ przeciwpożarowy wyprodukowany przez firmę Deugra GmbH. Składa się on z czterech butli ze środkiem gaśniczym. W wypadku pożaru termoczułe czujniki uruchamiają system.

Armaty czołgowe rodziny L7 kalibru 105 mm strzelały amunicją scaloną z ładunkiem miotającym w metalowej łusce. Zaprojektowano je z myślą o prowadzeniu ognia amunicją podkalibrową, stabilizowaną w locie obrotowo – APDS-T, gdzie litera T oznacza smugacz. Skok bruzdowania lufy z dużą prędkością początkową wystrzeliwanego pocisku z jego sabotem, zapewniały osiągniecie podczas lotu pocisku osiągał on blisko 40 000 obrotów na sekundę. W latach 70.-tych amunicja ta była powoli wypierana przez nową amunicję podkalibrową stabilizowaną brzechwowo – typu APFSDS-T. W Izraelu została opracowana udana rodzina tego typu amunicji, która następnie została przyjęta jako uzbrojenie czołgów Leopard 1.

Pierwszym przedstawicielem tego typu amunicji był pocisk DM 13, który został opracowany w Niemczech. Został on wdrożony do uzbrojenia w 1966 roku. Pocisk stabilizowany obrotowo, posiadał penetrator wykonany z stali o wysokiej twardości, pokryty płaszczem ze spieku wolframu. Jego średnica wynosiła 36 mm, a długość 250 mm. Jego prędkość wylotowa wynosiła około 1420 m/s. Na dystansie prędkość ta spadała do około 1310 m/s. Na dystansie 2000 metrów, był w stanie przebić 120 mm płytę pancerną, odchyloną pod kątem 60 stopni od pionu, co dawało przebijalność rzędu 240 mm płyty pancernej, ustawionej pod kątem 90 stopni. Długo pocisk ten stanowił standardowe uzbrojenie czołgów podstawowych Leopard.

Leopard I z pierwszej wersji produkcyjnej, 1965 rok

Kolejnym pociskiem, był opracowany w Izraelu, oznaczony jako M111, opracowany przez zakłady IMI w 1978 roku. W Zachodnich Niemczech został on oznaczony jako DM 23. Posiadał on wtedy mocno ciekawą budową. Jego penetrator był monolitem, wykonanym ze spieków ciężkiego wolframu. Posiadał on średnicę 34 mm i długość 270 mm. Pomiędzy nim, a czepcem balistycznym umieszczono cztery niewielkie wolframowe cylindry i malejącej w stronę szczytu średnicy. Pełniły one rolę podobną do czepca ochronnego klasycznej, pełnokalibrowej amunicji przeciwpancernej – przeciwdziałały powstawaniu rykoszetu oraz pomagały tutaj przebić zewnętrzny ekran układu przestrzennego pancerza. Na końcu pocisku znajdował się sześciobrzechwowy stabilizator – pocisk ten był stabilizowany brzechwowo w locie. W jego korpusie został umieszczony smugacz. W połowie długości penetratora zostało wykonane połączenie kształtowe, łączące rdzeń pocisku z trzycięściowym sabotem, wykonanym z lekkiego stopu aluminium.

Prędkość wylotowa pocisku M111/DM 23 wynosiła 1455 m/s. Na dystansie 2000 metrów pocisk ten rozwijał prędkość rzędu ponad 1360 m/s i był w stanie przebić na wylot 150 mm pancerną płytę stalową, odchyloną pod kątem 60 stopni od pionu – był to odpowiednik ciężkiego pojedynczego celu poligonowego NATO lub ponad 300 mm pancerza stalowego, ustawionego pod kątem prostym (90 stopni). Pocisk okazał się udany. Został też przyjęty na uzbrojenie wojska Republiki Południowej Afryki jako FS Mk. 1. Jego osiągi zostały też docenione w samym Związku Radzieckim. Podczas I Wojny Libańskiej i nieudanej dla izraelskich sił Cahalu – bitwy pod Sułtan Jakub został zdobyty izraelski czołg Magach 3. Było w nim c najmniej kilka nabojów z pociskami typu M111, które trafiły do Kubinki. Tam podczas testów balistycznych okazało się, że pocisk ten jest w stanie przebić pancerz o grubości 340 mm (była to płyta pancerna o grubości 170 mm, odchylona pod kątem 60 stopni od pionu – odległość 2000 metrów), co powodowało, że pocisk ten był w stanie pokonać pancerz przedni kadłuba pierwszych modeli czołgów średnich T-64 oraz T-72.

Leopard 1, transportowany na lorze kolejowej

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

Następca pocisku DM 23 był kolejny model, który został opracowany w Izraelu – oznaczony jako M143, który powstał w połowie lat 80.-tych XX wieku. Został on przyjęty do niemieckiej Bundeswehry w drugiej połowie lat 80.-tych jako DM 33. Udoskonalony penetrator wolframowy pozwalał na przebicie pancerza stalowego o grubości rzędu 380 mm – 420 mm. Szacowane to było ze standardowymi ciężkimi celami poligonowymi NATO – pojedynczym 150 mm pancerz odchylony pod kątem 60 stopni i potrójnym – trzy płyty pancerne o grubości 10 mm, 25 mm i 80 mm, które były oddalone od siebie o 330 cm, a cały ten układ był odchylony od pionu pod kątem 65 stopni – radził sobie z odległości nawet 6000 metrów. Również ten pocisk został także przyjęty na uzbrojenie armii Republiki Federalnej Niemiec jako FS Mk. 2. Był on też stabilizowany brzechwowo.

Kolejną generacją amunicji podkalibrowej był pocisk DM 63, czyli izraelski model M426, który wszedł do uzbrojenia wraz z początkiem lat 90.-tych XX wieku. Stabilizowany brzechwowo pocisk monolityczny wykonany z ulepszonych ciężkich spieków wolframu. Jego przebijalność wzrosła do rzędu 450-475 mm stali pancerne z odległości 2000 metrów. Rozrzut na tym dystansie nie przekraczał łącznie 0,2 mrad w obu płaszczyznach. Na dystansie 1000 metrów pocisk ten pokonywał płytę stalowa o grubości 250 mm, odchyloną od pionu o 60 stopni (przestrzelina o długości 500 mm. Kolejny raz ten pocisk został także przyjęty na uzbrojenie armii Republiki Południowej Afryki jako FS Mk. 2 Improved (Ulepszony).

Leopard I, 193. Batalion Pancerny C2, Kampftruppenschule 2 Munster, zima przełomu 1965-1966 roku

Pozostałą częścią amunicji był pocisk z głowicą kumulacyjną, wytwarzającą podczas eksplozji niewielką ilość odłamków, służącą do niszczenia celów nieopancerzonych i lekko opancerzonych oraz lekkich schronów polowych, oznaczony w Bundeswehrze jako DM 12. W locie stabilizowany obrotowo o przemijalności do 320 mm stali pancernej. Następnie powstał ulepszony model, który był stabilizowany brzechwowo, oznaczony jako DM 12A1 – potrafił przebić stalowy pancerz o do 350 mm stali pancernej (według innych danych do nawet 380 mm)

Układ jezdny czołgu składał się z czternastu kół jezdnych z gumowymi bandażami. Od strony górnej gąsienica prowadzona jest przez kółka podtrzymujące. Koła napędowe umieszczono z przodu, zaś napinające z tyłu. Gąsienice składają się z 82 ogniw i wykonane są ze stali manganowej. Na tylnej płycie kadłuba umieszczono zasobniki na narzędzia oraz telefon zewnętrzny do rozmów żołnierzy znajdujących się poza czołgiem z jego załogą.

Holenderski czołg Leopard 1 z czwartej serii produkcyjnej; Holandia była jednym z pierwszych krajów, które przyjęły pojazd do służby w 1969 roku

Czołg Leopard 1 został przystosowany do pokonywania przeszkód wodnych. W tym celu kadłub został specjalistycznie uszczelniony, zastosowano specjalne zawory oraz otwierane kanały w przegrodzie pomiędzy przedziałem bojowym i napędowym, co umożliwia dostarczenie powietrza do silnika. Bez przygotowania czołg jest zdolny pokonać bród o głębokości do 2200 mm. Przy przeszkodach o większej głębokości wymagane jest zastosowanie dodatkowej rury montowanej do włazu dowódcy. Doprowadza ona powietrze do przedziału bojowego, skąd przedostaje się ono do pozostałych przedziałów. Takie rozwiązanie umożliwia pokonywanie po dnie przeszkód wodnych o głębokości do 4000 mm. Przygotowanie pojazdu do takiej operacji trwa około 10 minut. Rury doprowadzające powietrze ze względu na duże wymiary przewożone są specjalnie przystosowanymi, pływającymi transporterami opancerzonymi M113. Jeden taki transporter jest zdolny do przewiezienia sześciu zestawów.

Wozy seryjne

20 lecie powstania NATO – defilada w Niemczech Zachodnich

I Seria Produkcyjna Leopard 1

Głównym producentem czołgów podstawowych Leopard 1 zostały Zakłady Krauss-Maffei Wehrtechnik AG w Monachium (Munchen). Zakłady Krauss-Maffei AG w okresie trwania II Wojny Światowej, produkowały m.in.: doskonałe ciągniki półgąsienicowe. Pierwszy seryjny czołg podstawowy Leopard 1 opuścił nowo zbudowaną linię produkcyjną w dniu 9 września 1965 roku. Czołgi i serii produkcyjnej posiadały podwozia oznaczone numerami fabrycznymi od 5001 do 5999. Od września 1965 roku, do końca czerwca 1966 roku wyprodukowano łącznie 500 czołgów I serii produkcyjnej.

Na zdjęciu holenderskiego czołgu Leopard 1 można dostrzec układ przedziału załogi, główne uzbrojenie oraz systemy celownicze/obserwacyjne

Leopard 1 posiadał spawany kadłub, który był podzielony na trzy podstawowe przedziały: z przodu przedział kierowania, centralnie umieszczony przedział bojowy z wieżą czołgu oraz z tyłu kadłuba przedział napędowy wozu. Kierowca siedzi z prawej strony czołgu, wejście do stanowiska kierowcy poprzez jeden luk otwierany w lewą stronę. Przed lukiem umieszczone są trzy peryskopy obserwacyjne, środkowy peryskop przystosowany jest do mocowania urządzenia noktowizyjnego (aktywnego, następnie w wersji pasywnej), pozwalającej kierowcy na jadę w nocy.

Odlewana wieża jest umieszczona centralnie, pośrodku kadłuba w przedziale bojowym. Po jej prawej stronie, siedząc jeden za drugim swoje miejsca zajmują celowniczy (działonowy) oraz dowódca czołgu. Ładowniczy zajmuje swoje miejsce po lewej stronie wieży czołgu. Ładowniczy zajmuje się ładowaniem, usuwaniem zacięć i zabezpieczaniem działa czołgowego oraz sprzężonego z nim karabinu maszynowego. Działonowy jest także strzelcem przeciwlotniczego karabinu maszynowego, który zamontowany jest na obrotnicy przy jego włazie. Celowniczy oraz dowódca czołgu mają do swojej dyspozycji jednoczęściowy okrągły luk otwierany do tyłu. Przed lukiem dla celowniczego zamontowane są dwa peryskopy, zaś dowódca ma do swojej dyspozycji łącznie osiem peryskopów, zamontowanych wokół włazu dowódcy. Dodatkowo dowódca dysponuje jeszcze jednym peryskopem TRP, mający powiększenie x6 oraz x20. Peryskop TRP ma możliwość zmiany swojego położenia w pionie i poziomie. Dowódca może za pomocą peryskopu TRP naprowadzać armatę czołgu. Do walki nocnej montuje się urządzenie noktowizyjne (oparte na falach podczerwieni).

Silnik to 10-cylindrowy silnik wysokoprężny MTU MB838 Ca-M500 z doładowaniem

Celowniczy ma do swojej dyspozycji dalmierz stereoskopowy typu TEM 2A z odległością bazową 1720 m, przy x16 powiększeniu. Dalmierz posiada możliwość przełączania na obraz mieszany lub panoramiczny. Celowniki optyczne są powiązane osiowo z armatą kalibru 105 mm L7 A3. Celowniczy ma do swojej dyspozycji także klasyczny celownik optyczny TZF 1A z powiększeniem x8. W czasie oddawania strzału automatyczna przesłona, zamyka na 0,25 sekund obiektywy celowników, chroniąc je przed chwilowym oślepieniem wystrzału z armaty czołgowej.

Półautomatyczna armata L7 A3, kalibru 105 mm, posiadała 38 bruzd prawoskrętnych, po strzale łuska jest wyrzucana do specjalnego pojemnika. Leopard 1 posiadał elektryczno-hydrauliczne urządzenie kierunkowe, lecz nie posiadał stabilizacji działa czołgowego. Do armaty czołgowej L7 A3 Leoparda 1 można było stosować wszystkie możliwe rodzaje amunicji kalibru 105 mm, które były produkowane w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz Republiki Federalnej Niemiec. Zapas amunicji scalonej kalibru 105 mm wynosił łącznie 60 nabojów. 57 sztuk znajdowało się kadłubie (wannie) czołgu, pozostałe trzy sztuki znajdowały się w wieży. W standardowym zestawie, jak obowiązywał w strukturze Bundeswehry, znajdowało się 31 nabojów scalonych APDS, 26 naboi scalonych typu HESH/HEP oraz 3 naboje dymne. Sprzężony z armatą karabin maszynowy Rheinmetall Maschinengewehr 3A1, kalibru 7,62 mm, który był umieszczony w wieży, posiadał zapas amunicji w liczbie 1250 sztuk. Natomiast przeciwlotnicza wersja karabinu maszynowego Maschinengewehr 3, która była montowana na wieży, posiadała zapas 4250 naboi. Po lewej oraz po prawej stronie wieży, znajdują się odpalane elektrycznie granaty (pociski) dymne. Z lewej strony wieży znajduje się mały okrągły luk, który służył do pobierania amunicji. Z tyłu wieży zamontowany jest otwarty z góry, koszowy pojemnik, który służy do pobierania dodatkowego wyposażenia załogi i dla czołgu. W zamkniętym pojemniku przewożony jest reflektor podczerwieni i światła białego typu XSW 30U, który w pozycji bojowej montowany jest po lewej strony osłony jarzma armaty czołgowej. Maksymalny zasięg dla podczerwieni wynosi 1200 m, a światła białego 1500 m.

Leopard 1 A1 A4

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

Od przedziału napędowego czołgu, w kadłubie załoga czołgu przez przedzielona specjalną pancerną przegrodą ogniową. Silnik wraz z jego osprzętem zbudowany jest w postaci modułu zawierającego: dziesięcio-cylindrowy, widlasty (układ V, kąt rozwarcia cylindrów silnika – 60^o), rzędowy, wielopaliwowy, czterosuwowy MTU MB 838 CaM500, skrzynię biegów oraz system chłodzenia silnika. Ten specjalny system mocowania w komorze silnikowej pozwala w warunkach polowych pozwala na wymianę całego zespołu napędowego w ciągu około 20-25 minut. Skrzynia biegów typu Zahnradfabrik ZF 4 HP 250 jest mocowana bezpośrednio do bloku silnika. Posiada ona cztery biegi przeznaczone do jazdy w przód oraz dwa biegi do jazdy w tył. Zmiana biegów elektrohydrauliczna (brak sprzęgła) lub ręczna. W przypadku ręcznej zmiany biegów, biegi zmieniane były przez specjalny automat. Leopard 1 pokonuje dystans 100 metrów w ciągu zaledwie 11,7 sekund. Przy temperaturze zewnętrznej poniżej +18 stopni Celsjusza do rozruchu silnika był używany specjalny agregat rozruchowy, napędzany silnikiem spalinowym o mocy 11 kW (15 KM). Czołg posiada osiem akumulatorów Bosch o napięciu 12 V i trwałości 200 Ah.

Prędkość maksymalna czołgu podstawowego Leopard 1 na drodze wynosi 65 km/h, zaś na biegu wstecznym 25 km/h. Z łącznym zapasem 1010 dm³ paliwa, zasięg działania czołgu wynosi 600 km. W pojazdach od trzeciej serii produkcyjnej wynosił 985 dm³. Średni prześwit czołgu wynosi 400 mm. Masa bojowa 40 000 kg, masa własna 38 000 kg.

Leopard I (Norwegia) Stridsvogneskadron, 6. Dywizja, zimowe ćwiczenia NATO w 1988 roku

Układ jezdny czołgu Leopard 1 składa się z siedmiu kół jezdnych (nośnych) z gumowymi bandażami. Od góry gąsienica jest prowadzona przez cztery kółka podtrzymujące. Koło napinające do gąsienicy jest umieszczone z przodu kadłuba, zaś koło napędzające bieg gąsienicy znajduje się z tyłu wozu. Pierwsze, drugie, trzecie oraz szóste i siódme koła jezdne (nośne), które umieszczone są na drążkach skrętnych i posiadają hydrauliczne amortyzatory drgań. Nacisk czołgu na grunt wynosi 0,86 kg/cm². Gąsienice typu D 139E2, które wykonane są z stali manganowej. Każda gąsienica składa się z 82 ogniw.

Układ jezdny czołgu podstawowego Leopard 1 bez specjalnego przygotowania może pokonywać przeszkody wodne o głębokości do 2250 mm. Urządzenie ochrony przed działaniem broni ABC zabudowane jest w kadłubie. Zapewnia ono nadciśnienie wewnątrz kadłuba i wieży oraz dodatkowo filtruje ono dostające się do przedziału bojowego oraz zespołu napędowego powietrza. Na dnie kadłuba wozu znajdują się dwa luki ewakuacyjne. Czołg leopard 1 posiadał system ogrzewania oraz automatyczną instalację przeciwpożarową w przedziałach bojowym oraz napędowym.

Leopard 1 pokonuje przeszkodę wodną brodząc

Na tylnej płycie kadłuba umieszczone są zasobniki z narzędziami po lewej stronie, a po prawej stronie znajdują się telefon zewnętrzny, umożliwiający porozumienie się żołnierzy piechoty, którzy znajdują się na zewnątrz czołgu jako desant lub jego osłona, do porozumienia się z załogą Leoparda 1. W Leopardach 1 pierwszej serii produkcyjnej urządzenie to posiadało kształt kwadratowy.

Pierwsze seryjne Leopardy 1 zostały skierowane do batalionów pancernych I Korpusu Bundeswehry, gdzie zastąpiły już mocno wysłużone czołgi amerykańskie M47 Patton. Od grudnia 1965 roku, do lutego 1966 roku na poligonie armii kanadyjskiej w Shilo, w prowincji Manitoba prowadzone były próby Leoparda 1 w warunkach arktycznych.

Niemiecki czołg Leopard 1A1A1 z dodatkowym , rozstawionym pancerzem na wieży i jarzmie działa, podczas ćwiczeń REFORGER w 1983 r

II Seria Produkcyjna

Czołgi II serii produkcyjnej posiadały podwozia oznaczone numerami fabrycznymi (ewidencyjnymi) od 6001 do 6999. Czołgi były produkowane od lipca 1966 roku, do lipca 1967 roku. Wyprodukowano łącznie 600 pojazdów. Same różnice pomiędzy Leopardami 1 I oraz II serii produkcyjnej były wręcz minimalne. Z tyłu wieży zamontowano rynnę-ściek, służący do odpływu wody. Telefon zewnętrzny otrzymał okrągły kształt. Większa część czołgów tej serii produkcyjnej została skierowana do batalionów pancernych dywizji III Korpusu Bundeswehry, część trafiła do I Korpusu Bundeswehry.

Odlana wieża z usuniętym dodatkowym pancerzem wieży. Widać tzw. amortyzatory, czyli stalowo-gumowe elementy, na których mocowany jest dodatkowy pancerz. Widoki dalmierza wieżowego znajdują się po obu stronach wieży i są zamykane klapami

III Seria Produkcyjna

Czołgi tej serii posiadały podwozia oznaczone numerami fabrycznymi od 7001 do 7999. Od lipca 1967, do sierpnia 1968 roku zbudowano łącznie 500 czołgów tej serii produkcyjnej. Czołgi różniły się od pojazdów drugiej serii tylko zamontowaniem nowych, kolistych, oczkowych zaczepów montażowych umieszczonych na kadłubie nad pierwszą parą kół jezdnych (nośnych) i z tyłu kadłuba nad światłami tylnymi. Leopardy 1 z tej serii produkcyjnej weszły na uzbrojenie I Korpusu oraz III Korpusu Bundeswehry.

Bundeswehr Leopard 1A3, lata 80.-te

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

• Załoga wozu – 4 żołnierzy (dowódca, działonowy, ładowniczy, kierowca)

• Długość kadłuba – 7090 mm

• Długość maksymalna wozu z lufą ustawioną na 12 h – 9540 mm

• Szerokość kadłuba bez bocznych osłon – 3250 mm

• Wysokość maksymalna wozu – 2618 mm

• Szerokość stosowanej gąsienicy – 550 mm

• Prześwit kadłuba – 440 mm

• Szerokość śladu – 2700 mm

Norweski Leopard 1A3, lata 90.-te

• Nacisk jednostkowy na grunt – 0,87 kg/cm²

• Masa bojowa wozu – 39 600 kg

• Zastosowany silnik – MTU MB 838 Ca-M 500 V-10 cylindrów przy 2200 obr./min.

• Pojemność skokowa – 37 330 cm³

• Prędkość maksymalna wozu – do 62 km/h

• Skrzynia biegów – ZF 4HP-250 Hydromedia, 4 biegi jazdy do przodu, 2 biegi jazdy do tyłu, przełożenie 1:3, 809, przekładnia planetarna

• Koła jezdne – średnica 650 mm

• Koło podtrzymujące górny bieg gąsienicy – średnica 220 mm

• Zapas przewożonego paliwa – 985 dm³

• Średnie zużycie paliwa na drodze – ok. 180 litrów na 100 km

• Zasięg maksymalny wozu – na utwardzonej drodze do 600 km

• Zdolność pokonywania przeszkód terenowych:

• Zdolność pokonywania ścianek pionowych – do 1100 mm

• Zdolność brodzenia bez przygotowania – do 1200 mm

• Zdolność brodzenia z przygotowaniem – do 2200 mm

• Zdolność pokonywania przeszkody wodnej po dnie – do 4000 mm

• Zdolność pokonywania rowów o szerokości – do 2900 mm

Duński Leopard 1A3

• Uzbrojenie wozu – główne: czołgowa armata L7A3 kalibru 105 mm (10,5 cm), dodatkowe: sprzężony z armatą uniwersalny karabin maszynowy Maschinengewehr 1 (później Maschinengewehr 3) kalibru 7,62 mm, dodatkowo jeden przeciwlotniczy Maschinengewehr 1 (później Maschinengewehr 3) kalibru 7,62 mm na stropie wieży

• Zapas amunicji działowej – 60 naboje scalone w metalowej łusce

• Zapas amunicji karabinowej – 3000 sztuk naboi

• Opancerzenie wozu:

• Przód kadłuba – 70 mm

• Boki kadłuba – 35 mm

• Tył kadłuba – 25 mm

• Wieża – 60 mm

Przekrój lufy działa L7A3 kalibru 105 mm

IV Seria Produkcyjna

Czołgi IV serii produkcyjnej miały podwozia oznaczone numerami fabrycznymi od 8001 do 8999 (Bundeswehra) oraz od 12001 do 12999 oraz od 13001 do 13999 (czołgi przeznaczone na eksport). Od sierpnia 1968 roku, do lutego 1970 roku wyprodukowano łącznie 345 czołgów tej serii produkcyjnej. Pojazdy tej serii produkcyjnej oraz pewną ilość czołgów wyprodukowanych w ramach trzeciej serii wyeksportowano do Belgii, Holandii, Norwegii oraz Włoch. W stosunku do poprzedniej serii czołgi czwartej serii miały nieznaczni zmodyfikowany układ wydechowy.

Stanowisko działonowego

Leopard 1 A1 – pierwsza modyfikacja

Po zakończeniu produkcji pojazdów czwartej serii przeprowadzono modyfikację wyprodukowanych czołgów. Czołgi po modyfikacji otrzymały oznaczenie A1 (jako jednocześnie modelu, wersji Ausfuhrung). Modernizacja obejmowała wiele zmian konstrukcyjnych i zmian wyposażenia czołgu.

Norweski Leopard 1A1

Zamontowano w nim urządzenie stabilizacji armaty firmy Cadillac-Gage, armata także otrzymała izolację termiczną armatę, poprawiającą właściwości balistyczne. Górny odcinek gąsienicowy otrzymały osłony (stalowe ekrany pancerne) – Schurzen, które wykonane były z płyt stalowych pokrytych gumą epoksydową. Zmieniono typy gąsienic, z starszych D 139E, na nowe typu D 640A produkcji firmy Diehl, posiadające wymienne wkładki gumowe. W zimne wkładki gumowe mogło być zastąpione przez specjalne wkładki umożliwiające jazdę po śniegu (tzw. żeby przeciwpoślizgowe). W warunkach pokojowych ich użycie na terenie Federalnej Republiki Niemiec jest zabronione. Czołgi Leopard 1 A1 otrzymały nowe wyposażenie przeznaczone do pokonywania po dnie przeszkód wodnych o głębokości do 4000 mm. Odmienne niż w czołgach sowieckich była to tzw. rura powietrzna o dużej średnicy montowana na podstawie włazu dowódcy. Zamiast reflektora wprowadzono wzmacniacz światła (BIV) montowany na stanowisku dowódcy i kierowcy. Wprowadzono również odpowiednie zabezpieczenia uniemożliwiające przypadkowe otwarcie luków od zewnątrz. Masa bojowa (całkowita) czołgu Leopard 1 A1, wzrosła do 41 500 kg.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

Leopard 1A3 otrzymał nową, spawaną wieżę, którą można rozpoznać po jej kanciastym kształcie. Tutaj widać pojazd z jednostki szkolnej PzGrenBtl 301 z 1984 roku

• Załoga wozu – 4 żołnierzy (dowódca, działonowy, ładowniczy, kierowca)

• Długość kadłuba – 7090 mm

• Długość maksymalna wozu z lufą ustawioną na 12 h – 9540 mm

• Szerokość kadłuba bez bocznych osłon – 3370 mm

• Wysokość maksymalna wozu – 2620 mm

• Szerokość stosowanej gąsienicy – 550 mm

• Prześwit kadłuba – 440 mm

• Szerokość śladu – 2700 mm

• Nacisk jednostkowy na grunt – 0,88 kg/cm²

• Masa bojowa wozu – 41 500 kg

Australijski Leopard 1A3, lata 90.-te

• Zastosowany silnik – MTU MB 838 Ca-M 500 V-10 cylindrów przy 2200 obr./min.

• Pojemność skokowa – 37 330 cm³

• Prędkość maksymalna wozu – do 62 km/h

• Skrzynia biegów – ZF 4HP-250 Hydromedia, 4 biegi jazdy do przodu, 2 biegi jazdy do tyłu, przełożenie 1:3, 809, przekładnia planetarna

• Koła jezdne – średnica 650 mm

• Koło podtrzymujące górny bieg gąsienicy – średnica 220 mm

• Zapas przewożonego paliwa – 985 dm³

• Średnie zużycie paliwa na drodze – ok. 180 litrów na 100 km

• Zasięg maksymalny wozu – na utwardzonej drodze do 600 km

• Zdolność pokonywania przeszkód terenowych:

• Zdolność pokonywania ścianek pionowych – do 1100 mm

• Zdolność brodzenia bez przygotowania – do 1200 mm

• Zdolność brodzenia z przygotowaniem – do 2200 mm

Australijski Leopard 1A4, 4. dowódca oddziału, Kompania B, 1. Pułk Pancerny

• Zdolność pokonywania przeszkody wodnej po dnie – do 4000 mm

• Zdolność pokonywania rowów o szerokości – do 2900 mm

• Uzbrojenie wozu – główne: czołgowa armata L7A3 kalibru 105 mm (10,5 cm), dodatkowe: sprzężony z armatą uniwersalny karabin maszynowy Maschinengewehr 3 kalibru 7,62 mm, dodatkowo jeden przeciwlotniczy na stropie wieży Maschinengewehr 3 kalibru 7,62 mm

• Zapas amunicji działowej – 60 naboje scalone w metalowej łusce

• Zapas amunicji karabinowej – 3000 sztuk naboi

• Opancerzenie wozu:

• Przód kadłuba – 70 mm

• Boki kadłuba – 35 mm

• Tył kadłuba – 25 mm

• Wieża – 60 mm

Duński Leopard 1A5, UNPROFOR, Tuzla, Bośnia, styczeń 1995 roku

V Seria Produkcyjna – Leopard 1 A2

W latach 1972-1974 produkowano czołgi piątej serii produkcyjnej. 232 czołgi na tej serii oznaczono jako Leopard 1 A2. Czołg nowej wersji nie różniły się zewnętrznie od Leoparda 1 A1, modyfikacje wykonano tylko w ramach wyposażenia wewnętrznego. Wzmocniono pancerz wieży, zamontowano bardziej wydajne urządzenie wspomagające pracę silnika. Zmodernizowano urządzenie do ochrony przed bronią typu „ABC”, montując dodatkowo nowocześniejszy typ filtra. Dla dowódcy i kierowcy zabudowano wzmacniacze światła. Jedną drobną różnicą w wyglądzie zewnętrznych było owalne zakończenie pokryw dalmierza dowódcy. W czołgach Leopard 1 A2 nie wzmacniano opancerzenia kadłuba.

V Seria Produkcyjna – Leopard 1 A3

Leopard 1 A2 A1

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

Czołgi całej piątej serii produkcyjnej, tak jak wersja A2 i opisywane tutaj czołgi w wersji A3 posiadały numery fabryczne od 14001 do 14999. Ostatnie 110 czołgów piątej serii otrzymało wieże spawane ze stali walcowanej, które były równie odporne na przebicia, jak stosowane wcześniej stosowane wieże odlewane. Zastosowane całkowicie nowego typu opancerzenia, które pozwoliło na wewnętrzne powiększenie objętości wieży o 1,5 m³. Wieża różniła się kształtem zewnętrznym, ponieważ zewnętrzny kosz został teraz dopasowany do kształtu obrysu wieży czołgu.

Jarzmo armaty uległo nieco zmniejszeniu i otrzymało nowy kształt. Ładowniczy otrzymał nowy, regulowany peryskop. Na bazie czołgu Leoparda 1 A3 wykonano wozy, które zostały wyeksportowane do Australii, Kanady, Danii, Grecji oraz Turcji.

Zachodnioniemiecki Leopard 1A4 (po prawej) na zawodach strzeleckich Canadian Army Trophy w 1979 roku

VI Seria Produkcyjna – Leopard 1 A4

Od 1974 roku zaczęto produkować szóstą serię produkcyjną dla potrzeb Bundeswehry, która objęła łącznie 250 pojazdów. Nadano im oznaczenie Leopard 1 A4. Wieża była całkowicie spawana. Zastosowano w niej nowy typ dalmierza, wspomaganego przez komputer balistyczny. Zupełnym novum był całkowicie zintegrowany system kierowania ogniem sterowany komputerem balistycznym. Podstawowy przyrząd celowniczy celowniczego i stabilizowany obserwacyjno-celowniczy przyrząd dowódcy czołgu, zostały połączone z armatą w jeden całkowicie zautomatyzowany i wspomagany komputerowo zespół ogniowy. Tak zintegrowany system kontroli ognia, potrzebował znacznie mniej czasu na oddanie pierwszego, skutecznego strzału. Dzięki tak nowoczesnemu systemowi kontroli ognia, uzyskano niespotykaną we wcześniejszych wersjach Leoparda 1 celność prowadzonego ognia.

Brazylijski czołg Leopard 1A5 BR

Tak zmodernizowany czołg dostarczył tak ważnych danych i niezbędnych wniosków, które pozwoliły już w kolejnych wersjach rozwojowych, jeszcze bardziej unowocześnić automatyczny system kontroli ognia. Dowódca otrzymał nowy, zamontowany na wieży obrotowy celownik typu PERI R12 (zewnętrzna różnica między wersjami czołgu Leopard 1 A3, a wersją A4). Dzięki zamontowaniu w tej wersji w pełni zautomatyzowanej skrzyni biegów polepszone zostały dość znaczne możliwości trakcyjne czołgu, zwłaszcza w terenie. Nowo wyprodukowane wozy Leopard 1 A4 zostały skierowane do niemieckiej 10. Dywizji Pancernej, która wchodziła w skład II Korpusu Bundeswehry. Niewielką ilość pojazdów skierowano także do 2. Jednostki Szkolnej (KTS) w Munster.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

Grecki Leopard 1A4, lata 90.-te

• Załoga wozu – 4 żołnierzy (dowódca, działonowy, ładowniczy, kierowca)

• Długość kadłuba – 7090 mm

• Długość maksymalna wozu z lufą ustawioną na 12 h – 9540 mm

• Szerokość kadłuba bez bocznych osłon – 3370 mm

• Wysokość maksymalna wozu – 2620 mm

• Szerokość stosowanej gąsienicy – 550 mm

• Prześwit kadłuba – 440 mm

• Szerokość śladu – 2700 mm

• Nacisk jednostkowy na grunt – 0,90 kg/cm²

• Masa bojowa wozu – 42 400 kg

• Zastosowany silnik – MTU MB 838 Ca-M 500 V-10 cylindrów przy 2200 obr./min.

Leopard 1A4, AS-1 „Assassin”, 1. Australijski Pułk Pancerny, Puckapunyal, Victoria

• Pojemność skokowa – 37 330 cm³

• Prędkość maksymalna wozu – do 62 km/h

• Skrzynia biegów – ZF 4HP-250 Hydromedia, 4 biegi jazdy do przodu, 2 biegi jazdy do tyłu, przełożenie 1:3, 809, przekładnia planetarna

• Koła jezdne – średnica 650 mm

• Koło podtrzymujące górny bieg gąsienicy – średnica 220 mm

• Zapas przewożonego paliwa – 985 dm³

• Średnie zużycie paliwa na drodze – ok. 180 litrów na 100 km

• Zasięg maksymalny wozu – na utwardzonej drodze do 600 km

• Zdolność pokonywania przeszkód terenowych:

• Zdolność pokonywania ścianek pionowych – do 1100 mm

• Zdolność brodzenia bez przygotowania – do 1200 mm

• Zdolność brodzenia z przygotowaniem – do 2200 mm

Leopard 1A3 (późny C1) ze szwadronu „A”, 8. Kanadyjskich Huzarów, stacjonujących w Lahr, marzec lat 90.-tych

• Zdolność pokonywania przeszkody wodnej po dnie – do 4000 mm

• Zdolność pokonywania rowów o szerokości – do 2900 mm

• Uzbrojenie wozu – główne: czołgowa armata L7A3 kalibru 105 mm (10,5 cm), dodatkowe: sprzężony z armatą uniwersalny karabin maszynowy Maschinengewehr 3 kalibru 7,62 mm, dodatkowo jeden przeciwlotniczy na stropie wieży Maschinengewehr 3 kalibru 7,62 mm

• Zapas amunicji działowej – 60 naboje scalone w metalowej łusce

• Zapas amunicji karabinowej – 3000 sztuk naboi

• Opancerzenie wozu:

• Przód kadłuba – 70 mm

• Boki kadłuba – 35 mm

• Tył kadłuba – 25 mm

• Wieża – brak danych

Turecki Leopard 1A5, lata 90.-te

Druga Modernizacja Leoparda 1 A1 – Leopard 1 A1 A1

Wszystkie pojazdy pierwszej, drugiej, trzeciej oraz czwartej serii produkcyjnej, oznaczane dotychczas jako czołgi Leopard 1 A1, otrzymały w latach 1975-1977: nowy, wyprodukowany przez firmę Blohm und Voss dodatkowy pancerz na wieży. Pancerz ten składał się z płyt pancernych, pokrytych warstwą gumy, przymocowanych do wieży za pomocą specjalnych, amortyzowanych tulejek dystansowych. Zastosowanie tego typu pancerza, znacząco podniosło odporność samej wieży na przebicie, ale ciężar całego czołgu wzrosło do 42 400 kg. Tak zmodernizowana wieża nachodziła na pokrywę silnika, stwarzało to niestety konieczność odkręcania podczas wymiany jednostki napędowej kilku płyt dodatkowego pancerza. Polepszono pracę filtra powietrza silnika. Leopard 1 A1 A1, otrzymały także dłuższe liny holownicze oraz podciśnieniowe zabezpieczenie luków, zapobiegające rozruchowi silnika wozu przygotowanego do jazdy podwodnej przy zamkniętych lukach, zapobiegało to „wyssaniu powietrza” przez pracujący silnik z wnętrza czołgu.

Leopard 1 A3

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

Kolejne Modernizacje Czołgu Leopard 1 – A1 A2 oraz A2 A1 i A3 A1

Od 1980 roku został wprowadzony na uzbrojenie Bundeswehry PZB 200, czyli czołgowy celownik i przyrząd obserwacyjny. W tym czasie niektóre Leopardy 1 A1 A1, Leoparda A2 oraz Leoparda 1 A3: wyposażono w to właśnie urządzenie. Warto tutaj zaznaczyć, że wprowadzone w 1979 roku do służby Leopardy 2, z drugiej partii pierwszej serii produkcyjnej, z powodu opóźnienia w wykonaniu przeznaczonych dla nich termowizorów, otrzymały początkowo urządzenie PZB 200. To sprawiło, że nie wszystkie Leopardy 1 otrzymały urządzenie PZB 200 w przewidywanym czasie.

Czołg do nauki jazdy Leopard 1

PZB 200 jest wzmacniaczem światła przeznaczony do celowania i obserwacji terenu. Urządzenie jest instalowane w czołgu w następujący sposób. Pod specjalną osłoną, z lewej strony jarzma armaty, umieszczona jest kamera niskiego poziomu oświetlenia (Low Light Lewel Television – LLLTV). Obraz z tej kamery, jest projektowany na monitorach umieszczonych przed dowódcą oraz celowniczym. Obraz na monitorach można wzmacniać oraz regulować jego ostrość. Tak wyposażone Leopardy z pierwszej do czwartej serii produkcyjnej otrzymały dodatkowy symbol A2 i oznaczone były jako Leopard 1 A1 A2. Pojazdy z piątej serii produkcyjnej oznaczone zostały jako Leopard 1 A2 A1 oraz Leopard 1 A3 A1.

Powstanie Leoparda 1 A5

Leopard 1 A1

Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku badano możliwość unowocześnienia czołgów Leopard 1 A1 A1, A1 A2, A1 A3 oraz A1 A4 i lepsze dostosowanie ich do wymogów współczesnego pola walki, a nawet z perspektywą utrzymania tych czołgów w linii, dłużej niż do 2000 roku. Przede wszystkim były brane pod uwagę możliwości rozwoju nowoczesnej amunicji, elektroniki i optyki, a także rozwiązania jakie zostały wykorzystane w konstrukcji Leoparda 1 A4, czyli technologia pancerzy nowszej generacji.

W tym czasie, na dalszy rozwój systemów uzbrojenia Leoparda 1, miał bardzo poważny wpływ następujące czynniki. Nadal istniała duża przewaga ilościowa wozów bojowych przeciwnika, sojuszu państw należących do Układu Warszawskiego, ciągłe podnoszenie poziomu jakościowego nowszych czołgów ZSRR, takich jak T-64B, T-72A czy nowych T-80. Przewidywana potrzeba prowadzenia intensywnej wymiany ognia podczas nocnych lub złych warunkach atmosferycznych, dlatego zaistniała poważna konieczność wyposażenia czołgów Leopard 1 w postaci nowej centrali systemu kierowania ogniem, które miało zostać wyposażone w kamerę termowizyjną (Warmebildgerat), przy jednoczesnym pozostawieniu częściowo starszych, używanych na tych czołgach urządzeń optycznych. Przewidywano także pełne zmodernizowanie amunicji kalibru 105 mm oraz opancerzenia wieży i częściowo kadłuba.

Kanadyjski Leopard 1C2 ładowany do C-17 Globemaster III . Dodatkowy pancerz Mexas na wieży i kadłubie jest wyraźnie widoczny

W tym samym czasie, trzy niemieckie firmy pracowały bardzo intensywnie nad nową centralą systemu kierowania ogniem. W grudniu (a być może już na początku września( 1983 roku wybrano do uzbrojenia automatyczną centralę systemu kierowania ogniem typu EMES 18, firmy Krupp-Atlas Elektronik (KAE), z Bremy (Bremem). Głównym wykonawcą systemu typu EMES 18, została firma Wegmann & Co., z Kassel. Do modernizacjo zostało przeznaczonych łącznie 1225 pojazdów od pierwszej do czwartej serii produkcyjnej. Jeden z czołgów podczas testów „spłonął”, ostatecznie zostało 1224 wozy Leopard 1, które przeznaczono do modernizacji. Pierwszy tak zmodernizowany czołg Leopard 1, który został określony jako wersja A5, został na początku 1987 roku skierowany do jednostki bojowej.

Centrala systemu kierowania ogniem EMES zastosowana w Leopardzie 1 A5, składała się z podzespołów opartym na poprzednim EMES 15, który zastosowano w czołgu podstawowym Leopard 2. Dzięki temu, zastosowanie tego rozwiązania, spowodowało, że chociaż w niewielkiej skali czołgi Leopard 1 A5 oraz Leopard 2, były częściowo wyrównane walorami bojowymi.

Leopard 1 A4

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Drezno, Militärhistorisches Museum der Bundeswehr

Centrala systemu kierowania ogniem EMES 18 składała się z następujących komponentów:

• główny celownik HZF, który służył celowniczemu i dowódcy do obserwacji oraz szybkiej identyfikacji celów i pomiaru ich odległości w dzień oraz w nocy, przy znaczącej ograniczonej widoczności. W skład tego zespołu obserwacyjnego wchodził umieszczony na dachu wieży dalmierz laserowy (nadajnik oraz odbiornik) i termowizor WBG-X (Warmebildgerat). Całość systemu była umieszczona w zamykanej dwiema otwieranymi na bok klapami osłonie pancernej. Otwory po wcześniejszym, stosowanym dalmierzu typu TEM-2A2, zostały zasłonięte płytami pancernymi.

• nowy komputer balistyczny, który został umieszczony pod siedzeniem dowódcy pochodzi z Leoparda 2, ale został częściowo zmodernizowany. Komputer balistyczny analizuje uzyskane przez HZF dane, uwzględniając przy tym: rodzaj używanej amunicji, odległość wyznaczoną do celu, temperaturę zewnętrzną, ciśnienie powietrza, temperaturę ładunku miotającego w naboju, pochylenie wzdłużne i poprzeczne pojazdu oraz zmiany położenia oznaczonego celu. Ruch własny i ruch celu są automatycznie korygowane przez komputer balistyczny. Linie obserwacyjne HZF oraz WBG-X są przestrzennie stabilizowane. Przy nieznacznej odległości do celu, system reaguje szybciej, niż w przypadku celu oddalonego znacznie dalej, który wymaga większej ilości obliczeń balistycznych. Armata czołgowa L7 A3 kalibru 105 mm oraz sprzężony z nią karabin maszynowy Maschinengewehr 3A1, są automatycznie naprowadzane na wyznaczony cel, z uwzględnieniem wszystkich zmian wynikających z ruchu własnego i wyznaczonego celu.

• komputer balistyczny jest wyposażony w digitalny kern balistyczny, umożliwiający w przypadku zastosowania nowego typu amunicji, dostosowanie całego systemu bez względnych przeróbek.

Leopard 1A5, 2. Dywizja Pancerna, 354 Kompania, 2. Batalion, Ćwiczenie REFORGER FTX „Certain Challenge”, wrzesień 1988 roku

• pulpit komputera balistycznego umieszczony jest ponad celowniczym, co ma umożliwić korzystanie z niego także przez dowódcę czołgu. Klawiatura pulpitu umożliwia wprowadzenie odpowiednich korekt i zmian do systemu (całość została przejęta z wozów Leopard 2).

• peryskop obrotowy dowódcy TRP, został przejęty z wcześniej stosowanej jednostki systemu kierowania ogniem. Został on jednak zmodernizowany i przyjął dłuższy element optyczny (zwierciadła). Celownik celowniczego TZF został przejęty, niezmieniony.

Stanowisko kierowcy wozu

• z czołgu podstawowego Leopard 2 został przejęty system zamka z armaty czołgowej kalibru 120 mm.

• nowy system kierowania ogniem otrzymał także system diagnostyczny, który w stosunkowo szybkim czasie potrafi trafnie zlokalizować miejsce defektu lub uszkodzenia.

Włoski czołg Leopard 1 z 132. Brygady Pancernej

• wprowadzono także urządzenie do szybkiego testowania i korygowania, a w razie potrzeby, przez celowniczego centrycznego ustawienia celownika HZF w stosunku do armaty czołgowej. Instalacja nowej centrali systemu kierowania ogniem czołgu znacząco podwyższyła walory bojowe Leoparda 1 A5, a szczególnie w zakresie prowadzenia walki w warunkach nocnych i złych warunków atmosferycznych.

Inne Modyfikacje i Unowocześnienia Leoparda 1 A5

Australijski Leopard AS1 na ćwiczeniach, 2005 rok

W trakcie trwania modernizacji wprowadzono także od 1988 roku nowy serwohydrauliczny system sterowania dla układu hydrauliki wieży typu SRK. Zastąpił on używany poprzednio system firmy Cadillac-Gage. Zmodernizowane wcześniej czołgi uzyskały ten system w późniejszym terminie. Pewne zmiany dotyczyły także podwozia i polegały na zmianie łożyskowania drążków skrętnych. Poza tym wszystkie wozy pierwszej i drugiej serii produkcyjnej otrzymały uchwyty na bokach kadłuba oraz na płycie tylnej. Urządzenie do ochrony przez środkami „ABC” zostało ponownie zmodernizowane, a peryskop kierowcy dostał możliwość zmywania silnych zabrudzeń strumieniem wodnym (podobne urządzenie montowane jest w niektórych samochodach i służy do czyszczenia reflektorów). Następcą stosowanej dotychczas amunicji APDS, została amunicja typu APFSDS (Armour Piercing Fin Stabilized Disgarding Sabot). Te oznaczone jako seria DM 33/63 (wzorowane na izraelskiej amunicji kalibru 105 mm M413/M426), pociski APFSDS są stabilizowane w locie obrotowo oraz posiadają podkalibrowy rdzeń wykonany z ciężkich spieków wolframowych. Posiadają one średnią przebijalność rzędu do 400 mm – DM 33 lub do 475 mm – DM 63 (jednorodnej płyty stalowej, z odległości 2000 metrów).

Nowa Generacja Środków Łączności

Leopard 1 A4

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

Czołgi podstawowe Leopard 1 zostały objęte kolejną modernizacją środków łączności w Bundeswehrze. Wyposażono je w nową radiostację SEM 80/90. Masa tej radiostacji zmniejszyła się o koło 60%. Zmniejszyły się też jej wymiary. Radiostacja jest zbudowana modułowo i przy typie SEM 80 wprowadza się jedynie moduł wzmacniacza 40 W. W ten sposób powstaje SEM 90. Po przez zastosowanie digitalnego przekazu sygnału; jakość i odporność na wszelkie zakłócenia uległa znacznej poprawie, jednocześnie znacznie zmniejszyły się możliwości podsłuchu przez przeciwnika. Nowy system łączności otrzymały także Leopardy 1 pochodzą ce od pierwszej do czwartej serii produkcyjnej, które jeszcze nie zdążyły zostać zmodernizowane do standardu Leoparda 1 A5. Wyposażone w nowe urządzenia łączności Leopardy 1 uzyskały jednocześnie całkowicie nowe oznaczenia i tak: Leopard 1 A1 A1, został oznaczony teraz jako Leopard 1 A3, zaś wersja Leopard 1 A1 A2 (z PZB 200), został teraz oznaczony jako Leopard 1 A1 A4.

Niektóre pojazdy piątej serii produkcyjnej, zostały też wyposażone w nowe środki łączności i co za tym idzie zmieniono ich oznaczenia: Leopard 1 A2 jest oznaczony jako Leopard 1 A2 A2, Leopard 1 A2 A1 (wersja z PZB 200) jest oznaczony jako Leopard1 A2 A3. Leopard 1 A3 został oznaczony jako Leopard 1 A3 A2, zaś Leopard 1 A3 A1 (także wersja z PZB 200), został oznaczony jako Leopard 1 A3 A3. Przy okazji dodatkowej modernizacji nowego wyposażenia radiowego, także i nowe oznaczenie zyskały Leopardy 1 A5, które zostały oznaczone jako Leopard 1 A5 A1. Pojazdy te charakteryzują się nieco krótszą anteną.

Holenderska Armia Leopard 1-V, 2. Batalion Pancerny, 13. Brygada Pancerna FTX, Operacja „Field Lion”, wrzesień 1988 rok

Urząd do spraw rozwoju techniki wojskowej BWB (Bundesamt fur Wehrtechnik und Beschaffung) wraz z kilkoma koncernami, przeprowadził nowe próby do podniesienia wartości bojowej Leoparda 1. Zbudowano nowe jarzmo armaty i testowano na pancerzu zasadniczym – kostki pancerza reaktywnego. Jednak wszystkie te zmiany nie zostały wprowadzone do użytku w produkcji seryjnej. W celu zwiększenia siły ognia czołgu, przeprowadzono także modernizację, która miała umożliwić zmianę głównego uzbrojenia, na stosowaną armatę czołgową gładkolufową firmy Rheinmetall, kalibru 120 mm L/44, która jest zastosowana na czołgu podstawowym Leopard 2. Modernizacje zostały przeprowadzone i potwierdziły zwiększenie ogólnej ochrony pancerza i efektywność uzbrojenia – nowy czołg miał uzyskać oznaczenie Leopard 1 A6, ale do ostatecznej realizacje tego projektu powstrzymały względy polityczne oraz finansowe – rozpad na wschodzie sojuszu Układu Warszawskiego.

Czołgi Leopard 1 w służbie

Duński Leopard 1 DK

Czołgi Leopard 1 A5 w służbie nowej Bundeswehry

W następstwie ustalonych na Konferencji KBWE, limitów posiadanych przez państwa sygnatariuszy ilość sprzętu bojowego, w RFN musiano przeznaczyć pewną ilość czołgów na złom lub przebudować je na czołgi pogotowia technicznego. W pierwszym rzędzie wzięto wozy Leopard 1, które najstarsze wersje znajdowały się już na służbie prawie 30 lat. Pewna ilość czołgów Leopard 1, w ramach pomocy militarnej zostało posłane do Grecji oraz Turcji. W tej sytuacji, w aktywnej służbie pozostały wyłącznie czołgi Leopard 1 A5 oraz Leopardy 1 A5 A1 oraz niewielką liczbę wersji Leoparda 1 A2 A1 i A2 A3. Te dwie ostatnie wersje były wówczas używane tylko przez jedną brygadę pancerną „Jutland” z 6. Dywizji Pancernej. Ustalono, że do 1994 roku na aktywnej służbie pozostaną już tylko czołgi Leopard 1 w wersji A5 A1.

Norweski Leopard 1 A3 (wczesna seria produkcyjna) – w zimowym plenerze

Leopardy 1 na terytorium byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej

We wrześniu 1989 roku stało się już jasne, że dni państwa NRD są już policzone, zaś 3 października 1990 roku nastąpiło ostateczne zjednoczenie Niemiec. W trakcie trwania rozmów poprzedzających owo zjednoczenie, została ostatecznie ustalona górna granica liczebności przyszłych sił Bundeswehry. Ustalono ją na liczbę 370 000 żołnierzy wszystkich rodzajów niemieckich sił zbrojnych. Całość organizacyjna została ujęta w „Strukturze Armii Lądowej Nr. 5” (Heersstruktur 5). Uwzględniono w niej nową, zaistniałą po rozpadzie ZSRR oraz sojuszu państw Układu Warszawskiego sytuację polityczną i militarną w Europie. W porozumieniu przed zjednoczeniowym ustalono, że jednostki wojskowe, znajdujące się na terytorium byłej NRD (ówcześnie określane jako „Korpus Terytorialne Dowództwo Wschód”), do czasu wycofania z Niemiec Wschodnich – Zachodniej Grupy Wojsk Radzieckich, nie będą podlegać strukturze wojskowej NATO.

Leopard 1 A5

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Munster, Deutsche Panzermuseum

W wyniku ostatecznego zjednoczenia Niemiec Zachodnich i Wschodnich, Bundeswehra odziedziczyła ogromny spadek uzbrojenia po National Volks Armee (NVA), czyli byłej armii, byłego już NRD. Ustalono wtedy, że jedynym sprzętem pancernym, jaki pozostanie na wyposażeniu Bundeswehry wozu, będą bojowe wozy piechoty BMP-1 i BMP-2 (BWP-1 i BWP-2; oznaczenia dla Wojska Polskiego). Wprowadzono w nich kilka niewielkich zmian i oznaczono je jako BMP-1/BMP-2 A1 „Ost”. Pozostałe pojazdy pancerne byłej armii NVA, zostało zgromadzone w kilku dużych składnicach zbiorczych – dotyczyło to m.in.: T-72 M/M1 czy T-55A/AM. Oczekiwały one na sprzedaż do stref nie zagrożonych konfliktami wojennymi lub zostały w większości złomowane. Stało się jasne, że wchodzące w skład Bundeswehry, a znajdujące się jednostki wojskowe na terytorium byłego NRD mają zostać przezbrojone w sprzęt, który znajdował się na wyposażeniu RFN.. Jednostki bojowe zostały zgrupowane w związki taktyczne i operacyjne (Wehrbereiche) VII Neubrandenburg oraz VIII Lipsk (Leipzig), zostały podzielone zgodnie z nową „Strukturą Wojsk Lądowych Nr. 5”. Brygady pancerne z trzech dywizji, otrzymały jako swoje wyposażenie czołgi Leopard 1 A5, Leopardy 1 A5 A1 oraz nowe Leopardy 2. Każda z brygad posiadała dwa bataliony pancerne i jeden batalionowy dywizji artylerii. Batalion grenadierów pancernych posiadał na swoim uzbrojeniu do końca 1993 roku BMP-1 A1 oraz BMP-2 A1 „Ost”, aby zostać następnie przezbrojone w niemieckie bojowe wozy piechoty Marder 1 w wersjach A2 oraz A3. Bataliony pancerne w większości wyposażone w Leoparda 1 A5 A1, zostały następnie przezbrojone w Leoparda 2. Pozostałą niewielką ilość czołgów Leopard1 zostało następnie przebudowane do roli wozów zabezpieczenia technicznego (WZT).

Czołg szkolny na bazie Leoparda 1

Duński czołg Leopard 1A5-DK stacjonujący w byłej Jugosławii w ramach IFOR. Rok 1996

W latach pomiędzy 1978-1979, zostało zbudowane łącznie 60 czołgów tzw. szkolnych na bazie Leoparda 1. Były to seryjne wozy, które w trakcie produkcji zostały przekonstruowane jako wozy przeznaczone do celów szkoleniowych. Posiadały one zamiast wieży, specjalną dużą oszkloną nadbudówkę oraz makietę uzbrojenia głównego. W celu uzyskania odpowiedniej masy wieży, zastosowano dodatkowe obciążenie. W tej nadbudówce jedno miejsce zajmuje instruktor nauki jazdy oraz da dodatkowe miejsca dla uczniów na kierowców dla Leoparda 1. Miejsce kierowcy zajmuje trzeci uczeń. Instruktor nauki jazdy ma do swojej dyspozycji komplet urządzeń sterujących czołgiem. Istnieje możliwość instalowania w szkolnej nadbudówce, urządzeń do nauki jazdy w nocy i co idzie za tym także może przechodzić odpowiednie przeszkolenie. Z większości czołgów przebudowanych na jednostki szkolne do nauki jazdy, został zdemontowany zewnętrzny telefon.

Leopard 1 BE (Belgia)

System kierowania ogniem SABCA

Pierwszym, poza Republiką Federalną Niemiec, państwem znajdującym się w strukturze sojuszu NATO, które otrzymało Leoparda 1, była Belgia. Pierwszy seryjny czołg dla belgijskiej armii lądowej, były wozami pochodzącymi z trzeciej serii produkcyjnej, które zbudowano w lutym 1968 roku. Natomiast większość z 334 wyeksportowanych na terytorium Belgii czołgów Leopard 1 BE, pochodziła już z czwartej serii produkcyjnej. Leopard 1 BE był uzbrojony (zamiast stosowanych w RFN karabinów maszynowych Maschinengewehr 3), w pochodzący z Belgii karabin maszynowy FN MAG, kalibru 7,62 mm. Od 1975 roku belgijskie czołgi Leopard 1 BE otrzymywały system stabilizacji armaty typu Cadillac-Gage, zaś sama armata otrzymała osłonę termiczną.

Pierwsze pojazdy (około 30%), jakie znalazły się na terytorium Belgii, wyposażone zostały w system kierowania ogniem typu SABCA z celownikiem optycznym połączonym z dalmierzem laserowym oraz komputerem pokładowym. Głównym zadaniem celowniczego jest jedynie zgranie położenia krzyża optycznego celownika z wyświetlanym przez komputer krzyża celowniczym, resztę wszystkich obliczeń wykonuje komputer, odbierając dane z 7 zainstalowanych czujników-sensorów, które mierzą: ciśnienie powietrza, temperaturę ładunku miotającego naboju, siłę wiatru, temperaturę lufy, pochylenie i przechylenie pojazdu. Czujnik do pomiaru prędkości wiatru umieszczony jest na środku dachu wieży. Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku pozostałe Leopardy 1 BE zostały wyposażone w drugą oraz trzecią udoskonaloną wersję urządzenia systemu kierowania ogniem SABCA. W październiku 1988 roku został przekazany armii belgijskiej pierwszy zmodernizowany Leopard 1 BE z doświadczalnym pancerzem dodatkowym niemieckiej firmy Blohm und Voss, odpowiadający standardowi wozom niemieckim i norweskim. Dodatkowo prototyp ten został wyposażony w zmodernizowaną centralą systemu kierowania ogniem firmy SABCA i OIP-Industriel (z nowym typem komputera i urządzenia noktowizyjnego). W skład nowego systemu wchodzi także nowy celownik i termowizor. Zainstalowano także urządzenie do szybkiego testowania i korygowania ustawienia osi optycznej celownika, w stosunku do położenia armaty czołgowej. Taka modernizacja 334 Leopardów 1 BE, armii belgijskiej była przewidywana w dwóch dużych fazach. Pierwsza faza celowała w zainstalowanie dodatkowego pancerza oraz całkowicie nowe trójbarwne malowanie ochronne, druga to zainstalowanie nowego systemu kierowania ogniem. Do końca 1990 roku zmodernizowano pierwsze pięć pojazdów. Modernizacja pozostałych maszyn ostatecznie trwała do 1997 roku. W służbie pozostawiono 132 czołgi zmodernizowane do standardu A5, jako rezerwa mobilizacyjna.

Leopard 1 A5 – pojazd pochodzący z Grecji

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Lesany – Muzeum Techniki Wojskowej

Od chwili wprowadzenia Leoparda 1 BE do służby w Armii Belgijskiej, długo pozostawał podstawowym czołgiem tej armii, aż do jego wycofania, nie mając następnie żadnego dziś następcy.

Podczas Eurosatory 2022 John Cockerill zaoferował pakiet modernizacji Cockerill Medium Tank 3105 dla czołgów Leopard 1. Prototyp modernizacji zintegrował kadłub Leoparda 1A5(BE) z wieżą Cockerill 3105. Jedyną modyfikacją kadłuba była instalacja pierścienia adaptera do nowej wieży i instalacji elektrycznej. Wieża jest uzbrojona w 105 mm Cockerill 105HP z 12-nabojowym automatem ładowania i kalibru 7,62 mm współosiowym karabinem maszynowym, z celownikami termicznymi i dziennymi. Instalacja nowej wieży zmniejsza masę czołgu o 5000 kg, a załogę czołgu do 3 osób. Prototyp został przebudowany w zakładzie Johna Cockerilla w Aubange i przeszedł testy ogniowe w bazie wojskowej Suippes w marcu 2022 roku.

Leopard 1A5, 2. Kompania, 14. Batalion Pancerny, 1. Brygada Grenadierów Pancernych, FTX „Sharfer Bohrer”, marzec 1990 rok

Armia belgijska miała również następujące warianty:

• 36 pojazdów ewakuacyjnych (ARV – TRV)

• 17 czołgów Pioneer (pancerne saperskie)

• 55 czołgów przeciwlotniczych Gepard (wycofane ze służby)

• 12 czołgów do nauki jazdy

• 9 Leguan AVLB (most pancerny wystrzeliwany z pojazdu)

Były belgijski Leopard 1 w służbie armii brazylijskiej . Charakterystycznym elementem zbiorników z pierwszych trzech partii konstrukcyjnych są kratki wydechowe z pionowymi rozpórkami. Po bokach schowki na narzędzia.

Belgia sprzedała swoje ostatnie 50 czołgów Leopard 1A5BE firmie OIP Land Systems w 2014 roku za około 37 000 euro za sztukę. W styczniu 2023 r. rząd chciał je odkupić i przekazać Ukrainie, jednak zakup został opóźniony z powodu nieporozumienia co do ceny, a OIP chciało około 500 000 euro za sztukę, aby pokryć koszty ich odnowienia do stanu gotowości bojowej. Wszystkie 50 zostało następnie zakupione przez Rheinmetall, przy czym 30 miało zostać odnowionych, a 20 wykorzystanych jako części zamienne.

Leopard 1 NL oraz Leopardy 1 V (Holandia)

Leopard AS1 z przeciwminowym wykopowym lemieszem

W latach 1967-1968 przeprowadzono na terenie Holandii próby porównawcze kilku czołgów, spośród których miano wybrać przyszły sztandarowy czołg podstawowy dla armii tego kraju.

Wówczas do prób stanęły trzy konstrukcje: wóz z wspólnej współpracy amerykańsko-niemieckiej, określony jako MBT 70, jako nowy przyszły czołg dla sił państw NATO, brytyjski czołg podstawowy Chieftain Mk. III oraz Leopard 1, który wyszedł z nich zwycięsko. Armia holenderska zamówiła 468 Leopardów 1 NL. Zostały one dostarczony w latach 1969-1972 roku. Wiele z nich otrzymało produkowane na terenie Holandii, na licencji koncernu DAF (oraz innych firm holenderskich), wyposażenie Leoparda 1 NL, posiadała urządzenie radiowe produkcji w Stanach Zjednoczeniowych oraz produkowane w Holandii urządzenie do stawiania osłony dymnej. W późniejszym czasie wszystkie pojazdy wyposażono w system stabilizacji uzbrojenia armaty czołgowej i sprzężonego z nim karabinu maszynowego, który opracowano w firmie Honeywell. Zastosowano także wyposażenie optyczne specjalnie dostosowane do angielskiej amunicji typu L/52 APDS. W miejsce stosowania niemieckich karabinów maszynowych, stosowano belgijskie FN MAG.

Holenderski Leopard 1

Dalsza modernizacja wszystkich Leopardów 1 NL, do pełnego standardu Leopard 1 V (V – oznacza nową wersję unowocześnioną), która polegała na zabudowaniu dodatkowego opancerzenia wieży, zabudowaniu osłon bocznych górnego biegu gąsienicy, zastosowaniu nowego typu centrali systemu kierowania ogniem typu EMES 12A3 AFSL – 2 produkowanej przez firmy Honeywell, Zeiss i Odelft oraz na zamontowaniu osłony termicznej lufy armatniej. Zastąpiono także stosowaną dotąd amunicję typu L/52, przez nową typu L64 APFS. W 1991 roku rząd holenderski postanowił, że Leopard 1 V pozostanie w służbie do końca 1994 roku, a następnie maszyny zostały w rezerwie, aż doprowadzono je do sprzedania. Część z nich w latach 90.-tych XX wieku sprzedano do Chile (202 czołgi) oraz przekazano bezpłatnie Grecji (170 sztuk).

Na początku 1995 roku Leopard 1V został wycofany ze służby w Holandii bez zastąpienia, a większość pojazdów została przekazana Grecji lub sprzedana Chile. Około 50 czołgów zostało zachowanych do różnych celów, w tym do wykorzystania jako pomniki, eksponaty muzealne, cele do ćwiczeń z bronią ostrą, pojazdy do nauki jazdy i inne niszowe zastosowania.

Przerobiony Leopard armii włoskiej (wariant A5). Wyraźnie widoczną i uderzającą zmianą w tej wersji jest system kontroli ognia EMES 18 nad jarzmem działa. Dodatkowy pancerz wieży charakteryzuje ją jako odlew stalowy z pierwszej partii konstrukcyjnej

Leopard 1 we Włoszech

Włochy musiały wymienić ogromną liczbę posiadanych u siebie amerykańskich czołgów średnich M47 Patton (II), z czego ponad 2000 otrzymano z zapasów Stanów Zjednoczonych, ale w przeciwieństwie do innych członków NATO nie zainicjowały projektu narodowego, aby to osiągnąć. Ich armia, nie do końca usatysfakcjonowana M60 Patton (dostarczono 300, z czego 200 wyprodukowała firma OTO Melara ), złożyła pierwsze zamówienie na Leoparda 1 w 1970 roku. 200 Leopardów 1A1 i 69 Bergepanzerów 2 dostarczono w latach 1971-1972. Pojazdy te zastąpiły czołgi amerykańskie M47 w Brygadzie Kawalerii Armii Włoskiej „Pozzuolo del Friuli”.

Kanadyjski Leopard 1C1

Kolejne 600 Leopardów 1A2 i 67 Bergepanzerów 2 zostało zbudowanych we Włoszech przez OTO Melara, a dostawy rozpoczęły się w 1975 roku, a druga partia 120 egzemplarzy została zbudowana przez OTO Melara w latach 1980–1983. Wszystkie włoskie Leopardy były A2, ale bez stabilizatorów i fartuchów. 200 A1 pierwotnie zakupionych w Niemczech zostało ostatnio częściowo zmodernizowanych do tego standardu. W 1985 roku zamówiono czterdzieści Pionierleopardów (AEV), dziewięć szkolnych (dla kierowców, bez uzbrojenia) i 64 Biber (AVLB). Dwanaście Pionierleopardów zostało wyprodukowanych w Niemczech, a 28 przez OTO Melara we Włoszech. Wszystkie Bibery zostały zmontowane przez OTO Melara we Włoszech.

Pod koniec, Włochy były największym klientem Leoparda poza Niemcami z 920 wozami plus 250 specjalnymi wersjami, jedynym z produkcją licencyjną i jedynym krajem, który produkował zarówno M60 i Leoparda 1. Leopard był podstawą włoskich czołgów podstawowych i ciężkich systemów artyleryjskich, począwszy od Leone/Lion i późniejszego OF-40, co doprowadziło do innych osiągnięć, takich jak systemy artyleryjskie Palmaria i OTOMATIC (oba na kadłubie OF-40). Doświadczenie to umożliwiło rozwój C1 Ariete, po tym jak włoska armia zdecydowała w 1984 roku o posiadaniu nowego czołgu narodowego, zamiast kupować 300 Leopardów 2.

Leopard 1A5 z zasobów greckich, Czechy, Lesany

Pod koniec zimnej wojny włoska armia rozpoczęła modernizację i redukcję swoich jednostek pancernych. W 1991 roku wycofano ze służby pewną liczbę czołgów Leopard, podobnie jak flotę czołgów M60. W 1995 roku Włochy kupiły od Bundeswehry 120 nadwyżkowych wież A5, które zamontowano na takiej samej liczbie przerobionych kadłubów A2. Czołgi te brały udział w różnych misjach pokojowych na Bałkanach, nigdy nie biorąc udziału w akcji. Ostatni A1/A2 został wycofany w 2003 roku, a ostatni A5 w 2008 roku, pozostawiając Ariete jako jedyny czołg we włoskiej służbie. Liczba AEV, ARV i AVLB została zmniejszona, a niektóre zmodyfikowano tak, aby współpracowały z Ariete. Podano, że będą służyć jeszcze przez kilka lat, ponieważ nie wybrano jeszcze żadnego następcy. W 2022 r. nie doszło do skutku umowa sprzedaży blisko 100 czołgów Leopard 1A5 składowanych w Lencie państwu Ameryki Południowej.

Leopard 1 w Norwegii

Norwegowie zamówili pierwsze Leopardy 1 w listopadzie 1968 roku po zakończeniu bardzo intensywnych prób porównawczych ze szwedzkim czołgiem typu „S” (Strv 103). W latach 1970 i 1971 zamówione czołgi zostały przekazane do Norwegii. Podobnie jak i pojazdy zostały przeznaczone na eksport do Włoch, pochodziły łącznie z czwartej serii produkcyjnej.

Podczas jednej z pierwszych modernizacji systemy hydrauliczne stabilizacji wieży zastąpiono przez całkowicie elektryczne. Część z tych wozów w późniejszych latach zostało zmodernizowane do standardu niemieckiej wersji Leoparda 1 A5. Do 1994 roku zostało w ten sposób zmodernizowane pozostałe wozy, dodatkowo z Republiki Federalnej Niemiec z magazynów zostało sprowadzonych dodatkowo 92 maszyny, które w większości standaryzowane do wersji Leopard 1 A5. Leopardy wycofano w roku 2008.

Leopard 1A5 (BE)

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Zabrze, Park Techniki Militarnej – Muzeum Techniki Wojskowej im. Jerzego Tadeusza Widuchowskiego

Leopard 1 w Turcji

W ramach pomocy wojskowej, w okresie pomiędzy wrześniem 1982 roku, a grudniem 1983 rokiem, Turcja otrzymała 77 Leopardów 1 TU. Pojazdy te pochodzą z drugiej połowy piątej serii produkcyjnej (Leopard 1 A3). 54 pojazdy pancerne wyprodukowano w firmie Krauss-Maffei AG w Monachium, resztę 23 wozów firmie MaK w Kilonii.

Holendrzy zmodernizowali swoje Leopardy 1A1 nabyte w latach 1969–1972 do standardu Leopard 1V widocznego tutaj. Pojazd otrzymał pancerz wieży z odstępami i nowy system kierowania ogniem. Holenderskie urządzenie symulujące ostrzał zamontowano na osłonie, po prawej stronie lufy

Leopard 1 TU został wyposażony w urządzenie EMES 12A3 oraz PZB 200. W końcu lat osiemdziesiątych XX wieku Turcja dodatkowo otrzymała także zmodernizowane czołgi Leopard 1, w wersji unowocześnionej – A4. W latach 1990-1991 w firmie Krauss-Maffei AG zostało zmodernizowanych do standardu czołgów Leopard 1 A5 150 pojazdów, z których dla Turcji zostało przeznaczonych 80 czołgów w wersji Leopard 1 A5 A1. W roku 2009 turecka armia używała 337 sztuk różnych wersji Leopardów 1.

Armia turecka zmodernizowała swoje czołgi Leopard 1 do wersji zwanej Leopard 1T „Volkan”. Program modernizacji obejmował seryjną produkcję i integrację systemu kierowania ogniem Volkan opracowanego przez ASELSAN. Nowy rodzimy system zapewnia możliwość wykrywania celów w dzień lub w nocy w każdych warunkach pogodowych i środowiskach walki. Znacznie zwiększa prawdopodobieństwo trafienia pierwszym pociskiem w ruchu, a także poprawia żywotność w ciągu 20 lat.

Chilijski Leopard Armii 1V

Druga partia tureckich pocisków Leo 1A3 nosi nazwę Leo 1A3T1 i w rzeczywistości są to pociski 1A3A3 z systemem kierowania ogniem EMES-12A3.

Leopard 1 w Grecji

Operatorzy Leoparda 1 w 2023 r.

Grecja kupiła swoje pierwsze 104 czołgi Leopard 1A3 GR w latach 1983–1984. W rzeczywistości są to czołgi Leopard 1A3, ale zostały wyposażone w SKO EMES 12A3 FCS i kilka innych modyfikacji wymaganych przez grecką armię w tamtym czasie. W 1992 roku grecka armia otrzymała partię 75 czołgów Leopard 1A5 jako rekompensatę za budowę czterech fregat MEKO 200. Kilka miesięcy później Grecja otrzymała kolejną partię 170 czołgów Leopard 1V i 2 czołgi Leopard 1A5 od Królewskiej Armii Holandii – Leopard 1V jest w rzeczywistości czołgiem 1A1A4 z EMES 12A3 AFSL-2 FCS.

Od 1998 roku do 2000 roku Grecja kupiła 192 używane Leopardy 1A5 jako rekompensatę za modernizację greckich samolotów F-4 w Niemczech za symboliczną cenę. W 2001 roku grecka armia zdecydowała się na modernizację 104 Leopardów 1A4GR i 120 Leopardów 1V do wersji A5+, co kosztowało 234 miliony dolarów. Program został anulowany, ponieważ Grecja otrzymała partię 150 Leopardów 1A5 wraz z nowo zbudowanymi Leopardami 2A6 HEL. Od 2011 roku Grecja jest największym użytkownikiem czołgów Leopard 1, mając ponad 500 czołgów podstawowych Leopard 1A5 GR, a także wiele wersji ST, Biber i Leguan.

Grecja prowadzi negocjacje z Niemcami w sprawie dostarczenia Ukrainie blisko 100 czołgów Leopard 1A5 w zamian za uzupełnienie ich zapasów w stosunku 1:1 włoskimi czołgami Leopard 1A5 zakupionymi od szwajcarskiej firmy RUAG, a następnie odnowionymi i zmodernizowanymi przez Rheinmetall.

Leopard 1 w Australii

W 1974 r. rząd Australii potwierdził zakup Leopardów, w sumie nabyto 101 pojazdów, w tym 90 MBT, pięć Bridgelayerów i sześć ARV. Później zakupiono kolejne dwa ARV. Pierwsze Leopardy przybyły do Australii z Niemiec Zachodnich w 1976 roku, kończąc proces selekcji i prób przeciwko amerykańskiej serii M60, który rozpoczął się w 1971 roku, kiedy armia zdecydowała, że potrzebuje następcy dla swoich brytyjskich Centurionów, które służyły od 1952 roku i zostały rozmieszczone podczas wojny w Wietnamie .

W marcu 2004 roku zapadła decyzja o zastąpieniu Leoparda 1 odnowionymi amerykańskimi czołgami M1A1 Abrams AIM. Pierwsze 18 maszyn z 59 zamówionych czołgów M1A1 Abrams przybyło we wrześniu 2006 roku. M88A2 Hercules zastępuje jednocześnie rodzinę czołgów wsparcia Leopard w służbie australijskiej. Leopard 1 był obsługiwany przez 1. Pułk Pancerny i został oficjalnie wycofany ze służby w lipcu 2007 roku. Ich działa nigdy nie zostały użyte w operacjach bojowych. Niektóre wycofane czołgi zostały zaoferowane do muzeów wojskowych lub klubów RSL.

Brazylijskie Leopard 1 A5 BR

Leopard 1 dla Kanady

Jako zamiennik Centuriona, Kanada nabyła 114 czołgów Leopard C1 (odpowiednik Leoparda 1A3 z dalmierzem laserowym) w latach 1978–1979 dla swoich Sił Lądowych. Większość tych czołgów stacjonowała w Niemczech Zachodnich podczas zimnej wojny, a kilka zatrzymano w bazie sił kanadyjskich Gagetown w Nowym Brunszwiku w celu przeprowadzenia szkoleń. W 1976 roku, przed dostawą tych nowych Leopardów, rząd Kanady wydzierżawił od wykonawcy 35 czołgów Leopard 1A2 w celu rozpoczęcia szkolenia załóg z 4. Kanadyjskiej Grupy Brygady Zmechanizowanej (4CMBG) z siedzibą w Niemczech Zachodnich. Czołgi te były na wyposażeniu Royal Canadian Dragoons (RCD), które rywalizowały z innymi załogami czołgów NATO i wygrały konkurs czołgów armii kanadyjskiej w 1977 roku.

Zmodernizowany Leopard 1 C2

Podczas badania możliwości zwiększenia pancerza Leopardów przed modernizacją, pancerz wieży po dokładnym sprawdzeniu miał grubość 34 mm + odlewana stal na ścianie wieży o grubości 15 mm, pancerz „podbrzusza” miał grubość ok. 53 mm + odlewana stal na ramie o grubości 15 mm, fartuch pokrywający gąsienice miał grubość 25,4 mm gumy – nie stali. Dodatkowy pancerz został zastosowany na przedniej połowie fartucha podczas modernizacji, a także zwiększona grubość stali o grubości 13,7 mm na górnych bokach kadłuba i 26,7 mm cala na górnym Glacis – chociaż tylko niewielka garść C1 przeszła całkowitą modernizację.

Modernizacja obejmowała dodanie termowizyjnego sprzętu noktowizyjnego. Pięć lub sześć czołgów Leopard C1 miało niezwykle gruby zestaw pancerza MEXAS appliqué, wykonany przez niemiecką firmę IBD Deisenroth Engineering. Czołgi te, oznaczone jako Leopard C1 MEXAS, służyły w Lord Strathcona’s Horse (Royal Canadians) w misji KFOR w Kosowie w 1999 roku. Później zostały ulepszone o te same celowniki i system kierowania ogniem, co Leopard C2 (patrz poniżej).

Począwszy od 1996 roku, 114 czołgów Leopard C1 będących w służbie miało zostać zmodernizowanych do standardu Leopard 1A5, oznaczonych jako Leopard C2, za kwotę 139 milionów dolarów kanadyjskich . Wieże 123 nadwyżkowych czołgów Leopard 1A5 zakupionych od niemieckiego Ministerstwa Obrony zostały zamontowane w istniejących kadłubach (dziewięć wież zarezerwowano na części zamienne i szkolenia), a niemieckie kadłuby czołgów odsprzedano wykonawcy modernizacji. W tym celu oryginalne wieże Leopard 1A3 miały najpierw usunięte główne uzbrojenie, a następnie zostały usunięte z oryginalnych kadłubów C1. Zmodyfikowane wieże Leopard 1A5 zostały następnie zamontowane na kadłubach C1. Zdemontowane działa L7A3 kalibru 105 mm zostały ponownie zamontowane na nowych wieżach. Ze względu na złożoność procesu modernizacji, z 114 czołgów, 66 czołgów zostało pomyślnie zmodernizowanych. Pierwsze zmodernizowane Leopardy, obecnie nazywane Leopard C2, weszły do służby w listopadzie 1999 roku w bazie CFB Gagetown w Nowym Brunszwiku.

Wieżyczka Leoparda C2 została zmodyfikowana zgodnie z prośbą kanadyjskiej armii, zainstalowano nowe radia, a z tyłu wieżyczki zamontowano nowe pojemniki magazynowe. Oprócz żądanych dodatków, największą aktualizacją kanadyjskiej floty czołgów Leopard było wdrożenie modułu systemu kontroli ognia Atlas-Elektronik SKO EMES-18, który zawierał podobną skomputeryzowaną konfigurację jak SABCA FCS C1, dalmierz laserowy i kamerę termowizyjną. W tym samym czasie zakupiono osiemnaście Leopard Crew Gunnery Trainers.

Czołg podstawowy Leopard 1A5

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Wrocław, REKON 2023 – Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych im. gen. Jakuba Jasińskiego

Kanada wykorzystuje także Beaver AVLB bazujący na Leopardzie 1 oraz Taurus ARV, zakupione razem z oryginalnym Leopardem C1, a także Badger AEV z lemieszem spycharki i łyżką koparki, który wszedł do służby w 1990 roku.

W połowie lat 2000, wycofano ze służby kilka kanadyjskich czołgów Leopard, spodziewając się zastąpienia ich ośmiokołowym systemem Mobile Gun System. Plany te wstrzymano po tym, jak doświadczenia USA ujawniły poważne niedociągnięcia związane ze stabilnością i masą. Spośród przestarzałych czołgów 23 sprzedano firmom w Ameryce Północnej, cztery umieszczono w muzeach lub wykorzystano jako pomniki, w tym dwa w Bovington Tank Museum, a 21 maszyn wykorzystano jako twarde cele na strzelnicach.

Kanada wysłała szwadron Lord Strathcona’s Horse do Afganistanu pod koniec 2006 roku, wyposażony w 17 czołgów Leopard C2 z dodatkowym pancerzem MEXAS, a także cztery pojazdy ratownicze i cztery pojazdy inżynieryjne. Dywizjon pancerny miał zapewniać ochronę konwojów, wspierać kanadyjskie Provincial Reconstruction Teams i inne organizacje wyposażone w lżejsze pojazdy oraz operacje bojowe. Pierwsze czołgi przybyły do Kandaharu w połowie października 2006 roku. 2 grudnia 2006 roku Leopardy stacjonujące w Kandaharze wkroczyły na pole bitwy, co oznaczało pierwszy raz od wojny koreańskiej, kiedy kanadyjski dywizjon pancerny wysłał czołgi na aktywną strefę działań wojennych. Następnego dnia po raz pierwszy od tylu lat oddały strzały w walce, w odpowiedzi na atak rakietowy talibów.

Rozmieszczony dywizjon czołgów brał udział w operacjach bojowych od końca 2006 roku do lipca 2011 roku. Pierwszy dywizjon rozmieszczono z C2 MEXAS. W połowie lipca 2007 roku czołgi zostały wyposażone w osłonę termiczną i jednostkę chłodzącą z kamizelkami załogi. Dywizjon czołgów został powiększony w połowie września 2007 roku o 20 czołgów Leopard 2A6M z pancerzem typu slat bar. System kamuflażu Barracuda został dodany w połowie 2008 roku. Pod koniec 2010 roku dywizjon czołgów dodał pięć nowych czołgów Leopard 2A4M. Dywizjon czołgów operował z trzema różnymi czołgami Leopard, dopóki nie został wycofany z operacji bojowych. C2 MEXAS z pługami minowymi, walcami minowymi i spycharkami był używany obok czołgów Leopard 2, dopóki nie zainstalowano wspornika do ich montażu na czołgu Leopard 2A6M.

Dwa Leopardy 1A5DK ukraińskich sił zbrojnych, wrzesień 2023 rok

Po wstępnej ocenie osiągów Leoparda C2 w Afganistanie, Kanada zdecydowała się zainwestować w czołgi Leopard 2. Ustalono, że brak odpowiedniej klimatyzacji, niezbędnej w palącym upale Afganistanu, pogarszał zdolność bojową załogi czołgu. Później armia zbagatelizowała ten czynnik, powołując się na zwiększoną ochronę pancerną i uzbrojenie głównego działa jako powody modernizacji do czołgu Leopard 2. Po pewnych publicznych spekulacjach kanadyjski minister obrony, Gordon O’Connor, wyjaśnił sytuację w kwietniu 2007 roku.

Aby sprostać natychmiastowym potrzebom w Afganistanie, 20 czołgów Leopard 2A6 z zapasów Bundeswehry zostało zmodernizowanych do standardu 2A6M i wypożyczonych Kanadzie bezpłatnie przez rząd niemiecki. W tym samym czasie nabyto dwa czołgi Leopard 2 Büffel ARV. Pojazdy te zostały wysłane z Niemiec do Afganistanu, a pierwszy z nich przybył 16 sierpnia 2007 roku.

Ukraiński Leopard 1A5DK podczas treningu strzeleckiego, wrzesień 2023 rok

W dłuższej perspektywie Kanada planuje zastąpić wypożyczone czołgi Leopard 2 zakupem 100 nadwyżkowych pojazdów od Holandii, w tym 20 czołgów Leopard 2A6M do służby bojowej, 40 czołgów Leopard 2A4 do celów szkoleniowych i 20 pojazdów wsparcia, takich jak ARV, Bridge-Layers i AEV.

Starsze czołgi Leopard C2 uznano za całkowicie przestarzałe w 2015 roku, ale konkretne plany dotyczące ich wykorzystania nie zostały jeszcze ogłoszone. Do czasu rozmieszczenia w kanadyjskich siłach zbrojnych w Afganistanie czołg Leopard 1 C2 nigdy nie brał udziału w aktywnej walce.

Znajdujący się dawniej w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej w Warszawie – niemiecki Leopard 1 A3 później serii produkcyjnej

W lutym 2018 roku Kanada próbowała sprzedać nadwyżkowe czołgi Leopard 1C2 jordańskim siłom zbrojnym. W lipcu ogłoszono, że sprzedaż nie doszła do skutku, a kanadyjski Departament Obrony Narodowej nie zdecydował jeszcze, co zrobić z nadwyżkowymi pojazdami. Daniel Le Bouthillier, rzecznik kanadyjskiego Departamentu Obrony Narodowej, powiedział, że „ostatnią opcją byłoby zniszczenie czołgów”.

W listopadzie 2021 roku nie znaleziono nabywcy czołgów Leopard 1C2 kanadyjskiej armii, „Około 45 wycofanych z użytku czołgów kanadyjskiej armii zostanie wkrótce wykorzystanych do ćwiczeń strzeleckich na strzelnicy Cold Lake Air Weapons Range”. Firma Quest Disposal & Recycling Inc. z Vegreville w Albercie podpisała umowę na ich ponowne wykorzystanie do ćwiczeń strzeleckich na strzelnicy Cold Lake Air Weapons Range, a czołgi znajdowały się w siedzibie firmy w trakcie przetwarzania w grudniu 2021 roku.

Australijski czołg Leopard 1AS

Leopard 1 w Danii

W 1976 roku Dania nabyła 120 czołgów Leopard 1A3, które oznaczono lokalnie jako Leopard 1 DK. Dostawa została ukończona w 1978 roku. W 1992 roku Dania nabyła kolejne 110 czołgów 1A3, częściowo w ramach wymogów traktatu Conventional Forces Europe dotyczących redukcji AFV. Czołgi te zostały zmodernizowane do wersji Leopard 1A5-DK , wraz z pierwszymi 120 Leopardami. Będąc wyposażone w spawaną wieżę Leoparda 1A3, duńskie czołgi Leopard 1A5-DK nie były identyczne z niemieckimi Leopardami 1A5, które były wyposażone w odlewane wieże. Dania miała 230 czołgów Leopard 1A5-DK w służbie od 1993 roku, aż do ich wycofania ze służby i całkowitego zastąpienia czołgami Leopard 2A5-DK w 2005 roku.

Australijski czołg Leopard 1AS

Te Leopardy brały udział w jednym z najważniejszych starć w nowoczesnej historii duńskiej armii, które stało się znane jako operacja Bøllebank . Dania była jedynym krajem skandynawskim, który wysłał znaczną liczbę czołgów, aby wesprzeć swoje operacje pokojowe w Chorwacji i Bośni. 29 kwietnia 1994 roku w pobliżu miasta Tuzla siedem duńskich czołgów Leopard 1A5 brało udział w potyczce między Nordyckim Batalionem UNPROFOR (NORDBAT 2) a bośniacko-serbskimi siłami zbrojnymi brygady Šekovići. Czołgi wysłano, aby odciążyć szwedzki posterunek obserwacyjny, który wpadł w zasadzkę ze strony bośniacko-serbskich sił zbrojnych. Po przybyciu czołgów na posterunek obserwacyjny zostały one ostrzelane ogniem moździerzowym i rakietami przeciwpancernymi, co spowodowało, że czołgi Leopard 1A5 oznaczone przez ONZ i pomalowane na biało odpowiedziały ogniem. Szwedzki posterunek obserwacyjny ani duński czołg nie poniosły żadnych strat. Straty serbskie szacowano na 150 żołnierzy. Uważa się, że było to pierwsze wrogie starcie z udziałem czołgu Leopard 1.

Armia duńska miała/ma następujące warianty:

Duński czołg Leopard 1 A5 obok zniszczonej serbskiej armaty przeciwlotniczej M55

• 120 Leopardów 1A3 (lata 1976-1993) Wszystkie zmodernizowane do wersji 1A5

• 230 Leopard 1A5 (1993-2005) (120 (od 1976 roku) + 110 „nowe A5”)

• 16 Berger ARV (lata 1993-2011) Wszystkie ulepszone do FFG Wisent (10 ARV + 6 AEV)

• 10 FFG Wisent ARV (2011 rok – obecnie)

• 4 FFG Wisent AEV Pojazd do usuwania min (2011 rok – obecnie)

• 2 FFG Wisent AEV (2011 rok – obecnie)

• 10 Biber AVLB (lata 1994–2023)

• 6 wozów do nauki jazdy (lata 1976-?)

Dania sprzedała 100 swoich ostatnich czołgów Leopard 1A5DK firmie FFG w niemieckim Flensburgu w 2010 roku W lutym 2023 roku Niemcy zatwierdziły eksport 178 czołgów podstawowych Leopard 1 na Ukrainę, a Dania ogłosiła, że wspólnie z Niemcami i Holandią zakupi około 100 czołgów podstawowych Leopard 1A5 dla Ukrainy. Oczekuje się, że 90 duńskich czołgów Leopard w firmie FFG będzie częścią tego transferu.

Leopard 1 na Ukrainie

Seria zdjęć modelu prototypowego Leopard 1 A6 uzbrojonego w gładko lufową armatę czołgową Rheinmetall 120 mm L/44

Na początku marca 2022 roku Rheinmetall chciał odkupić 96 czołgów Leopard 1A5IT od szwajcarskiej firmy RUAG, odnowić technicznie czołgi i dostarczyć je za pośrednictwem państwa trzeciego na Ukrainę. Rheinmetall i RUAG podpisały wstępną umowę zakupu tych czołgów, zanim złożono formalny wniosek o ich sprzedaż i eksport do szwajcarskich władz rządowych. Następnie Rheinmetall wystąpił o zezwolenie na eksport 88 czołgów Leopard 1A5 na Ukrainę w kwietniu 2022 roku wraz ze 100 bojowymi wozami piechoty Marder, które już miał w swoich zapasach Jednak początkowo zostało to zablokowane przez niemiecki rząd kanclerza Scholza, rzekomo z powodu obaw, że czołgów nie da się łatwo przygotować do walki. Później źródło rządowe ujawniło, że Kancelaria faktycznie blokowała transfery czołgów Leopard, ponieważ „stanowiłoby to odejście” od nieformalnej decyzji NATO o niedostarczaniu wówczas czołgów zachodnich. Po spotkaniu Grupy Kontaktowej do spraw Obrony Ukrainy w dniu 20 stycznia 2023 roku, zapadła decyzja o dostarczeniu czołgów Leopard 2 Ukrainie. Rząd kanclerza Scholza zniósł następnie zakaz eksportu czołgów Leopard na Ukrainę.

7 lutego 2023 roku niemiecki rząd federalny zatwierdził eksport 178 czołgów podstawowych Leopard 1A5 na Ukrainę, w tym 88 czołgów Leopard 1A5, które Rheinmetall twierdził, że posiada, oraz 90 czołgów Leopard 1A5DK dostępnych z zapasów FFG. Niemcy, Dania i Holandia wydały następnie oświadczenie, że trzy kraje wspólnie sfinansują zakup „przynajmniej” 100 czołgów Leopard 1A5. 13 lutego Rheinmetall i RUAG podpisały bardziej formalną umowę na zakup 96 czołgów Leopard 1A5IT przechowywanych we Włoszech, chociaż umowa ta również nie została formalnie zatwierdzona przez kierownictwo ani radę dyrektorów RUAG.

W maju pełniący obowiązki ministra obrony Danii Troels Lund Poulsen wyjaśnił w wywiadzie, że wspólne przedsięwzięcie obejmowało 80 czołgów Leopard 1A5DK od FFG współfinansowanych przez Danię i Niemcy. Niemcy zobowiązały się dostarczyć Ukrainie dodatkowe 30 czołgów Leopard 1A5 13 maja 2023 roku w ramach nowego pakietu pomocy wojskowej o wartości 2,95 mld dolarów. Kanada zgodziła się dostarczyć 1800 sztuk amunicji szkoleniowej kalibru 105 mm do czołgów Leopard 1 przeznaczonych na Ukrainę.

Holenderski wkład w niemiecko-duńsko-holenderskie konsorcjum Leopard 1 nie został ujawniony publicznie, a Holandia nie została uwzględniona wraz z Danią na oficjalnej liście niemieckiej pomocy wojskowej dla Ukrainy do czasu aktualizacji z 29 marca 2024 roku. W kwietniu 2023 r. poinformowano, że Holandia planowała sfinansować zakup 88 czołgów Leopard 1A5IT, które Rheinmetall twierdził, że posiada, chociaż nadal nie znajdowały się one w posiadaniu Rheinmetall, ponieważ rząd Szwajcarii nie wydał formalnego zezwolenia na eksport. W czerwcu Szwajcarska Rada Federalna formalnie odrzuciła wniosek RUAG o zezwolenie na eksport, blokując przejęcie przez Rheinmtall i możliwość zakupu czołgów dla Ukrainy przez Holandię.

Belgia prowadziła negocjacje z OIP Land Systems w sprawie zakupu dodatkowych 50 czołgów Leopard 1A5BE sprzedanych firmie w 2014 roku, ale nie udało się dojść do porozumienia co do ceny. 11 lipca Niemcy zobowiązały się do przekazania nowego pakietu pomocowego o wartości 700 mln euro, który obejmował dodatkowe czołgi Leopard 1 dla Ukrainy oprócz tych wcześniej zadeklarowanych. Następnie Rheinmetall kupił od OIP Land Systems wszystkie 50 czołgów Leopard 1A5BE, aby wypełnić to zobowiązanie. 30 maszyn z tych 50 czołgów ma zostać odnowionych do służby czynnej, a 20 wykorzystanych jako baza dla części zamiennych. 14 listopada Rheinmetall wydał aktualizację, zgodnie z którą tylko 25 ma zostać wykorzystanych jako czołgi podstawowe, 5 zostanie przekształconych w opancerzone wozy ewakuacyjne Bergepanzer 2, a 2 zostaną wykorzystane jako pojazdy do szkolenia kierowców.

Dania zobowiązała się dostarczyć Ukrainie dodatkowe 30 czołgów Leopard 1 19 września 2023 roku w ramach większego pakietu pomocowego o wartości 830 mln USD. Źródło tych czołgów nie zostało ujawnione, a duński minister obrony stwierdził, że zostaną one zakupione od innych krajów, które mają takie czołgi dostępne. Czołgi te były dodatkiem do 80 czołgów 1A5DK wcześniej sfinansowanych z Niemcami, co zwiększa łączną liczbę czołgów Leopard 1A5 publicznie zadeklarowanych przez Danię i Niemcy dla Ukrainy do 165, chociaż może być już sfinansowanych nawet 195 czołgów, ponieważ holenderskie wkłady nie są publiczne.

Status 96 czołgów Leopard 1A5IT pozostaje w zawieszeniu prawnym. Nabycie tych czołgów dla Ukrainy zostało skomplikowane przez odmowę szwajcarskiego rządu sprzedaży czołgów krajom trzecim z powodu obaw o neutralność, a także przez odkrycie, że 25 maszyn z tych 96 czołgów zostało już zakupionych przez bawarską firmę Global Logistics Support GmbH (GLS) w 2019 roku. Niemcy rozważały negocjacje z Grecją w sprawie przekazania prawie 100 czołgów Leopard 1A5 w zamian za uzupełnienie ich przez Rheinmetall na zasadzie jeden do jednego pozostałymi czołgami Leopard 1 dostępnymi od RUAG. Jednak sprawa stała się jeszcze bardziej skomplikowana, gdy włoska organizacja pozarządowa OPAL odkryła, że Agenzia italiana difesa (AID), która sprzedała czołgi RUAG w 2016 roku, nie miała niezbędnych zezwoleń eksportowych, aby w ogóle sfinalizować sprzedaż do RUAG, a organ licencyjny Uama nie wydał żadnej zgody. W związku z tym prawny właściciel czołgów jest niejasny. Szwajcarski Federalny Urząd Kontroli, niemiecka Prokuratura Generalna i włoski rząd prowadzą dochodzenie w tej sprawie, aby wyjaśnić status prawny czołgów, co mogłoby umożliwić ich ewentualną dostawę na Ukrainę.

Minister obrony Danii oświadczył 11 marca 2023 roku, że pierwsza partia czołgów Leopard 1 powinna zostać dostarczona Ukrainie wiosną. Jednak minister obrony Niemiec Boris Pistorius powiedział swojemu ukraińskiemu odpowiednikowi Ołeksijowi Reznikowowi, że 20-25 czołgów zostanie dostarczonych do lata, około 80 maszyn do końca 2023 roku, a dodatkowe 100 maszyn w 2024 roku. Pierwsze 10 czołgów dostarczono na Ukrainę do 18 lipca 2023 roku. Dodatkowe 10 czołgów dostarczono do 29 sierpnia, zgodnie z harmonogramem dostaw podanym przez Pistoriusa. Jednak druga partia 10 czołgów Leopard 1A5, która miała zostać dostarczona z Niemiec, została odrzucona przez Ukrainę ze względu na zły stan pojazdów i brak dostępnych części zamiennych oraz inżynierów do naprawy pojazdów na Ukrainie. Niemieccy eksperci udali się do Polski i potwierdzili, że czołgi wymagają napraw ze względu na intensywne szkolenie pojazdów w poprzednich tygodniach. Niemcy zgodziły się współpracować w zakresie napraw czołgów przed ich dostawą. Do maja 2024 roku na Ukrainę dotarło tylko 30 czołgów Leopard 1A5. Jednak dodatkowe 60 czołgów zostało już przekazanych, ale na polecenie ukraińskich sił zbrojnych szkolenie zostało przedłużone i nadal trwa w Niemczech; dodatkowe 20 czołgów zostanie w pełni zmodernizowanych do czerwca przez FFG, a 25 czołgów 1A5BE zostanie odnowionych przez Rheinmetall do połowy roku.

Zastosowanie bojowe

Pierwszym bojowym zastosowaniem czołgów Leopard 1 były walki w Bośni w roku 1994 pomiędzy stacjonującym tam w ramach misji UNPROFOR duńskimi żołnierzami a bośniackimi Serbami. W ramach tego kontyngentu w Bośni stacjonowało 10 duńskich czołgów Leopard 1A5. Wieczorem 29 kwietnia 1994 roku szwedzki punkt obserwacyjny Tango 2 został zaatakowany przez serbskie wojska. Na pomoc Szwedom wysłano duński oddział złożony z kilku czołgów Leopard.

W drodze kolumna czołgów została ostrzelana, przeciwnikiem czołgów Leopard były m.in. działa przeciwpancerne oraz kilka czołgów T-55. Po trwających ok. 2 godziny walkach wojska serbskie się wycofały. W wyniku walk zginęło pomiędzy 9 a 150 serbskich żołnierzy (w zależności od źródeł). Po stronie duńskiej nikt nie zginął, lecz stracono jeden czołg. Wydarzenia te są znane pod nazwą Operacja „Bøllebank”.

Kolejną operacją, w czasie której wykorzystano duńskie czołgi Leopard 1 była Operacja „Amanda”. 25 października 1994 roku kolumna składająca się z trzech czołgów Leopard 1 została zaatakowana przez serbskie czołgi T-55.

W roku 2006 jako wzmocnienie kanadyjskiego kontyngentu do Afganistanu wysłano 20 czołgów Leopard C2. W roku 2007 rozpoczęto zastępowanie ich nowszymi Leopard 2.

Ukraina

Począwszy od lata 2023 roku w ukraińskiej kontrofensywie w kierunku Zaporoża wykorzystano ukraińskie wozy saperskie Wisent 1 i opancerzone wozy ewakuacyjne Bergepanzer 2, przy czym co najmniej jeden wóz Wisent 1 został wizualnie potwierdzony jako stracony, a co najmniej jeden woz Bergepanzer 2 został uszkodzony. 18 października Ministerstwo Obrony Ukrainy ogłosiło oficjalne przyjęcie na uzbrojenie czołgu Leopard 1A5, a także czołgów Leopard 2A5 i 2A6.

Leopard 1 A5

Zdjęcia – Dawid Kalka

Czechy, Muzeum obrněné techniky Smržovka

Jedna z załóg czołgu Leopard 1A5, z którą w listopadzie 2023 r. przeprowadziła wywiad dla francuskiej agencji informacyjnej AFP, wskazała, że brała już udział w walce i była w stanie trafić rosyjskie cele z odległości 3,5–5 km, zadając im straty bez możliwości odwetu ze strony Rosjan.

28 listopada w mediach społecznościowych opublikowano materiał filmowy przedstawiający pierwszego uszkodzonego na Ukrainie czołgu Leopard 1A5. Widać na nim, że czołg został uszkodzony w wyniku ostrzału artyleryjskiego i porzucony przez załogę na kontrolowanym przez Ukrainę terytorium obwodu ługańskiego na zachód od Dżerelnego. Później ICTV poinformowało, że czołg został pomyślnie odzyskany w celu przeprowadzenia jego napraw.

Inni użytkownicy

• Chile: Ejército de Chile – w latach 90.-tych XX wieku zakupiono od Holandii 202 Leopardy 1 V. W roku 2012 zastąpiono je Leopardami 2A4 N6.

• Brazylia: W latach 90.-tych XX wieku od Belgii kupiono 128 Leopardów 1 BE. W roku 2009 kupiono, także 220 ex-niemieckich czołgów Leopard 1A5, które wyremontowano i dostosowano do brazylijskich wymogów.

• Ekwador: 30 Leopardów 1 V kupionych od Chile w roku 2009.

Nieudane oferty kupna czołgu Leopard 1

• Ekwador – Ekwador chciał w 2009 roku kupić od Chile 30 czołgów Leopard 1V, ale ostatecznie transakcja nie doszła do skutku.

• Liban – w 2007 roku Liban i Belgia podpisały umowę o wartości 3,5 miliona euro, która miała przekazać libańskim siłom zbrojnym 43 czołgi Leopard 1A5BE i inne pojazdy opancerzone. Belgijskie transportery opancerzone zostały dostarczone, jednak od 2010 roku 43 Leopardy 1A5BE nie zostały przekazane z powodu braku zezwolenia eksportowego z Niemiec. Nie jest jasne, czy takie zezwolenie eksportowe zostało kiedykolwiek przyznane do 2018 roku.

Wozy specjalistyczne opracowane na podstawie czołgu Leopard 1

Wozy specjalistyczne zbudowane na bazie czołgu podstawowego Leopard 1 zostaną osobno opisane na blogu.

Malowanie i Oznakowanie

Od początku produkcji wszystkie czołgi podstawowe Leopard 1 były malowane w całości kolorem oliwkowożółtym RAL 6014 Gelbolive (FS 595B; 20064). Po kilkuletnich doświadczeniach, jakie zostały zebrane po eksploatacji pierwszych maszyn, powstała nowa koncepcja malowania ochronnego. Wprowadzono je w 1985 roku. Malowanie to było oparte na trzech kolorach: są to brązowo-zielony RAL 6031 Bronzegrun (FS 595B; 34094), brązowy RAL 8027 Leder Braun (FS 595B; 30051) i czarny RAL 9021 Teerschwarz (FS 595B; 37030). Zadaniem nowego typu kamuflażu było się znale czołgu na odległości powyżej 300 metrów z otaczającym go tłem. Dodatkowo można się wspomóc standardowymi siatkami maskującymi, które posiadał każdy czołg oraz dodatkowo wzmocnić ogólny efekt za pomocą np. gałęzi. Nowe zasady malowania zostały opracowane dla poszczególnych typów wozów, tak więc pojazdy jednego typu, posiadają jeden styl malowania kamuflażu. Dodatkowym środkiem maskowania są pociski do stawiania gęstej zasłony dymnej typu SNKW (Schnellnebelwurfkorper).

Oznaką do danej przynależności państwowej (Republiki Federalnej Niemiec) jest czarny krzyż (Maltese Kreutz) z białą obwódką, namalowany po obu stronach przedniej części wieży czołgu (Leoaprd 1 oraz „Gepard”)., czy na kadłubie (np. Pionierpanzer) lub na prześle mostu czołgowego („Biber”).

Z przodu kadłuba namalowane są na małej białej tabliczce – numery rejestracyjne składające się z miniatury flagi państwowej i numeru poprzedzonego literą „Y” np.: Y-725 405. Numer mocowany jest także do tylnej części kadłuba wozu.

Czołgi na służbie holenderskiej, norweskiej i włoskiej były malowane w jednolitym kolorze kamuflażu NATO – Green.

Numery taktyczne wozów malowane są na wieży czy nadbudówkach, najczęściej tylko w postaci białej obwódki, bez jakiegokolwiek wypełnienia.

Bibliografia

1. Michael Jercher, Waldemar Trojca: Leopard 1. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 1993 rok

2. Mariusz Cielma, Pierwszy powojenny Kampfpanzer – Leopard 1, Technika Wojskowa – Historia Nr. 3/2019, Magnum-X

3. Mariusz Cielma, Pierwszy powojenny Kampfpanzer – Leopard 1 część II, Technika Wojskowa – Historia Nr. 4/2019, Magnum-X

4. Paweł Przeździecki, Merkawa – Wozy Bojowe Świata Nr. 4/2016, Wydawnictwo Libri Militari, Warszawa

5. Czołgi 100 lat Historii – Sekrety Historii, Richard Ogorkiewicz, Wydawnictwo RM, Warszawa 2016

6. Pojazdy Pancerne od “Little Willie” do Leoparda 2A6, Wydawnictwo AKA, Głuchołazy 2012

7. Ilustrowana Encyklopedia Czołgów Całego Świata, George Forty, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2006

8. https://de.wikipedia.org/wiki/Leopard_1

9. https://en.wikipedia.org/wiki/Leopard_1

10. https://pl.wikipedia.org/wiki/Leopard_1

11. https://www.valka.cz/topic/view/38593

12. https://www.valka.cz/topic/view/38619

13. https://tanks-encyclopedia.com/coldwar/west-germany

14. https://tank-afv.com/coldwar/West_Germany/leopard-i.php