KC-135 Stratotanker

Odrzutowy samolot tankowania powietrznego KC-135 Stratotanker

Czechy, Ostrava, Dny NATO 2023

Rozwój lotnictwa wojskowego doprowadził na przestrzeni lat do pojawienia się kilku pomocniczych, dla maszyn bojowych, rodzajów samolotów – wśród których najważniejsze są samoloty tankowania powietrznego, bez których trudno wyobrazić sobie efektywne działanie lotnictwa wojskowego. Niniejszy artykuł ma na celu zaprezentowanie nowości w tej klasie konstrukcji lotniczych – okazją do tego jest dokonująca się właśnie zmiana pokoleniowa. Do historii powoli przechodzą konstrukcje sięgające swoimi korzeniami lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku, a ich miejsce mają zająć młodsze.

Obecnie w roli samolotów tankowania powietrznego wykorzystuje się dziesięć konstrukcji lotniczych, z których cztery konstrukcje stanowią adaptację samolotów wojskowych, a sześć cywilnych. Do grupy pierwszej należą trzy tankowce opracowane na bazie średnich samolotów transportowych Boeing C-135 (KC-135 Stratotanker), Lockheed Martin C-130 Hercules (KC-130, HC-130, MC-130) i Iljuszyn Ił-76 (Ił-78) oraz jeden tankowiec opracowany na bazie bombowca dalekiego zasięgu Xi’an H-6 (H-6U). Do grupy drugiej zaś samoloty komunikacyjne: Boeing 707 (KC-707), 747 (KC-747) i 767 (KC-767, KC-46A Pegasus), McDonnell Douglas DC-10 (KC-10A Extender, KDC-10) oraz Airbus A310 (A310 MRTT) i A330 (A330 MRTT).

KC-135 z 351. AREFS startujący z bazy lotniczej RAF Mildenhall

Historia konstrukcji

Historia najsłynniejszego samolotu tankowania powietrznego KC-135 rozpoczęła się w 1952 roku, kiedy koncern Boeing na własne ryzyko przystąpił do prac nad wojskowym odrzutowym wielozadaniowym samolotem transportowym C-135. Jedną z przewidywanych dla niego funkcji było wykorzystanie w charakterze tankowca, który współpracowałby z odrzutowymi samolotami bombowymi o zasięgu międzykontynentalnym Boeing B-52 Stratofortress, zapewniając im możliwość zaatakowania dowolnego punktu na kuli ziemskiej. Oblot KC-135 miał miejsce 31 sierpnia 1954 roku. Jeszcze w tym samym roku zawarto pierwsze kontrakty na 117 tego typu samolotów, traktowanych jako maszyny „tymczasowe”, wspierające bombowce strategiczne do momentu wprowadzenia do eksploatacji docelowej konstrukcji (w tym konkursie Boeing rywalizował z firmami Convair, Douglas, Fairchild, Martin i Lockheed).

Rozstrzygnięcie było zaskakujące – zwycięstwo przyznano koncernowi Lockheed, który zdobył zamówienie na nową maszynę, ale jednocześnie „przegrany” Boeing otrzymał kontrakt na kolejnych 169 „tymczasowych” KC-135. Ostatecznie Lockheed nie stworzył nawet prototypu nowego tankowca, natomiast Boeing w latach 1957-1965 zbudował 820 maszyn spod znaku C-135, wśród których były 744 samoloty tankowania powietrznego (732 KC-135A, 12 C-135F), 45 transportowych (15 C-135A i 30 C-135B), 17 powietrznych stanowisk dowodzenia EC-135A oraz 14 rozpoznawczych (4 RC-135A i 10 RC-135B).

W 1946 roku firma Boeing Airplane Company podjęła prace studialne nad pasażerskim samolotem o napędzie odrzutowym. Projekt opracowywany na własne ryzyko i finansowany ze środków własnych, zakładał również budowę wersji transportowych, w tym przeznaczonej dla lotnictwa wojskowego. Nowy samolot oznaczono kryptonimem Boeing 367-80, co miało sugerować, że jest to nowa wersja Boeing 367 (oznaczenie wojskowe C-97A „Stratofreighter”). Boeing skupił się w pierwszym rzędzie na opracowaniu powietrznego tankowca. Firma argumentowała, że będzie on niezbędny po wprowadzeniu do służby nowych bombowców strategicznych Boeing B-52 „Stratofortress”.

Pomimo odrzucenia w sierpniu 1951 roku propozycji przez USAF, w paździer­niku 1952 roku. Boeing rozpoczął budowę prototypu. Tymczasem pierwsze wnioski z eksploatacji B-52 projektowanego z uwzględnieniem uzupełniania paliwa w powietrzu wykazały, że zbiornikowiec KC-97 z powodu zbyt małego pułapu i prędkości nie nadaje się do współpracy z nowym bombowcem. W związku z tym, w końcu 1953 roku Strategic Air Command (SAC) ogłosiło zapotrzebowanie na 200 tankowców o napędzie odrzutowym. Do konkursu rozpisanego przez USAF stanęły firmy: Do­uglas, Lockheed i Boeing.

W dniu 15. 07. 1954 roku został oblatany prototyp Boeing 367-80. W na początku sierpnia 1954 roku SAC zdecydowało o zaku­pie 29 samolotów firmy Boeing, pod koniec sierpnia ogłoszono zamiar zakupu kolejnych 88 egzemplarzy. Kontrakt potraktowano jako rozwiązanie tymcza­sowe, do momentu wprowadzenia do eksploatacji zwycięzcy konkursu.

KC-135 z silnikami J57 i wtryskiem wody

Pierwszy egzemplarz powietrznego tankowca Boeing KC-135A „Stratotanker” (oznaczenie producenta Boeing 717-100), będący powiększoną wersją modelu 367-80, opuścił linię produkcyjną zakładów Boeing w dniu 18. 06. 1956 roku. Pierwszy lot wykonał w dniu 31. 08. 1956 roku. Dostarczony został w dniu 28. 06. 1957 roku do Castle Air Force Base w Kalifornii. Wersja pasażerska prototypu Boeing 367-80 otrzymała nazwę Boeing 707.

Warto nadmienić, że wybrany w październiku 1954 roku zwycięzcą konkursu projekt firmy Lockheed nie doczekał się realizacji.

KC-135R z 100. Skrzydła Lotniczego Tankowania z bazy lotniczej RAF Mildenhall w Incirlik

Seryjne samoloty tankowania powietrznego KC-135A napędzane były silnikami Pratt and Whitney J57-P-59W, załoga składała się z czterech osób: dwóch pilotów, nawigatora i operatora boomu. Zastosowano preferowany przez Amerykanów sztywny przewód do tankowania (flying boom for fuel transfer), który w porównaniu ze stosowaną w Europie (opracowaną przez brytyjską Flight Refueling Limited) metodą węża giętkiego pozwala na osiąganie więk­szych prędkości podczas przetaczania paliwa. Maksymalna ilość paliwa, którą „Stratotanker” może przekazywać tankowanym samolotom wynosi 100 800 dm3 (litrów).

W latach 1957-1965 US Air Force otrzymały 732 egzemplarzy samolotów tankowania powietrznego KC-135A oraz dodatkowo 88 samolotów w 30 wersjach specjalnych (transportowe, rozpoznania elektronicznego, zwiadu fotograficznego, powietrzne stanowiska dowodzenia). USAF Military Air Transport Service (MATS) zamówiło samoloty transportowe C-135 jako rozwiązanie przejściowe do czasu dostaw Lockheed C-141 „Starlifter”.

KC-135 na ziemi w Afganistanie

Wersje rozwojowe samolotu Boeing 717

  • KC-135A „Relay”: 7 egzemplarzy wersji KC-135A doposażone w aparaturę do retranslacji sygnałów.

  • KC-135B: powietrzny punkt dowodzenia, samolot zachował możliwość powietrznego tankowca, zbudowano 17 egzemplarzy. W 1978 roku 2 egzemplarze przebudowano na wersję EC-135B.

  • KC-135E: 161 egzemplarzy KC-135A po wymianie silników od 1981 roku na model JT3D-3B (w wojsku oznaczenie TF33-P-102) pochodzące z komercyjnych samolotów Boeing 707.

  • KC-135R: samoloty z silnikami turboodrzutowymi F-108.

  • KC-135R (pierwotne oznaczenie KC-135RE): 432 egzemplarzy samolotów KC-135A/E po wymianie silników na GE/Snecma CFM-56-2B (w wojsku oznaczone jako F108-CF-100), przebudowane w latach 1984-2010. Cześć wyeksportowano do Francji, Turcji i Singapuru. 45 samolotów przystosowano do przeno­szenia podskrzydłowych zasobników Mark 32B do tankowania metodą węża giętkiego.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Ostrava, Dny NATO 2022

  • KC-135R(RT): 8 samolotów KC-135R mogących pobierać paliwo od innych powietrznych zbiornikowców przez przednie gniazdo do tankowania.

  • KC-135R („Porcupine”): samolot zwiadowczy, przeznaczony do rozpoznania fotograficznego i elektronicznego. Na początku lat 60.-tych do tej wersji zmodernizowano 5 egzemplarzy KC-135A. Służyły w 55. Rozpoznawczym Skrzydle Strategicznym do 1976 roku.

  • KC-135Q: 56 egzemplarzy samolotów KC-135A przystosowanych do przewożenia paliwa JP-7 dla samolotów Lockheed SR-71 „Blackbird”.

  • KC-135T: 54 samoloty wersji KC-135Q zmodernizowane poprzez zmianę silników na model CF-M56 (oznaczenie wojskowe F-108). Obsługiwały również samoloty Lockheed F-117 „Nighthawk”.

  • C-135A „Stratolifter”: samolot transportowo-pasażerski z silnikami J-57-P-59W, bez instalacji do tankowania. W 1961 roku wyprodukowano 15 egzemplarzy.

  • C-135B T/RIA: 4 samoloty C-135B przystosowane do telemetrii. Otrzymały duży kolisty nos, identyczny jak w EC-135N.

  • C-135C: samoloty WC-135B po powrocie do Military Airlift Command (MAC) jako transportowce, samoloty zachowały gniazdo do tankowania innych smaolotów w powietrzu.

  • C-135F: powietrzny tankowiec i transportowiec, wersja eksportowa dla Francji. W latach 1963-1964 wyprodukowano 12 egzemplarzy.

  • C-135FR: oznaczenie 11 egzemplarzy samolotów C-135F po wymianie silników turboodrzutowy na CFM International CFM56 (oznaczenie F-108).

  • EC-135A 11 egzemplarzy samolotów KC-135A przebudowano w 1965 roku na powietrzne stanowiska dowodzenia (ABNCP: Airborne Command Post) i jako retranslatory (przekaźniki radiowe). Początkowo sześć EC-135A pełniło jedynie funk­cję latających radiowych stacji przekaźnikowych.

  • EC-135B: 2 zmodernizowane samoloty C-135B T/RIA, przeznaczone do telemetrii i wsparcia programu kosmicznego, samoloty zmdoernizowano1978 rok.

    • EC-135E: dwa egzemplarze EC-135N przebudowano w 1981 roku do celów testowych.

    • EC-135H: 5 egzemplarzy samolotów KC-135A przebudowanych na powietrzny punkt dowodzenia.

    • EC-135H: 3 egzemplarzy samolotów KC-135B, powietrzny punkt dowodzenia SAC dla obszaru Pacyfiku.

    • KC-135J: w połowie lat 60.-tych 3 egzemplarze samolotów KC-135B zmodyfikowano do standardu KC-135J. Samoloty te pełniły funkcję powietrznych centrów dowodzenia dla prezydenta i władzy wyko­nawczej (NEACP: National Emergency Airborne Command Post). W ramach operacji Nightwatch KC-135J przez cały czas pozostawały w gotowo­ści w bazie Andrews AFB w stanie Maryland, aby w razie kryzysu ewakuować prezydenta i członków amerykańskiego rządu.

    • EC-135K: 3 egzemplarze samolotów KC-135A, powietrzny punkt dowodzenia dla myśliwców.

    • EC-135L: 8 egzemplarze KC-135A, powietrzne punkty dowodzenia i dozoru po ataku nuklearnym Post Attack Command and Control System (PACCS).

    • EC-135N 8 egzemplarzy samolotów C-135A użytkowane jako Apollo Range Instrumentation Aircraft (ARIA) w programie kosmicznym Apollo od 1967 roku. Służyły jako przekaźniki, odbierały sygnał z orbity i przekazywały do najbliższej stacji naziemnej. Od 1975 roku pełniły funkcję jako Advanced/RIA.

    • EC-135P: 6 egzemplarzy (wg innych źródeł: 5 egzemplarzy) KC-135A, przebudowane do standardu EC-135C.

    • EC-135Y: 1 egzemplarzy NKC-135A przebudowany w 1984 roku na punkt dowodzenia.

    • NC-135A: 3 egzemplarzy C-135A przeznaczone do monitorowaniu prób broni nuklearnej. Zmodernizowane w 1963 roku, pozostawały w eksploatacji do 1976 roku.

    • NC-135W: pojedynczy egzemplarz, zmodyfikowany WC-135B, który wszedł do służby na początku lat 90.-tych XX wieku. Służy jako samolot testowy wykorzystywany w procesie modernizacji wyposażenia RC-135V / RC-135W, RC-135U oraz RC-135S.

    • NKC-135: 2 egzemplarze samolotów KC-135A, przeznaczone do testów elementów walki elektronicznej.

    • NKC-135A Airborne Laser Lab: przebudowany KC-135 wykorzystywany w programie badawczym dotyczącym instalacji na samolocie lasera o dużej mocy jako broni. Samolot posiadał zamontowany na pokładzie 10,6 mikrometrowy laser na dwutlenku węgla. Próby samolotu były prowadzone w latach 1975-1984. W ich trakcie zestrzelono pięć pocisków AIM-9 „Sidewinder” (pierwszy w maju 1983 roku) i trzech celów latających BQM-34A (wszystkie w dniu 26 .09. 1983 roku). Samolot wycofano z użytku w 1984 roku.

    • NKC-135 „Big Crow”: oznaczenie dwóch samolotów NKC-135 przystosowane do testów elektronicznych. Samoloty te były również wykorzystywane jako latający cel podczas testów powietrznego lasera Boeing YAL-1.

    • NKC-135E: oznaczenie samolotów NKC-135 po wymianie silników.

    KC-135 rozpoczynający wysuwanie sondy do tankowania samolot myśliwski F-15

    • RC-135A: samolot służący do wykonywania zdjęć lotniczych. W 1965 roku zmodernizowano 4 egzemplarze C-135, w kadłubach których zamontowano aparaty fotograficzne. Trafiły do 1370. Skrzydła Fotogrametrycznego. Ich zadania szybko zostały przejęte przez satelity wykonujące zdjęcia powierzchni ziemi i w 1972 roku samoloty wróciły do 55. Skrzydła gdzie pełniły zadania transportowe do 1978 roku, kiedy to zmodyfikowano je do pełnienia roli latających tankowców pod oznaczeniem KC-135D.

    • RC-135C „Big Team”: wersja przystosowana do wykonywania misji ELINT (Electronic Intelligence), wywiad elektroniczny, rozpoznanie elektroniczne. W 1967 roku 10 egzemplarzy RC-135B zmodyfikowano do wersji RC-135C. Modyfikacja polegała na zainstalowaniu systemu AN/ASD-1 służącego do wykrywania i lokalizowania emisji elektronicznych przy pomocy bocznych paneli anten zamontowanych z przodu kadłuba na obu jego bokach. Samoloty posiadały również aparaty fotograficzne. Samoloty zostały użyte bojowo w działaniach nad Wietnamem. Na początku lat 70.-tych zmodernizowane zostały do wersji RC-135V (7 egzemplarzy).

    • RC-135D „Office Boy”/”Rivet Brass”: 4 samoloty (według innych źródeł 3 egzemplarze), będące zmodyfikowanymi wersjami KC-135A (według innych źródeł 1 samolot KC-135A i 3 samoloty wersji C-135A) z zamontowanym radarem obserwacji bocznej (SLAR- Side Looking Airborne Radar) oraz systemem nawigacyjnym LORAN. Samoloty po raz pierwszy weszły do użycia w 1962 roku. Ich zadaniem było patrolowanie granic Związku Radzieckiego, brały również udział w operacjach prowadzonych nad Wietnamem.

    • RC-135E „Lisa Ann”/”Rivet Amber”: pojedynczy samolot w wersji C-135B z zamontowanym potężnym matrycowo-fazowanym radarem (phased array radar) firmy Hughes Aircraft. Urządzenie mogło śledzić obiekty wielkości piłki futbolowej z odległości do 480 km a przeznaczone było głównie do monitorowania testów radzieckich pocisków balistycznych. Radar potrzebował ogromnych ilości energii dlatego też pod lewym skrzydłem samolotu zamontowano dodatkowy silnik turboodrzutowy General Electric J-85 a pod prawym wymiennik odprowadzający energię cieplną generowaną przez urządzenia znajdujące się na pokładzie. Samolot operował głównie z bazy Eareckson Air Station na Alasce. W 1969 roku podczas przelotu nad Cieśniną Beringa samolot zaginął wraz z całą załogą. W momencie wejścia do służby była to najdroższa maszyna US Air Force.

    • RC-135M „Rivet Card”: 6 samolotów w wersji C-135B przystosowanych w 1967 roku do wykonywania misji ELINT oraz zadań COMINT czyli przechwytywania i lokalizacji obcych przekazów komunikacji radiowej. Terenem działań samolotów był Daleki Wschód, pacyficzne wybrzeże Związku Radzieckiego i Chin. Samoloty były również intensywnie wykorzystywane w działaniach podczas wojny w Wietnamie. Służyły w 55. Skrzydle do 1982 roku. Zmodernizowane później do wersji RC-135W.

    • RC-135S „Nancy Rae”/”Wanda Belle”/”Rivet Ball”/”Cobra Ball”: 3 samoloty w wersji KC-135A (według innych źródeł był to 1 egzemplarz typu KC-135A i 3 egzemplarze typu C-135B) wyposa­żone w system RTOS (Real Time Optical System), zestaw czujników elektrooptycznych, kamer termowizyjnych. Ich głównym zadaniem były monitorowanie lotów radzieckich pocisków balistycznych. Zbierały informację, na podstawie których określano parametry i dane techniczne radzieckich pocisków. Pierwszy został dostarczony w 1963 roku. Załoga składa się z 2 pilotów, 2 nawigatorów, 2 inżynie­rów systemów pokładowych, minimum 10 operatorów EWO, oraz ewentualnie kilku kryptologów-lingwistów.

    • KC-135 rozpoczynający wysuwanie sondy do tankowania samolot myśliwski F-22A Raptor

      • RC-135U „Combat Sent”: były to 3 zmodernizowane samoloty w 1971 roku wersji RC-135C przeznaczone do zwiadu elektronicznego (ELINT). (Według innych źródeł były to 2 egzemplarze wykorzystywane m.in. do prób nowego wyposażenia). Podstawową misją samolotów „Combat Sent” jest wykrywania, rozpoznawania i rejestrowa­nia sygnałów emitowanych przez elektroniczne urządzenia wojskowe takie jak np. stacje radio­lokacyjne, transpondery czy systemy uzbrojenia. Załoga RC-135U składa się z 2 pilotów, nawigatora, 2 inżynierów systemów pokła­dowych, minimum 10 operatorów walki elek­tronicznej oraz kilku specjalistów- elektroników. W 1978 roku jeden RC-135U został zmodyfikowany do wersji RC-135V.

      • RC-135V „Rivet Joint”: w latach 1973-1976 do tej wersji zmodernizowano 7 samolotów RC-135C i w 1977 roku 1 egzemplarz RC-135U w 1978 roku. Wraz z RC-135W podstawowa platforma rozpoznawcza US Air Force. Samolot wyposażony w radar obserwacji bocznej. Przeznaczony do strategicznego rozpoznania radioelektronicznego obejmującego lokalizację i rozpoznanie emisji promieniowania elektromagnetycznego, emisji radiolokacyjnych, elektronicznych i komunikacyjnych. Załoga samolotów „Rivet Joint” składa się z 2-3 pilotów, 1-2 nawigatorów, minimum 3 operato­rów walki elektronicznej (EWO), 2 inżynierów systemów pokładowych, ok. 12 operatorów urzą­dzeń wywiadowczych.

      • RC-135W „Rivet Joint”: 6 zmodernizowanych samolotów RC-135M oraz 3 egzemplarze C-135B, samoloty pełnią te same zadania co wersja RC-135V, różnica pomiędzy wersjami jest czysto nominalna. Pierwsze RC-135W zaczęły wchodzić do służby w listopadzie 1980 roku. W latach 1998-1999 wprowadzono zmodyfikowane samoloty transportowe C-135B, ostatni dziewiąty RC-135W (były C-135B) wszedł na wyposażenie 55. Skrzydła pod koniec 2006 roku.

      • RC-135W „Air Seekers”: 3 egzemplarze KC-135R przebudowane na samoloty rozpoznawcze przeznaczone dla Royal Air Force. Zastąpiły samoloty Hawker Siddeley „Nimrod” R.1.

      • RC-135X „Cobra Eye”: pojedynczy C-135B zmodernizowany w 1999 roku (według innych źródeł, odbyło się to w drugiej połowie lat 80.-tych), przeznaczony do monitorowania końcowej fazy lotu (powtórnego wejścia w atmosferę) międzykontynentalnych balistycznych pocisków rakietowych. W 1999 roku (według innych źródeł w 1993 roku) samolot zmodernizowano do wersji RC-135S.

      • TC-135S: samolot treningowy, skonwertowany egzemplarz EC-135B, przeznaczony do szkolenia operatorów systemów rozpoznania radioelektronicznego. Powstał w celu zastąpienia utraconego w 1985 roku. RC-135T. Później TC-135S został przemianowany na TC-135W.

      • TC-135W: samolot treningowy, który miał pełnić rolę szkolnej plat­formy dla samolotów „Rivet Joint”. W 1987 roku zmodernizowano 1 egzemplarz C-135B, kolejny C-135B został zmody­fikowany w 2012 roku. Aby ujed­nolicić flotę samolotów szkolnych również TC-135S został przemianowany na TC-135W.

      • VC-135B: 4 samoloty KC-135A i 1 samolot C-135B dostosowane do transportu przedstawicieli VIP.

      • WC-135B: 10 egzemplarzy C-135B zmodyfikowanych i przeznaczonych do pobierania próbek powietrza, które później przekazywano do analizy w celu wykrycia ewentualnych cząstek, radioaktywnych. Samolot wdrożono w związku z podpisa­niem układ o zakazie prób broni jądrowej w atmos­ferze. Pierwszy dostarczony został w 1965 roku.

      KC-135 z samolotem F-16

      • WC-135C „Constant Phoenix”: jeden przebudowany EC-135C, odpowiednik WC-135W, silniki TF33-P9.

      • WC-135W „Constant Phoenix”: 1 egzemplarz zmodernizowany WC-135B (według innych źródeł zmodernizowano 2 egzemplarze samolotu C-135B) do zbierania informacji o promieniowaniu radioaktywnym w czasie rzeczywistym, wprowadzone w związku z traktatem z 1963 roku o ograniczeniu prób atomowych, operacyjne od grudnia 1965 roku, jako napęd, silniki turboodrzutowe typu TF33-P-5. Załoga mogła liczyć do 33 osób jednakże na czas misji ope­racyjnych redukowana jest do minimum (pilot, nawi­gator i kilku techników), po to aby jak najmniejszą liczbę osób narazić na ewentualne promieniowanie radioaktywne.

      • WC-135R „Constant Phoenix”: w 2018 roku USAF wystąpiły z propozy­cją opracowania na bazie 3 egzemplarzy operacyjnych tankowców powietrznych KC-135R Block 45, trzech nowych samolotów „Constant Phoenix”. Samoloty otrzymały oznaczenie WC-135R. Modyfikacja pierwszego samo­lotu miała rozpocząć się we wrześniu 2019 roku całością prac miałaby zająć się firma L3 Commu­nications. Po wdrożeniu trójki WC-135R samoloty WC-135C/W miały być wycofane ze służby.

      W 1992 roku w Helsinkach został podpisany Traktat o otwartych przestwo­rzach (Treaty on Open Skies). Zakłada on udostępnienie przestrzeni powietrznej państw dla weryfiku­jących lotów przeprowadzanych przez nieuzbrojone samoloty zwiadowcze. W celu wykonywania postanowień traktatu Siły Powietrzne Stanów Zjednoczo­nych wydzieliły 3 samoloty typu WC-135B, które zmodyfikowano do standardu Boeing OC-135 „Open Skies”.

      W ramach programu wydłużania re­sursu płatowca, w latach 1975-1988 dokonano wymiany poszycia skrzydeł na 746 egzemplarzach samolotów C-135/KC-135. W 1980 roku rozpoczęto program moder­nizacji samolotów „Stratotanker” polegający na wymianie silników na produkowane przez CFM International (spółka firm SNECMA i General Electric) CFM 56-2B-I (oznaczenie wojskowe F-108-CF-100). Pierwszy lot z nowymi silnikami miał miejsce w dniu 04. 08. 1982 roku. Pierwotnie zmodernizowane samoloty otrzymały oznaczenie KC-135RE, zmienione póź­niej na KC-135R. Dostawy samolotów z silnikami F-108 rozpoczęto w czerw­cu 1984 r. Dzięki nowym silnikom kosz­ty eksploatacji zmalały o 25%. Kontrakt obejmował modernizację łącznie 432 egzemplarzy. Ostatecznie przebudowano 467 samolotów. Modernizacji uległa również awionika, samoloty otrzyma­ły nowe radary i system nawigacji satelitarnej typu GPS.

      Począwszy od 1981 roku wymieniono sil­niki na 23 samolotach KC-135 i C-135 wersji spe­cjalnych oraz na 138 maszynach należących do Lot­niczej Gwardii Narodowej (ANG) oraz Rezerwy Wojak Lotniczych (USAFR). Nie użyto jednak silników turboodrzutowych CFM-56, a po­zyskanych z wycofywanych z użytku komercyjnych Boeing 707 silników turboodrzutowych Pratt and Whitney TF-33-PW-102. W te same silniki wy­posażono w latach 1988-1991 jeszcze 23 samoloty KC-135A. Po modernizacji zmienio­no oznaczenie na KC-135E.

      KC-135 tankujący samolot bombowy B-2 Spirit

      W ramach programu Multi Point Refueling System 45 egzemplarzy samolotów tankowania powietrznego KC-135 przystosowa­no do tankowania samolotów metodą węża giętkiego. W ten sposób umożliwio­no im zaopatrywanie w paliwo maszyn europejskich członków NATO i lotnic­twa US Navy.

      We wrześniu 2004 roku w służbie pozostawało 235 egzemplarzy samolotów „Stratotanker” w United States Air Force, 220 egzemplarze w Air National Guard i 75 egzemplarze w Air Force Reserve.

      Powietrzne tankowce KC-135 wspierały amerykańskie lotnictwo w czasie wojen w Wiet­namie, nad Zatoką Perską, w czasie misji nad Bośnią, a także podczas operacji na Haiti. Wzięły również udział w operacjach w Afganistanie i Iraku.

      Samolot KC-135 wysuwający sondę do tankowania dla samolotu transportowego C-5 Galaxy

      Wyspecjalizowane samoloty rozpoznawcze: przeznaczone do strategicznego rozpoznania elektronicznego i komunikacyjnego (RC-135V/W oraz RC-135U), optycznego i elektronicznego monitorowania aktywności rakietowych pocisków balistycznych (RC-135S), badania poziomu radioaktywności powietrza (WC-135C/W) oraz wykonywania zdjęć lotniczych w ramach Traktatu o Otwartych Przestworzach (KC-135B), w większości weszły do służby w 55. Skrzydle Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych. Samoloty RC-135V/W, RC-135U oraz RC-135S regularnie pełnią służbę poza Stanami Zjedno­czonymi. Szczególnie dotyczy to RC-135V/W, które brały udział we wszystkich amerykań­skich operacjach wojskowych od lat 80.-tych.

      Samoloty typu RC-135V/W nieprzerwanie operowały na Bliskim Wschodzie od czasu pierwszej wojny w Zatoce Per­skiej do 2010 roku. Podczas tego 20-letniego okresu wykonały one ponad 8 tysięcy misji bojowych. Była to najdłuższa nieprzerwana dyslokacja w historii amerykańskich samolotów wojskowych. Ich obecność w regionie została zintensyfikowana również po rozpoczęciu operacji Inherent Resolye w 2014 roku. Odegrały wówczas ważna rolę w zwalczaniu Państwa Islamskiego. Samoloty RC-135 regularnie wykonują też loty rozpoznawcze wzdłuż granic takich państw jak Federacja Rosyjska, Iran, Chińska Republika Ludowa czy Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna. Pojawiają się również w rejonach zapalnych lub obję­tych specjalnym zainteresowaniem amerykańskiego wywiadu takich jak na przykład: Afryka Północna czy Morze Południowochińskie.

      Samolot KC-135R dowództwa rezerw USAF kołujący do startu na angielskim pokazie lotniczym

      Podczas trwania tzw. Zimnej Wojny, samoloty typu RC-135U regularnie operowały wzdłuż granic państw Układu Warszawskiego. Szczególnie wiosną i jesienią podczas nasilenia ćwiczeń woj­skowych i ruchów wojsk. Później samoloty „Combat Sent” wysyłane były wszędzie tam gdzie zachodzi wzmożona aktywność woj­skowa w państwach będących w sferze zainteresowania amerykańskiego wywiadu.

      Początkowo samoloty typu RC-135S stacjonowały wyłącznie w bazie Shemya AFB (obecnie: Eareckson Air Station) na wyspie Shemya (Aleuty), po to by monitorować radzieckie próby z pociskami balistycznymi przeprowadzane w rejonie Kamczatki.

      Samoloty typu WC-135C/W były przeznaczone do pobierania próbek powietrza, które później przekazywano do analizy w celu wykrycia ewentualnych cząstek, radioaktywnych. Weszły na wyposażenia 55. Dywizjonu Rozpozna­nia Pogody stacjonującego w bazie McOellan AFB w Kalifornii. Oddziały dywizjonu stacjonowały w różnych bazach amerykańskich na całym świecie. Zyskiwały rozgłos gdy były wysyłane do monitorowania skutków północnokoreańskich podziemnych prób jądrowych. Misje takie miały miejsce w latach: 2006 rok, 2009 rok, 2010 rok, 2013 rok, 2016 rok oraz w kwietniu 2017 roku. W marcu 2011 roku jeden samolot WC-135W został wysłany do Japonii, aby badać poziom skażenia radioaktywnego w rejonie znisz­czonej prze tsunami elektrowni jądrowej Fukushima Dai-Ichi. Z kolei w lutym 2017 roku samolot WC-135C operował z brytyjskiej bazy RAF Mildenhall Według nieoficjalnych doniesień miał badać tajemniczy wzrost poziomu jodu-131 w rejonie granicy norwesko-rosyjskiej w Północnej Skandynawii.

      Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

      Czechy, Ostrava, Dny NATO 2023

      Użytkownicy zagraniczni powietrznych tankowców KC-135

      • Francja: zakupiła 12 egz. KC-135A (oznaczenie francuskie C-135F), pierwszy dostarczony był w lutym 1964 roku. W 1972 roku utracono jednego w wypadku. W latach 1985-1987 zmieniono silniki na model CFM-56 (zmiana nazwy samolotu na oznaczenie: C-135FR). Kolejnych 5 egzemplarzy samolotów KC-135A zmodernizowanych do standardu C-135FR, następnie odkupiono od USAF w latach 1997-1998. Samoloty francuskie wyposażono w zakładaną na boom nakładkę z wężem giętkim. Od 1990 roku są przystosowane do podskrzydłowych zasobników z wężem giętkim.

      • Turcja: zakupiła 7 egzemplarzy samolotów w wersji KC-135R. Dostawy prowadzone były w latach w latach 1997-1999.

      • Singapur: zamówił 4 egzemplarze samolotów w wersji KC-135R (z podskrzydłowymi zasobnikami z wę­żem giętkim). Pierwszy egzemplarz dostarczono w dniu 10. 09. 1999 roku.

      Kokpit starszej wersji samolotu KC-135

      Na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej

      Polscy piloci przeszkalający się na samoloty myśliwskie/wielozadaniowe Lockheed Martin F-16C/D „Jastrząb” w Stanach Zjednoczonych mieli w programie nauki także procedury związane z tankowaniem w powietrzu. Niektórzy mieli okazję, będąc na pokładzie maszyn dwumiejscowych podczas przelotów dostawczych przez Atlantyk, uczestniczyć w rutynowych tankowaniach samolotów F-16 z latających tankowców Boeing KC-135 i McDonnell Douglas KC-10 „Extender”.

      W dniach 3-4. 02. 2010 roku było planowane po raz pierwszy tankowanie polskich samolotów wielozadaniowych F-16C/D „Jastrząb” z francuskiego tankowca powietrznego KC-135FR w przestrzeni powietrznej centralnej Polski. W tankowaniu miały brać udział zarówno F-16C/D z Łasku jak i Krzesin, łącznie było to 18 samolotów.

      Podstawowe dane taktyczno-techniczne

      • Producent samolotów – Boeing Company

      • Typ samolotu – powietrzny tankowiec

      • Załoga samolotu – 2 pilotów i 1 operator przewodu do tankowania

      • Data pierwszego oblotu – 31 sierpnia 1956 rok

      • Liczba powstałych egzemplarzy – 803 maszyn wszystkich wersji

      • Napęd samolotu – w zależności od wersji patrz tekst

      • Wymiary konstrukcji:

      • Rozpiętość skrzydeł – 39 880 mm

      • Długość samolotu – 41 530 mm

      • Wysokość samolotu – 12 700 mm

      • Powierzchnia nośna – 226 m2

      • Masa własna – 44 663 kg

      • Masa użyteczna – 90 700 kg

      • Masa startowa (maksymalna) – 146 000 kg

      • Zapas paliwa (maksymalny) – 118 000 litrów

      • Osiągi samolotu:

      • Prędkość maksymalna – 933 km/h

      • Prędkość przelotowa – 850 km/h

      • Prędkość wznoszenia (maksymalna) – do 1490 metrów na minutę

      • Pułap praktyczny – 15 200 metrów

      • Zasięg lotu – 2419 kilometrów z ładunkiem 68 000 kg paliwa

      Bibliografia

      1. Łukasz Pacholski, Jerzy Gruszczyński, Samoloty tankowania powietrznego, Czasopismo Lotnictwo Nr. 7/2014, Magnum-X, Warszawa
      2. https://commons.wikimedia.org/wiki/KC-135_Stratotanker
      3. http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/527/126/Boeing-KC-135-Stratotanker