Samolot myśliwski Jakowlew Jak-23

Historia konstrukcji

Samolot myśliwski Jakowlew Jak-23 powstał z prywatnej inicjatywy Aleksandra S. Jakowlewa na przełomie lat 1946/1947 w Związku Radzieckim. Miał to być bardzo lekki myśliwiec pola walki o dużej manewrowości. Za główną drogę do tego celu, obok wprowadzenia silnego turbinowego silnika odrzutowego Rolls Royce ”Dervent 5” (RD-500) Jakowlew uznał maksymalne odchudzenie konstrukcji. Zakładając, że będzie to myśliwiec na wysokości małe i średnie zrezygnowano z kabiny hermetycznej, ograniczono opancerzenie i protektorowanie zbiorników paliwa oraz do granic możliwości zmniejszono grubość poszycia płata.

Choć Jak-23 powielał ogólny układ konstrukcyjny linii myśliwców w układzie redanowym (Jakowlew Jak-15 i Jakowlew Jak-17) to jednak była to całkowicie metalowa konstrukcja półskorupowa, zaprojektowana od podstaw. Prace projektowe rozpoczęto pod koniec 1946 roku. Prototyp Jak-23-1 ukończono dnia 17. 06. 1947 roku i oblatano dnia 08. 07. 1947 roku. W jednym z lotów podczas prób osiągnięto prędkość maksymalną 932 km/h. Próby fabryczne samolotu zakończono 12 września. Próby państwowe zrealizowano w okresie od listopada 1947 roku do marca 1948 roku na prototypie Jak-23-2 (dodatkowo istniał jeszcze trzeci prototyp przeznaczony do prób statycznych). Samolot otrzymał bardzo dobre oceny za charakterystyki manewrowe oraz właściwości startu i lądowania. Do wad zaliczono podłużne wahania kadłuba samolotu, przy energicznym zwiększaniu ciągu silnika gwałtowne podnoszenie maski co utrudniało celowanie oraz brak hamulców aerodynamicznych. Ostatecznie Jak-23 został jednak rekomendowany do produkcji seryjnej.

Produkcję seryjną rozpoczęto w marcu 1948 roku. Roczne opóźnienie w uruchomieniu produkcji wniknęło ze względu na dłuższe niż oczekiwano wdrażanie do eksploatacji silników RD-500. Pierwsze seryjne samoloty linię montażową zakładów Nr. 31 w Tbilisi opuściły w październiku 1949 roku. Ogółem do końca 1950 roku zbudowano 310 egzemplarzy, ale według innych danych, powstało ich 318 egzemplarzy z prototypami i wersją szkolną Jak-23UTI. W pierwszej połowie 1950 roku dwadzieścia Jak-23 pomyślnie przebrnęło przez próby wojskowe zrealizowane w Pułku lotnictwa Myśliwskiego (PLM) dyslokowanym, koło Groznego. Seryjne Jaki-23 przekazano do kilku PLM Pómocnokaukaskiego i Przywołżańskiego Okręgu Wojskowego. Cześć samolotów znalazła się w jednostkach radzieckich stacjonujących po za granicami ZSRR, m.in. na terenie Polski. Samoloty zostały wycofane w 1951 roku, tylko wersja Jak-23K była używana dłużej.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Muzeum im. Orła Białego, Skarżysko-Kamienna

Od czerwca 1950 roku, samolot Jak-23 skierowano na eksport, w wyniku czego otrzymały go lotnictwa takich państw jak:

Albania: pierwsze samoloty otrzymała w 1951 roku.
Bułgaria: pierwsze 12 egzemplarzy otrzymała w 1949 roku. Prawdopodobnie w Bułgarii powstał prototyp dwumiejscowej wersji szkolno-bojowej, który nie wszedł do produkcji seryjnej.
Czechosłowacja: pod koniec 1949 roku otrzymała 12 egzemplarzy, później dalsze 9 sztuk. Otrzymały oznaczenie S-101. CSRS uzyskała na niego licencję, ale ostatecznie została ona zarzucona na korzyść samolotów myśliwskich Mikojan MiG-15.
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna: używane były w niewielkich ilościach w czasie konfliktu koreańskiego w latach 1950-1953.
Rumunia: otrzymała 40 egzemplarzy, pierwsze w 1951 roku. W 1956 roku opracowano w Rumunii dwumiejscową wersję szkolno-bojową Jak-23DC.
Węgry: lotnictwo wojskowe używało samoloty Jak-23 w latach 1950-1956.

Od 1949 roku trwały prace nad szkolnym dwumiejscowym samolotem UTI Jak-23. Prototyp UTI Jak-23-I powstał z przebudowy Jak-23-1 i otrzymał kabinę instruktora za kabiną ucznia w samym zakończeniu kadłuba. Prototyp przebadano w okresie marzec-wrzesień 1949 roku. Rozwiązanie to nie uzyskało akceptacji i samolot poddano przebudowie do standardu UTI Jak-23-II, w którym kadłub przedłużono o 200 mm, a obie kabiny maksymalnie przesunięto do przodu. Badanie UTI Jak-23-II przeprowadzono w okresie wrzesień-grudzień 1949 r., ale i to rozwiązanie uznano za niepełne. W 1950 r. prowadzono badania prototypu UTI Jak-23-III, w którym dodatkowo podniesiono fotel instruktora i jego kabinę wyposażono w charakterystyczną wypukłą owiewkę, ale zakończenie produkcji Jak-23 spowodowało zakończenie prac nad UTI Jak-23-III. Ostatecznie jednak wyprodukowano niewielką ilość samolotów Jak-23UTI. Używane były do szkolenia w pilotażu bez widoczności ziemi oraz jako samoloty dyspozycyjne. W tej ostatniej wersji nosiły oznaczenie Jak-23K.

Pierwszy bojowy odrzutowiec w Polsce

W 1950 roku podjęto w Polsce decyzję o uruchomieniu przez Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego produkcji seryjnej samolotu Jak-23. W 1951 roku rozpoczęto w WSK Mielec oraz w WSK Świdnik przygotowania do produkcji licencyjnej. Samolot otrzymał nazwę licencyjną G-3. Ostatecznie w maju 1951 roku z jej uruchomienia zrezygnowano na korzyść nowocześniejszego samolotu myśliwskiego Mikojan MiG-15.

Począwszy od 1951 roku samoloty Jakowlew Jak-23 wprowadzone zostały na wyposażenie polskiego lotnictwa wojskowego. W styczniu 1951 roku, na warszawskie lotnisko Bemowo zaczęły przybywać pierwsze transporty z samolotami Jak-23. W lutym 1951 roku skierowano do radzieckiej jednostki na przeszkolenie grupę 12 pilotów z l. PLM (Pułk Lotnictwa Myśliwskiego) „Warszawa”. Po przejściu kursu na dwusterze Jak-17W, w marcu rozpoczęto loty na Jak-23. Po dwóch miesiącach szkolenia piloci powrócili do jednostek macierzystych. Jako pierwszy nowe samoloty otrzymał 1. PLM „Warszawa”, w kwietniu 1951 roku na stanie posiadał 30 myśliwskich samolotów odrzutowych Jak-23 oraz 3 odrzutowe samoloty szkolne Jak-17W. Następnie samoloty otrzymał 2. PLM z Krakowa.

Łącznie zakupiono 100 egzemplarzy samolotów myśliwskich Jak-23, czego 90 egzemplarzy w Związku Radzieckim w 1950 roku oraz 10 egzemplarzy w 1953 r. w ramach wymiany towarowej z ówczesnej CSRS. Jaki-23 mimo stosunkowo małej liczby używane były przez jedenaście pułków lotniczych. Wg planów w Jaki-23 miała być wyposażona tylko jedna krakowska trzypułkowa 7. DLM (Dywizjon Lotnictwa Myśliwskiego). Jednak z powodu oczekiwania na kolejne dostawy nowszych MiG-15, a także uruchomienia ich licencyjnej produkcji należało szkolić personel latający nowo formowanych pułków i dywizji. W tej sytuacji nie pozostawało nic innego jak rozdzielać Jaki-23 do nowo tworzonych jednostek lotniczych. Stąd samoloty te odegrały w tym okresie niezwykle ważną role, gdyż stanowiły dla większości pilotów pierwszy samolot odrzutowy na którym uczyli się latać. Przez cały okres służby wykorzystywano je w następujących jednostkach bojowych: 1., 2., 3., 11., 13., 25., 26., 29., 39. i 40. PLM, 21. PLZ oraz w dwóch eskadrach szkolnych radomskiej OSL-5: 60. i 61. PLSz-B. Oprócz tego na samolotach tych latali piloci z dowództw: 3. KLM, 5.; 6.; 7.; 10. i 11. DLM. W końcu 1953 roku dwa Jaki-23 zostały przekazane do Technicznej Szkoły Wojsk Lotniczych w Zamościu, gdzie przez kilka lat służyły jako pomoce naukowe. Najdłużej użytkująca samoloty Jak-23 jednostka lotnicza o charakterze bojowym to 2. PLM, który latał na nich do końca sierpnia 1954 roku. Na dzień 01. 08. 1959 roku OSL-5 miała na stanie jeszcze 32 Jak-23, z dniem 01. 09. 1959 roku dokonano tam kasacji ostatnich egzemplarzy Jak-23.

Lubuskie Muzeum Wojskowe, Drzonów

Konstrukcja maszyny

Jednomiejscowy (lub dwumiejscowy w wersjach treningowych) średniopłat o konstrukcji metalowej. Skrzydła dwudźwigarowe o obrysie trapezowym, proste, niedzielone, z profilem laminarnym. Pokrycie blachą duralową. Lotki oraz klapy szczelinowe. Na końcówkach płata znajdowały się zamki do podwieszania dodatkowych zbiorników paliwa lub bomb.

Kadłub półskorupowy, zbudowany w układzie redanowym, z silnikiem umieszczonym skośnie w przedniej części i wylotem skierowanym w dół pod kadłub. Kadłub pokryty blachą duralową. Spód tylnej części osłonięty cienką stalową blachą żaroodporną, stanowiącą ochronny ekran przed działaniem gazów spalinowych. Kabina nieciśnieniowa z fotelem wyrzucanym za pomocą ładunku prochowego, zakryta.

Usterzenie o układzie klasycznym. Statecznik pionowy stanowił jedną całość z konstrukcją kadłuba. Pokrycie blachą duralową, podwozie trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Muzeum Lotnictwa Polskiego, Kraków

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

Uzbrojenie samolotu: 2 stałe działka 150P kalibru 23 mm lub NS-23 kalibru 23 mm umieszczone w spodzie przedniej części kadłuba. Dwie bomby po 60 kg zawieszane na zamkach podskrzydłowych lub dodatkowe zbiorniki paliwa.
Wyposażenie: fotokarabin S-13.
Wyposażenie radionawigacyjne: radiostacja pokładowa RSI-6M-1, radiopółkompas RPKO-10M
Silnik: turboodrzutowy RD-500 o ciągu 15,58 kN (1590 kG).

Dane techniczne Jak-23

Rozpiętość: 8,73 m
Długość: 8,13 m
Wysokość: 3,3 m
Powierzchnia nośna: 13,7 m²
Masa własna: 1980 – 2000 kg
Masa startowa: 3036 kg
Masa startowa maksymalna: 3389 kg
Prędkość maksymalna: 925 km/h
Prędkość przelotowa: 540 km/h
Prędkość lądowania: 220 km/h
Prędkość przyziemienia: 157 km/h
Wznoszenie: do 47 m/s
Pułap operacyjny: 10 000 m
Pułap maksymalna (nieosiągany ze względu na nieciśnieniową kabinę pilota): do 14 800 m
Zasięg: do 755 km
Zasięg z dodatkowymi zbiornikami: do 1080 km