Samolot myśliwsko-bombowy Dassault-Breguet „Mirage 5BA”

Historia konstrukcji

Samolot Dassault-Breguet „Mirage 5” został opracowany jako uproszczona, unowocześniona i dostosowana do ataków na cele naziemne wersja samolotu myśliwskiego Dassault-Breguet „Mirage IIIE”.

Rozwijany od 1953 roku „Mirage III” był doskonałym myśliwcem i niezłym samolotem myśliwsko-bombowym. Jednak w przypadku wykonywania zadań na małej wysokości w normalnych dla Bliskiego Wschodu warunkach atmosferycznych nie było sensu montować w nim złożonej i drogiej awioniki. W 1966 roku Izrael wyraził zainteresowanie zakupem uproszczonej wersji samolotu „Mirage IIIE”, zoptymalizowanej do atakowania celów naziemnych w dzień, przy dobrej pogodzie. Biuro konstrukcyjne firmy Avions Marcel Dassault opracowało samolot, który zachował możliwość działania z lotnisk o słabo utwardzonej nawierzchni, mógł przenosić więcej uzbrojenia oraz był prostszy w obsłudze. Otrzymał on oznaczenie „Mirage V”, zmienione wkrótce na „Mirage 5”.

„Mirage 5” otrzymał przedłużony o 530 mm kadłub z „Mirage IIIE”, zmodyfikowane podwozie, silnik turboodrzutowy SNECMA „Atar 9C-3” (wypróbowano także „Atar 9K”) i był przystosowany do zamontowania dodatkowego silnika rakietowego SEPR-844 o ciągu 15 kN pod tylną częścią kadłuba, który zazwyczaj zastępowano dodatkowym zbiornikiem paliwa. Usunięcie znacznej części awioniki i przeniesienie pozostałych jej urządzeń do przedniej części kadłuba zwolniło za kabiną przestrzeń, którą wykorzystano na jeszcze jeden kadłubowy zbiornik paliwowy. Pod tylną częścią skrzydeł u nasady dodano jeszcze jedną parę węzłów do podwieszania uzbrojenia, przez co ich liczba wzrosła do siedmiu, a maksymalna masa podwieszanego uzbrojenia doszła do 4000 kg. Zamiast charakterystycznego dla Mirage III dielektrycznego nosa kadłuba osłaniającego antenę radaru Cyrano, pojawił się smuklejszy i ostrzejszy nos metalowy, zakończony niedużym dielektrycznym stożkiem osłaniającym antenę radiodalmierza EMD Aida.

Samolot „Mirage 5” zyskał popularność wśród licznych odbiorców na całym świecie, poszukujących taniego, lecz silnie uzbrojonego myśliwca bombardującego. Ostatecznie samolot w różnych wersjach i wariantach dostarczono do Abu Dhabi, Belgii, Egiptu, Gabonu, Kolumbii, Libii, Pakistanu, Peru, Wenezueli i Zairu. Firma Dassault opracowała wersję rozpoznawczą „Mirage 5R” i dwumiejscową treningową „Mirage 5D”, które uzupełniały podstawową wersję bojową. „Mirage 5R” powstał przez wykorzystanie gotowej przedniej części kadłuba (wyposażonej w kamery OMERA 31, lecz bez radaru) z samolotu „Mirage IIIB”, zrezygnowano w nim również z działek. Wielu użytkowników kupowało treningowe „Mirage 5”, bardzo podobne do użytkowanych we Francji „Mirage III-BE”.

Płatowiec „Mirage 50” był w zunifikowany zarówno z „Mirage III” jak i z „Mirage 5”, a pełny zestaw awioniki i uzbrojenia z „Mirage III” i „Mirage 5” mógł być stosowany na „Mirage 50”. Łącznie zbudowano ok. 525 egzemplarzy samolotów z rodziny „Mirage 5” / „Mirage 50”.

Ubogie początkowo wyposażenie elektroniczne „Mirage 5” zaczęło być dostępne w coraz bogatszych zestawach, do których ponownie wprowadzono radaroku Stosowano lekkie radary, takie jak Cyrano IV i Agape, radiodalmierze Aida albo dalmierze laserowe. Dassault oferował przy tym różne mieszane zestawy bogatego asortymentu awioniki, aby sprostać wymaganiom każdego z nabywców. Wiele samolotów przeszło nawet kilkakrotne modernizacje awioniki w okresie swej służby. Z tego względu pełna identyfikacja wariantu wielu z nich nie jest możliwa lub prowadzi do pomyłek. Obok programu modernizacyjnego firmy Dassault istniał również analogiczny program opracowany przez firmę Israel Aircraft Industries (IAI). Więcej niż połowa użytkowników samolotów „Mirage III” / „5” / „50” wybrała bądź skorzystała już z programów modernizacyjnych, realizowanych własnymi siłami lub przy pomocy firm Dassault Aviation czy IAI.

Mirage 5PA MARA

W 1986 roku podjęto decyzję o modernizacji samolotów „Mirage 5” należących do lotnictwa belgijskiego, w ilości wystarczającej do sformowania dwóch eskadr, tak aby zachować samoloty w służbie na następnych 12-18 lat. Był to najszerszy i najambitniejszy proces modernizacji samolotów rodziny „Mirage 5” / „50”. Program modernizacyjny nazwano początkowo MirSIP, miał na celu rozszerzenie zasadniczych zdolności operacyjnych samolotów. Firma SABCA otrzymała kontrakt na wymianę części instalacji pokładowych oraz przeróbkę „Mirage 5BA” i „Mirage 5BD”, polegającą na zabudowie skrzydełek przednich, a także nowego systemu nawigacji i ataku. Składał się on z nowego komputera nawigacji i ataku SAGEM UTR-90, bezwładnościowego systemu nawigacyjnego SAGEM ULISS-92, laserowego dalmierza Thomson-CSF TMV630 (tylko na „Mirage 5BA”) oraz szerokokątnego wskaźnika przeziernego HUD Ferranti. Zamontowano również nowe fotele katapultowe klasy zero-zero Martin-Baker Mk. 12. Wyposażenie kabiny zostało przeprojektowane: wprowadzono dwa nowe, wielofunkcyjne monitory ekranowe. Zmieniono również drążek sterowy, wprowadzając uchwyt z Dassault-Breguet „Mirage 2000”, a także dźwignię ciągu, co realnie umożliwiło sterowanie HOTAS (Hands On Throttle And Stick- dosłownie ręce na gazie i drążku). Przełączanie rodzaju ataku z zakresu powietrze-powietrze na powietrze-ziemia stało się możliwe przez naciśnięcie jednego przycisku. Wprowadzono również szereg modyfikacji struktury płatowca, mających na celu przedłużenie trwałości. Wyposażenie ich w skrzydełka przednie i wytwornice wirów na nosku kadłuba doprowadziło do poprawy własności aerodynamicznych.

Niestety, program MirSIP wprowadzono w życie, gdy zimna wojna miała się już ku końcowi. W wyniku nowej sytuacji politycznej nastąpiło znaczne zmniejszenie liczebności sił belgijskiego lotnictwa wojskowego. Realizację programu MirSIP kontynuowano, choć było już wiadomo, że wszystkie belgijskie jednostki użytkujące „Mirage 5” zostaną rozwiązane. Ostatecznie zmodernizowano tylko 10 samolotów. Pierwszy zmodernizowany „Mirage 5BA” został oblatany w dniu 28. 12. 1992 roku. W 1993 roku ogłoszono, że belgijskie lotnictwo wojskowe zamierza zachować tylko trzy nie zmodernizowane „Mirage 5” (do prowadzenia szkolenia personelu naziemnego), a pozostałych 60 egzemplarze „Mirage 5”, w tym 32 w wersji „Mirage 5BA”, 10 sztuk „Mirage 5BD” i 18 maszyn „Mirage 5BR” zostanie przekazane zakładom SABCA w celu ich sprzedaży. Ostatecznie zmodernizowane samoloty belgijskie zostały zakupione przez Chile.

Samolot „Mirage 5” i jego warianty odniosły liczący się sukces eksportowy, zgodnie z zamierzeniami producenta. Pod koniec lat 90.-tych wielu użytkowników wycofało już samoloty „Mirage 5” z czynnej służby w pierwszej linii. Wycofane samoloty oferowane były krajom o niższych budżetach wojskowych. Wiele samolotów poddano modernizacjom, dzięki którym zachowały wysoką wartość bojową jeszcze w pierwszym dziesięcioleciu XXI w.

Mirage 5F

Wersje i warianty rozwojowe samolotów „Mirage 5” i „Mirage 50”:

„Mirage 5”: prototyp oblatany w dniu 19. 05. 1967 roku. Szturmowa, uproszczona wersja samolotu „Mirage III”. Znany też początkowo jako „Mirage V” a potem jako „Mirage M.5-0”. Silnik SNECMA „Atar 9C-3”.
„Mirage 5J”: wersja bazowa powstała na zamówienie Izraela, samolot szturmowy pozbawiony radaru, ale o udźwigu zwiększonym o 1000 kg i zapasie paliwa większym o 32% w porównaniu do „Mirage IIIC”. Zbudowane samoloty przemianowano na „Mirage 5F”.
„Mirage 5F”: jednomiejscowy samolot myśliwsko-szturmowy, zbudowano 50 egzemplarzy dla Francji, które były de facto objętymi embargiem „Mirage 5J” dla Izraela oraz 8 nowych samolotów „Mirage 5F” po sprzedaży takiej samej liczby Chile w celu konwersji na „Mirage 50FC”.
„Mirage 5F ROSE II”: 20 zmodernizowanych przez firmę Sagem samolotów „Mirage 5F” / „Mirage 5DF” odkupionych przez Pakistan od Francji jako nocne myśliwce szturmowe. Otrzymały radar FIAR Grifo M3, HUD, HOTAS, GPS, system lotu wg rzeźby terenu, komputer pokładowy, wielofunkcyjny wyświetlacz i system obserwacji w podczerwieni zamontowany w nosie.
„Mirage 5F ROSE III”: 14 egzemplarzy „Mirage 5F” odkupionych przez Pakistan od Francji i zmodernizowanych przez Sagem jak ROSE II, ale przenoszące precyzyjne uzbrojenie.
„Mirage 5AD”: pierwsza wersja seryjna, produkowana (z radiodalmierzem Aida) dla Abu Dabi. Zbudowano 12 egzemplarzy.
„„Mirage 5MA Elkan”: oznaczenie zmodernizowanych belgijskich „Mirage 5BA” sprzedanych dla Chile.
„Mirage 5MD Elkan”: oznaczenie zmodernizowanych belgijskich „Mirage 5BD” sprzedanych dla Chile.
„Mirage 5COA”: wersja produkowana dla Kolumbii, zbudowano 14 egzemplarzy.

Samolot ”Mirage 5 BA” nr BA21 należący do 2e Escadrllle 3e Wing z Florennos. Zdjęcie wykonano w listopadzie 1986 roku

„Mirage 5COAM”: zmodernizowane przez firmę IAI kolumbijskie „Mirage 5COA”. Zamontowano dodatkowe stateczniki, instalację do tankowania i radar z samolotu IAI „Kfir”.
„Mirage 5COD”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Kolumbii, zbudowano 2 egzemplarze.
„Mirage 5COR”: wersja rozpoznawcza produkowana dla Kolumbii, zbudowano 2 egzemplarze.
„Mirage 5DAD”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Abu Dabi. Zbudowano 3 egzemplarze.
„Mirage 5DG”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Gabonu. Zbudowano 2 egzemplarze.
„Mirage 5DP”, „Mirage 5DP1”, „Mirage 5DP3”, „Mirage 5DP4”- dwumiejscowe wersje treningowe produkowane dla Peru.
„Mirage 5DPA2”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Pakistanu.
„Mirage 5DV”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Wenezueli.
„Mirage 5DJ”: dwumiejscowa wersja treningowa zamówiona przez Izrael. Nie produkowana ze względu na nałożone embargo.
„Mirage 5DM”: dwumiejscowa wersja treningowa zamówiona przez Zairoku Nie produkowana ze względu na anulowanie zamówienia.
„Mirage 5DS”: dwumiejscowa wersja treningowa zamówiona przez Sudan. Nie produkowana ze względu na anulowanie zamówienia.
„Mirage 5D”: nieprodukcyjne określenie dwumiejscowych wersji treningowych, pozbawionych radaru.
„Mirage 5D”: jednomiejscowa wersja szturmowa produkowana dla Libii. Zbudowano 53 egzemplarzy.
„Mirage 5DE”: jednomiejscowa wersja myśliwsko- bombowa produkowana dla Libii. Zbudowano 32 egzemplarzy.
„Mirage 5DR”: jednomiejscowa wersja rozpoznawcza produkowana dla Libii. Zbudowano 10 egzemplarzy.
„Mirage 5DD”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Libii. Zbudowano 15 egzemplarzy.
„Mirage 5EAD”: wersja produkowana dla Abu Dabi, zbudowano 14 egzemplarzy.
„Mirage 5E”: nieprodukcyjne określenie wersji „Mirage 5” wyposażonych w radar.

Mirage 5MA Elkan

„Mirage 5E2”: wersja produkowana dla Egiptu z awioniką zunifikowaną z samolotem Dassault-Breguet Dornier „Alpha Jet” (system nawigacji inercyjnej INS Sagem Uliss 81, dalmierz laserowy Thomson-CSF TMV630). Zbudowano 16 egzemplarzy.
„Mirage 5G”: wersja jednomiejscowa produkowana dla Gabonu. Zbudowano 3 egzemplarze.
„„Mirage 5M”: wersja produkowana dla Zairu z ograniczonym wyposażeniem. Zbudowano 14 egzemplarzy, dostarczono tylko 8 z nich. Identyczne oznaczenie otrzymały zmodernizowane w 1983 roku samoloty kolumbijskie oraz belgijskie po modernizacji w latach 1993-1995.
„Mirage 5P”: wersja bojowa produkowana dla Peru, zbudowano 22 egzemplarzy.
„Mirage 5P3”: wersja bojowa dla Peru z radarem Cyrano IVM, zbudowano 10 egzemplarzy.
„Mirage 5P4”: wersja bojowa dla Peru z radarem Agave. Zbudowano 2 egzemplarze, inne maszyny zmodernizowano (modernizacja wykonana w Peru).
„Mirage 5PA”: wersja bojowa dla Pakistanu, pozbawiona radaru, zbudowano 28 egzemplarzy. Po modernizacji powstały warianty „Mirage 5PA2” z radarem Cyrano IVM (powstało 18 egzemplarzy) i „Mirage 5PA3” z zainstalowanym radarem Agave i przenosząca pociski MBDA „Exocet” (powstało łącznie 12 egzemplarzy).
„Mirage 5R”: nieprodukcyjne określenie wersji rozpoznawczej „Mirage 5”.
„Mirage 5RAD”: wersja rozpoznawcza produkowana dla Abu Dabi, zbudowano 3 egzemplarze.
„Mirage 5RD”: wersja rozpoznawcza produkowana dla Francji.
„Mirage 5RG”: wersja rozpoznawcza zamówiona przez Gabon. Nie produkowana ze względu na anulowanie zamówienia.
„Mirage 5SDD”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Egiptu (dostawy sfinansowała Arabia Saudyjska), zbudowano 6 egzemplarzy.
„Mirage 5SDE”: jednomiejscowa wersja szturmowa produkowana dla Egiptu (dostawy sfinansowała Arabia Saudyjska), zbudowano łącznie 51 egzemplarzy.
„Mirage 5SDR”: wersja rozpoznawcza produkowana dla Egiptu (dostawy sfinansowała Arabia Saudyjska), zbudowano łącznie 6 egzemplarzy.
„Mirage 5SSE”: wersja myśliwsko-szturmowa produkowana dla Egiptu (dostawy sfinansowała Arabia Saudyjska).
„Mirage 5V”: jednomiejscowa wersja szturmowa produkowana dla Wenezueli. Zbudowano łącznie 6 egzemplarzy.

„Mirage 50”: prototyp z silnikiem SNECMA „Atar 9K50” i ze zmienioną awioniką, oblatany w dniu 15. 04. 1975 roku. Przewidywany do produkcji w wersjach: myśliwskich z radarem Cyrano IVM (oznaczanych początkowo „Mirage 3/50” lub oznaczone jako „Mirage 50C”) oraz szturmowych (oznaczanych początkowo „Mirage 5/50” lub „Mirage 50A”).
„Mirage 50C”: wersja myśliwsko szturmowa produkowana dla Chile z radarem Agave, zbudowano 6 egzemplarzy. Pod koniec lat 80.-tych przebudowane do standardu „Mirage 50CN Pantera”.
„Mirage 50DC”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Chile, silnik „Atar 9C-3”. Zbudowano 3 egzemplarze. Przebudowane później do standardu „Pantera”.
„Mirage 50DV”: dwumiejscowa wersja treningowa produkowana dla Wenezueli, 1 nowy i 2 zmodernizowane z „Mirage IIIDV”.

Samolot myśliwski Dassault-Breguet “Mirage V BR” lotnictwa wojskowego Belgii

„Mirage 50CN Pantera”: 13 egzemplarzy „Mirage 50C” / „Mirage 50FC” i 2 samoloty „Mirage 50DC” należące do Chile i zmodernizowane w latach 90.-tych z pomocą Izraela, identycznie jak wersja „Mirage 5COAM”.
„Mirage 50E”: wersja myśliwsko- szturmowa produkowana dla Wenezueli. Zmodernizowana następnie do wariantu „Mirage 50EV”.
„Mirage 50EV”: zmodernizowana wersja dla Wenezueli, dodany radar Cyrano IVM, sonda do tankowania w locie od samolotu „Mirage F1”. Zbudowano 6 nowych, 3 przebudowane z wariantu „Mirage 5M”, nie dostarczonych do Zairu oraz 6 maszyn zmodernizowanych z „Mirage 5V” i z „Mirage IIIEV”. Szósty z „Mirage 50EV” był ostatnim wyprodukowanym w 1991 roku samolotem z rodziny „Mirage III” / „Mirage 5” / „Mirage 50” i 1422 samolotem pierwszej generacji „Mirage”.
„Mirage 50FC”: wersja myśliwsko-szturmowa dla Chile (bez radaru), 8 samolotów przebudowanych z wersji „Mirage 5F”.
„Mirage 50M”: zmodernizowana przez firmę Dassault wersja z nową awioniką i skrzydełkami przednimi z 1987 roku, przygotowywana dla Kolumbii jako wzór modyfikacji jej samolotów w wariantach „Mirage 5” / „Mirage 50”.
„Mirage 50R”: nie zrealizowana wersja rozpoznawcza, podobna do wariantów „Mirage IIIR” i „Mirage 5R”.
„Mirage 50SO”: wersja produkowana dla Sudanu. Po anulowaniu kontraktu w trakcie produkcji przebudowano wszystkie samoloty na „Mirage 50FC” dla Chile.

Użytkownicy samolotów „Mirage 5” / „Mirage 50”:

Abu Zabi: w 1974 roku rozpoczęto dostawy 12 samolotów „Mirage 5AD” i dwóch „Mirage 5DAD”. W latach 1976-1977 doszły do nich: jeden „Mirage 5DAD”, trzy „Mirage 5RAD” i 14 samolotówe „Mirage 5EAD”, te ostatnie na miejsce starszych „Mirage IIIE”. Samoloty te w Abu Dhabi Defence Force weszły w skład I Shaheen Squadron oraz II Shaheen Squadron, stacjonujących w bazie Al Dhafra Air Base.
Argentyna” posiadając już samoloty „Mirage III” oraz IAI „Dogger”, siły powietrzne Fuerza Aérea Argentina otrzymała w dniu 06. 06 .1982 roku 10 egzemplarzy samolotów „Mirage 5P”, zakupionych w Peru podczas wojny o Falklandy dla uzupełnienia poniesionych w niej strat. Nie zdążyły one wejść do akcji przed końcem działań wojennych. Weszły w skład sformowanej w dniu 19. 03. 1984 roku w Rio Gallegos Grupo 10. de Caza.