240 mm samobieżna wyrzutnia rakietowa BM-24

Kołobrzeg, Muzeum Oręża Polskiego

Typ broni – samobieżna, kołowa wyrzutnia niekierowanych pocisków rakietowych.

Przeznaczenie broni – samobieżna wyrzutnia rakietowa BM-24 przeznaczona była do niszczenia celów powierzchniowych, zwłaszcza siły żywej i środków ogniowych stanowisk piechoty, stanowisk ogniowych artylerii, jak również niszczenia sprzętu bojowego, znajdującego się w rejonach ześrodkowania oraz trwałych umocnień polowych.

ładowanie pocisków rakietowych kalibru 240 mm

Historia konstrukcji

240 mm kołowa, samobieżna wyrzutnia rakietowa BM-24, radzieckiej konstrukcji wyrzutnia niekierowanych pocisków rakietowych na podwoziu kołowym. Przyjęła ją do uzbrojenia w pierwszej połowie 1951 roku ( indeks GRAU – 8U31).

Wojna Yom Kippur, październik 1973 roku

Samobieżna wyrzutnia rakietowa BM-24M

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Kołobrzeg, Muzeum Oręża Polskiego

Kołowa wyrzutnia rakietowa BM-24 była kolejną wersją rozwojową wyrzutni zapoczątkowanych od wariantu BM-13, która została opracowana przez radziecki zespół konstrukcyjny Specjalistycznego Biura konstrukcyjnego Nr. 1, działającego przy Fabryce Kompressor w Moskwie pod kierownictwem W. P. Barmina. W okresie od 25 lipca do 31 sierpnia 1950 roku na Państwowym Centralnym Poligonie Kapustin Jar wyrzutnia przeszła swoje próby ogniowe oraz trakcyjne, które wypadły na tyle pozytywnie (były jednak znaczące uwagi w kwestii jej konstrukcji), że postanowiono rekomendować cały zestaw do przyjęcia do produkcji seryjnej. Do uzbrojenia została ona wprowadzona w marcu 1951 roku (22 marca 1951 roku uchwałą Rady Ministrów Związku Radzieckiego Nr. 875-441SS), pod oznaczeniem BM-24 – 240 mm wyrzutni rakietowa. Została ona po raz pierwszy pokazana publicznie w 1957 roku na Placu Czerwonym, stad jej pierwotne natowskie oznaczenie M1957. Pierwsze wyrzutnie, oznaczone jako BM-24 montowane były na podwoziu samochodu ciężarowego ZiS-151 (o napędzie 6×6), natomiast kolejna wersja BM-24M była już montowana na podwoziu ZiŁ-157 (o napędzie 6×6).

Dla potrzeb formacji pancerno-zmechanizowanych opracowana została wersja, w której zostało wykorzystane podwozie gąsienicowe ciągnika artyleryjskiego AT-S. Nosiła ona oznaczenie BM-24T. Jednak szybko się okazało, że z powodu zbyt małej donośności stosowanego uzbrojenia rakietowego, szybko zaprzestano jej produkcji. Zresztą, w opracowaniu znajdowały się już nowsze systemu rakietowe o taktyczno-operacyjnym użyciu na polu bitwy. Wyrzutnie rodziny BM-24 były produkowane przez Zakłady Kompressor w Moskwie.

Działania w Libanie, 1982 rok

Łącznie w okresie trwania produkcji od połowy 1951 roku do końca 1961 roku powstało blisko 700 egzemplarzy wyrzutni rodziny BM-24.

Poza Armią Radziecką wyrzutnia znajdowała się na uzbrojeniu armii Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Wojska Polskiego i na wyposażeniu niektórych krajów z Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz Afrykańskich.

Operatorzy – niebiescy – obecni, dane na 2022 rok

Obecni operatorzy

Algieria – 30 egzemplarzy BM-24, stan na 2019 rok.
Angola – nieznana liczba BM-24, stan na 2019 rok..
Egipt – 48 egzemplarzy BM-24 w magazynie, stan na 2019 rok.
Izrael – 36 egzemplarzy zdobycznych BM-24, stan na 2019 rok.
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna – nieznana ilość, na rok 2019 w latach 1956-1959 dostarczono z Związku Radzieckiego 200 sztuk BM-24.

Byli operatorzy

Niemiecka Republika Demokratyczna – 72 egzemplarze wyrzutni BM-24, dostarczone z Związku Radzieckim w latach 1963-1964.
Kuba – 20 egzemplarzy BM-24, dostarczonych z Związku Radzieckim w latach 1961–1962.
Mozambik – liczba i status nieznany.
Polska – 50 egzemplarzy wyrzutni BM-24, dostarczonych z Związku Radzieckim w latach 1961–1965.
Syria – 300 egzemplarzy jednostek BM-24 dostarczonych z Związku Radzieckiego w latach 1967–1969.
Somalia – liczba i status nieznany.

Wyrzutnia zdobyczna przez żołnierzy Izraela

Opis konstrukcji

Samobieżna wyrzutnia rakietowa BM-24 składała się podobnie jak pozostałe radzieckie wyrzutnie artyleryjsko-rakietowe z dwóch zasadniczych części: części artyleryjskiej oraz części jezdnej, składającej się z podwozia samochodu ciężarowego – terenowego. Część artyleryjską tworzył „pakiet” 12-stu prętowych prowadnic rakietowych (2 rzędy, każdy rząd po 6 prowadnic). Prowadnica posiadała długość 2000 mm. Dodatkowo w skład części artyleryjskiej wchodziły mechanizmy naprowadzania oraz przyrządy celownicze. Część artyleryjska umieszczona była na ramie, która zamontowana została w tylnej części pojazdu ciężarowego. Po lewej stronie pakietu znajdował się odchylany wspornik służący do mocowania przyrządów celowniczych oraz umieszczono na nim pokrętła mechanizmów naprowadzania prowadnic pocisków rakietowych w płaszczyźnie poziomej i płaszczyźnie pionowej.

Kratownica została wykonana w formie spawanej konstrukcji przestrzennej i została zamocowana w wspornikach ramy obrotowej, tworząc z prowadnicami część wahliwą.

BM-24 w muzeum Batey ha-Osef

Śrutowy mechanizm podnoszący zapewniał prowadzenie w pionie od +10 stopni do +50 stopni w sektorze poziomym ±70 stopni przy kątach prowadzenia w poziomie powyżej ±25 stopni, prowadzenie w pionie w sektorze od 0 stopni do +50 stopni. Aby zmniejszyć siłę działającą na uchwyt mechanizmu prowadzenia pionowego, część wahadłowa została wyposażona w mechanizm sprężynowy równoważący typu pchanego. Prowadzenie poziome odbywało się za pomocą ślimakowego mechanizmu prowadzenia poziomego. Prowadzenie poziome odbywało się za pomocą ślimakowego mechanizmu prowadzenia poziomego.

Odpalanie niekierowanych pocisków rakietowych odbywało się zapłonem elektrycznym z kabiny samochodu ciężarowego lub spoza kabiny samochodu, za pomocą wynośnej odpalarki z odległości do 60 metrów od pojazdu (długość maksymalna kabla odpalarki). Pociski rakietowe mogły być odpalane pojedynczo lub salwami o regulowanej liczbie rakietowych pocisków artyleryjskich. Na czas strzelania okna kabiny samochodu ciężarowego były osłaniane pancernymi osłonami z wąskimi szczelinami obserwacyjnymi. Chroniło to kabinę samochodu ciężarowego przed szkodliwymi wpływami oddziaływania ognia i gazów prochowych, powstałych w trakcie strzelania. W tylnej części podwozia znajdowały się dwie opuszczane na ziemię podpory, których zadaniem było ustabilizowanie pojazdu w trakcie strzelania. Przyrządy celownicze wozu stanowiły: celownik typu 51-OP-211 lub nowszy PG-1 z kolimatorem mechanicznym K-1. Dodatkowo w skład wyposażenia zestawu artyleryjskiego wchodził także zestaw oświetleniowy typu Łucz. Czterech żołnierz z pełnej ośmioosobowej obsługi wyrzutni przewożona była na odkrytych siedziskach montowanych tuż za kabiną kierowcy i dowódcy.

Wyrzutnia zdobyczna przez żołnierzy Izraela

Zapłon ładunków prochowych w pociskach rakietowych odbywał się za pomocą świec kontaktowych pocisku, który otrzymywał prąd z akumulatorów pojazdu bojowego. Kabina była całkowicie szczelna i chroniła załogę przed skutkami strzałów strumienia gazu.

Układ jezdny wyrzutni samobieżnej BM-24 stanowi terenowy samochód ciężarowy ZiS-151 o napędzie na wszystkie koła (6×6). W wersji BM-24M zastosowana została natomiast ciężarówka terenowa typu ZiŁ-157, także z napędem na wszystkie sześć kół.

Wersje wozu

BM-24 (8U31) – wersja podstawowa na podwoziu samochodu ciężarowego ZiS-151, o napędzie 6×6.
BM-24M (2B3) – zmodernizowana wersja na podwoziu ZiŁ-157, także o napędzie 6×6. Zmiany wpłynęły na konstrukcję podstawy wyrzutni, zastąpiono celownik typu 51-OP-211, który został zastąpiony celownikiem PG-1 z kolimatorem typu K-1.
BM-24T – modyfikacja bazująca na artyleryjskim ciągniku gąsienicowym AT-S.
BM-24P – eksperymentalna modyfikacja oparta na gąsienicowym transporterze opancerzonym BTR-50.
BMD-24B – to projekt pojazdu bojowego z możliwością wykorzystania zarówno starszych pocisków rakietowych M-24, jak i nowych pocisków rakietowych MD-24F i MB-24. Za bazę pod montaż wyrzutni uznano ciągniki GT-L, AT-S, obiekt 408 oparty na AT-T oraz ciężarówkę Ural-375.

Samobieżna wyrzutnia rakietowa BM-24M

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Warszawa, Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej

Stosowana amunicja

Jako broń główną używano pocisków rakietowych napędzanych na paliwo stałe. Oprócz pocisków rakietowych odłamkowo-burzących, asortyment broni BM-24 obejmował pociski rakietowe z ładunkiem chemicznym. Dotknięty obszar w jednej salwie mógł obejmować nawet kilka hektarów terenu.

Odłamkowo-burzący pocisk rakietowy M-24F (indeks 53-F-961): długość pocisku rakietowego – 1124 mm, masa pocisku rakietowego – 112,25 kg, masa głowicy bojowej – 60,8 kg, masa materiałów wybuchowego – 27,4 kg, masa prochu w silniku – 16,2 kg, czas pracy silnika rakietowego – do 1,5 sekundy, maksymalny zasięg lotu pocisku – 6575 metrów, prędkość obrotowa pocisku w locie – 7000 obr./min.
Odłamkowo-burzący pocisk rakietowy M-24JU (indeks 53-F-961U): długość pocisku rakietowego – 1245 mm, masa pocisku rakietowego – 109 kg, masa głowicy bojowej – 46,5 kg, masa materiałów wybuchowego – 18,4 kg, masa prochu w silniku – 23,96 kg, czas pracy silnika rakietowego – do 2,2 sekundy, maksymalny zasięg lotu pocisku – 6000 metrów, prędkość obrotowa pocisku w locie – 9500 obr./min.
Odłamkowo-burzący pocisk rakietowy MD-24F (indeks 3-F-1D): długość pocisku rakietowego – 1648 mm, masa pocisku rakietowego – 155 kg, masa głowicy bojowej – 48,4 kg, masa materiałów wybuchowego – 19,8 kg, masa prochu w silniku – 44,3 kg, czas pracy silnika rakietowego – do 4,9 sekundy, maksymalny zasięg lotu pocisku – 17 500 metrów, prędkość obrotowa pocisku w locie – 15 000 obr./min.
Chemiczny pocisk rakietowy MS-24 (indeks 3-X-1): długość pocisku rakietowego – 1240 mm, masa pocisku rakietowego – 109 kg, masa głowicy bojowej – 44,3 kg, masa materiałów wybuchowego – 8,0 kg, masa prochu w silniku – 16,2 kg, czas pracy silnika rakietowego – do 1,1 sekundy, maksymalny zasięg lotu pocisku – 6500 metrów, prędkość obrotowa pocisku w locie – 7000 obr./min.
Chemiczny pocisk rakietowy MS-24UD (indeks 3-X-1UD): długość pocisku rakietowego – 1240 mm, masa pocisku rakietowego – 109 kg, masa głowicy bojowej – 44,3 kg, masa materiałów wybuchowego – brak informacji, masa prochu w silniku – 44,3 kg, czas pracy silnika rakietowego – do 4,9 sekundy, maksymalny zasięg lotu pocisku – 16 000 metrów, prędkość obrotowa pocisku w locie – 15 000 obr./min.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne: BM-24

Państwo – Związek Radziecki
Rok opracowania prototypu – 1950 rok
Rok rozpoczęcia produkcji – 1951 rok
Użytkownicy – Związek Radziecki, Angola, Chińska Republika Ludowa, Egipt, Izrael (maszyny zdobyczne), Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Kuba, Mozambik, Niemiecka Republika Demokratyczna, Polska Rzeczpospolita Ludowa, Somalia, Syria
Kaliber pocisku rakietowego – 240,6 mm
Liczba prowadnic – 12 sztuk
Donośność maksymalna – do 17 500 metrów
Masa zestawu w położeniu marszowych (bez pocisków rakietowych) – 7140 kg
Masa zestawu w położeniu bojowym (z pociskami rakietowymi) – 8910 kg
Wymiary konstrukcji:
Długość zestawu – 6930 mm
Szerokość zestawu w położeniu marszowym – 2320 mm
Szerokość zestawu w położeniu bojowym – 2650 mm
Wysokość zestawu w położeniu marszowym – 2800 mm
Wysokość zestawu w położeniu bojowym – 3510 mm
Długość stosowanych prowadnic – 2000 mm
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej – od +10 stopni do +50 stopni (przy kątach prowadzenia w poziomie powyżej ±25 stopni, prowadzenie w pionie w sektorze od 0 stopni do +50 stopni)
Kat ostrzału w płaszczyźnie poziomej – ±70 stopni (po 35 stopni na prawo i lewo od osi wzdłużnej zestawu)
Czas odpalenia pełnej salwy – 8 sekund
Obsługa zestawu – 8 żołnierzy
Trakcja zestawu – kołowa
Napęd zestawu – silnik benzynowy, 6-cylindrowy typu R6 o mocy 92 KM
Zasięg maksymalny jazdy na jednym tankowaniu – do 60 km
Prędkość marszowa – po drogach utwardzonych do 60 km/h

Bibliografia

Leszek Szostek, Artyleria polowa Wojska Polskiego 1943-2018, Agencja Wydawnicza CB Andrzej Zasieczny, Warszawa 2018 rok
https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:BM-24_in_Israeli_service