Ciągnik artyleryjski AT-T

AT-T (ros. Артиллерийский Тягач – Artillierijskij Tjagacz) – gąsienicowy ciężki ciągnik artyleryjski konstrukcji radzieckiej.
Wraz z przejściem produkcji na czołg T-54 w 1946 r. Konstruktorzy Charkowskiego Biura Projektowego im. A.A. Morozowa pod kierownictwem M.N. Szczukina i A.I. Awtomonowa rozpoczęli prace nad ciągnikiem artyleryjskim „produkt.401” opartym na tym czołgu. Prace nad projektem prowadzono w Charkowskich Zakładach Budowy Maszyn im. Małyszewa. Produkcję seryjną rozpoczęto w 1950 roku i kontynuowano do 1979 roku.
AT-T był pierwszym ciężkim ciągnikiem gąsienicowym zaprojektowanym po II wojnie światowej, przeznaczonym do holowania ciężkich zestawów artyleryjskich o masie do 25 ton. Znajdował szerokie zastosowanie w Armii Radzieckiej oraz w cywilnych sektorach, takich jak geologia, przemysł naftowy i gazowy, szczególnie na Syberii i Dalekiej Północy.
Ciągnik AT-T posiada czteromiejscową, dwudrzwiową kabinę z charakterystyczną maską, zapożyczoną z konstrukcji ciężarówki ZIS-150. W porównaniu z pierwowzorem kabina została wydłużona o dodatkową sekcję, co umożliwia przewóz jednej osoby więcej. W kabinie zainstalowano system ogrzewania i wentylacji, co zapewnia komfort pracy w różnych warunkach atmosferycznych. Z uwagi na wysoki poziom hałasu i wibracji podczas pracy maszyny, kierowca korzysta z hełmofonu, który zapewnia ochronę słuchu i umożliwia komunikację.
Platforma ładunkowa ciągnika AT-T wykonana jest z wytrzymałej konstrukcji metalowej, z elementami łączonymi metodą spawania. Wyposażona jest w markizę ochronną oraz płaską podłogę z włazami umożliwiającymi łatwy dostęp do wciągarki umieszczonej pod spodem. Tylną część platformy stanowi składana klapa, ułatwiająca załadunek i rozładunek. Po bokach platformy znajdują się rzędy siedzeń, które można ustawić równolegle lub prostopadle do boków. Platforma jest w stanie pomieścić od 16 do 18 osób. Jej nośność wynosi 5000 kg, a wymiary wewnętrzne to 3576 mm x 2950 mm x 3600 mm. Powierzchnia użytkowa podłogi wynosi 10,5 m², co pozwala na przewóz ładunków o dużych gabarytach.
Ciągnik wyposażono w 12-cylindrowy silnik wysokoprężny V-401 o mocy 415 KM, umożliwiający osiąganie prędkości do 35,5 km/h na utwardzonych drogach. Silnik, bazujący na konstrukcji jednostki napędowej czołgu T-34, cechował się niezawodnością i prostą konstrukcją. Średnie jednostkowe zużycie paliwa wynosi 230 g/kWh (170 g/KM-godz.).
Rozruch silnika może odbywać się na dwa sposoby: za pomocą elektrycznego rozrusznika o mocy 11 kW (15 KM) lub za pomocą sprężonego powietrza, które stanowi system rezerwowy. Aby ułatwić uruchamianie w warunkach zimowych, zamontowano kocioł grzewczy typu dyszowego.
Silniki czołgowe z tego okresu charakteryzowały się ograniczoną trwałością – ich resurs wynosił zaledwie 250 godzin pracy przed koniecznością przeprowadzenia remontu głównego. Wynikało to z dużego zużycia ściernego grupy tłoków, szczególnie w warunkach wysokiego zapylenia. Jednak w środowisku o niskim poziomie zapylenia trwałość silnika mogła się zwiększyć kilkukrotnie.
Wysokie zużycie oleju było spowodowane niedoskonałością konstrukcji zespołu tłoków oraz ograniczoną jakością materiałów i technologii stosowanych przy ich produkcji. Czynniki te wpływały na szybsze zużycie i konieczność częstszych przeglądów i napraw, co było typowe dla konstrukcji silników z tego okresu.
Przekładnia mechaniczna ciągnika AT-T składa się z kilku kluczowych elementów, które zapewniają efektywną pracę maszyny. W jej skład wchodzą:
- Wielotarczowe główne suche sprzęgło cierne (stal na stali), które umożliwia płynne przenoszenie mocy z silnika na skrzynię biegów.
- Pięciobiegowa skrzynia biegów wyposażona w synchronizatory na 3., 4. i 5. biegu, co ułatwia zmianę przełożeń i poprawia komfort obsługi.
- Przystawka odbioru mocy (PTO), która napędza wciągarkę.
Dodatkowo w układzie zastosowano:
- Dwa dwustopniowe planetarne mechanizmy skrętu, które znacznie ułatwiają manewrowanie i pozwalają na precyzyjne sterowanie pojazdem. Dzięki nim możliwy jest minimalny promień skrętu „w miejscu”, równy rozstawowi kół ciągnika – 2,64 m.
- Dwie jednostopniowe przekładnie główne, które przenoszą moment obrotowy na koła gąsienicowe.
Dzięki zastosowaniu takiej konfiguracji przekładni mechanicznej, ciągnik AT-T może sprawnie manewrować nawet w trudnym terenie, co zwiększa jego funkcjonalność i efektywność w warunkach bojowych oraz przemysłowych.
Łańcuch gąsienicowy składa się z 93 ogniw o szerokości 500 mm, z grzbietami prowadzącymi oraz rozwiniętymi występami. Konstrukcja ta umożliwia mocowanie dodatkowych ostróg, które zwiększają przyczepność podczas poruszania się w głębokim śniegu, błocie lub piasku.
Gąsienice wykonane są z odpornej na ścieranie stali LG-13. Wałki łączące ogniwa są mocowane za pomocą łba i nitowane na końcach, co zapewnia trwałość połączeń. Jednakże trwałość łańcucha gąsienicowego jest ograniczona – wynosi około 6000 km przebiegu przed koniecznością wymiany.
Zawieszenie ciągnika AT-T opiera się na niezależnych drążkach skrętnych, które umożliwiają każdej rolce podporowej swobodną pracę w pionie. Wały drążków skrętnych ułożone są poprzecznie nad dolną częścią nadwozia pojazdu. W konstrukcji zawieszenia nie zastosowano amortyzatorów w przednich i tylnych jednostkach, co upraszcza konstrukcję, ale wpływa na komfort jazdy w trudnym terenie.
Dzięki temu układowi zawieszenia ciągnik może poruszać się z przyzwoitymi prędkościami w różnych warunkach terenowych:
- Na drogach gruntowych z maksymalną prędkością 18 km/h,
- Na autostradach z prędkością do 30 km/h.
Układ elektryczny ciągnika AT-T wykonany jest w obwodzie jednoprzewodowym z napięciem pokładowym 24 V, gdzie ujemne zaciski źródeł zasilania i odbiorników są połączone z obudową pojazdu (masą).
Źródła zasilania to:
- Generator prądu stałego G-53 o mocy 1,5 kW (2,03 KM),
- Cztery akumulatory rozruchowe 12 V typu STEN-140M, połączone szeregowo-równolegle, co zapewnia stabilne napięcie i odpowiednią pojemność dla potrzeb układu elektrycznego ciągnika.
Ciągnik artyleryjski AT-T charakteryzuje się bardzo dobrymi właściwościami terenowymi jak na pojazd swojej klasy. Dzięki solidnej konstrukcji i gąsienicowemu układowi napędowemu potrafi pokonywać trudne przeszkody z pełnym obciążeniem. Jego możliwości obejmują:
- Pokonywanie wzniesień:
- Na suchym, twardym podłożu pojazd jest w stanie pokonać wzniesienia o nachyleniu do 30°.
- W przypadku ciągnięcia przyczepy dopuszczalne nachylenie wynosi do 25°.
Przeszkody terenowe:
- Może przejeżdżać przez rowy o szerokości do 1,9 m.
- Pokonuje przeszkody pionowe o wysokości do 0,85 m.
- Jest zdolny do brodzenia w wodzie o głębokości do 1 m, pod warunkiem twardego dna.
Poruszanie się po trawersach:
- Bez problemu o nachyleniu do 25°.
Dzięki niskiemu naciskowi jednostkowemu na grunt, wynoszącemu zaledwie 0,065 MPa (0,65 kgf/cm²), ciągnik może efektywnie poruszać się po miękkim i grząskim terenie.
Prześwit wynoszący 425 mm pozwala na bezproblemową jazdę po nierównych drogach gruntowych z głębokimi koleinami, szczególnie w trakcie poruszania się za kolumną czołgów. Pod tym względem AT-T przewyższa nawet legendarny czołg T-34, który miał prześwit 400 mm.
Zasięg paliwowy ciągnika AT-T jest imponujący i wynosi aż 752 km, co zapewnia mu dużą autonomię operacyjną w terenie bez potrzeby częstego tankowania.
Ciągnik artyleryjski AT-T charakteryzował się stosunkowo kompaktowymi wymiarami i umiarkowaną masą, co sprzyjało jego wszechstronności operacyjnej. Szczegółowe parametry to:
- Masa całkowita: 25 000 kg
- Wymiary: 6990 x 3140 x 2845 mm (długość x szerokość x wysokość kabiny)
Jego konstrukcja pozwalała na bezpieczne poruszanie się po drewnianych mostach, które często występują na obszarach wiejskich i w rejonach o słabo rozwiniętej infrastrukturze.
Dodatkowo wymiary ciągnika były zgodne z normami transportu kolejowego (GOST 9238–83).

Dzięki tym cechom ciągnik AT-T mógł być skutecznie wykorzystywany zarówno w działaniach taktycznych, jak i logistycznych, zachowując zdolność do przemieszczania się w różnorodnym terenie oraz łatwego transportu na potrzeby wojskowych operacji.
Ciągnik artyleryjski AT-T wyposażony był w solidną wciągarkę:
- Siła uciągu na haku: 250 kN (25 ton siły).
- Długość liny: 100 m.
- Średnica liny: 28 mm.
Wciągarka była przeznaczona do samodzielnego wyciągania pojazdów, które ugrzęzły lub zostały częściowo zatopione, o masie równej lub mniejszej niż masa ciągnika. Mechanizm wciągarki składał się z kilku istotnych elementów:
- Bęben z liną napędzany przez przekładnię wciągarki.
- Podajnik liny oraz rolki trakcyjne, które odciążają linę na bębnie od nadmiernego naprężenia.
- Mechanizm zabezpieczający przed przeciążeniami, chroniący wciągarkę przed uszkodzeniami.
- Hamulec, który utrzymuje ciągnięty pojazd w miejscu w razie nagłego zatrzymania wciągarki.
Wciągarka była zamontowana pod podłogą platformy i napędzana z przekładni ciągnika. Długość liny pozwalała na użycie AT-T w działaniach inżynieryjnych, takich jak prowadzenie przęseł mostów rozbieralnych na podporach.
Rozwój i modyfikacje

Ciągnik AT-T stał się bazą dla wielu innych pojazdów specjalistycznych, co znacząco poszerzyło jego zastosowania zarówno w wojsku, jak i w gospodarce cywilnej:
- Ciężkie ciągniki gąsienicowe TG i TG-2 – używane w plutonach ewakuacyjnych do zadań ratowniczych i logistycznych.
- Ciągnik AT-TA „Pingwin” – wersja z zabudową, która była z powodzeniem wykorzystywana przez radzieckich naukowców na Antarktydzie.
- Pojazdy inżynieryjne – na bazie AT-T opracowano maszyny do układania gąsienic, szybkie koparki oraz maszyny do kopania rowów.


Koniec produkcji
Ciągnik AT-T był produkowany do 1979 roku, kiedy zastąpiono go nowocześniejszym, wielopaliwowym ciągnikiem MT-T o większej mocy i lepszych parametrach technicznych.
Pochodzenie: Związek Radziecki
Typ: Ciągnik artyleryjski
Załoga: 1 – kierowca
Wymiary
Masa: 20 t
Długość: 7,04 m
Szerokość: 3,17 m
Wysokość: 3,00 m (do dachu kabiny)
Ładowność
Układ miejsc: 4 w kabinie (w tym kierowca), 16 na platformie ładunkowej
Ładunek: 5 t na platformie ładunkowej
Masa holowanej przyczepy: 25 t
Podwozie
Typ podwozia: Gąsienicowe, 5 kół jezdnych
Układ: Koło napędowe z przodu, napinające z tyłu
Nacisk na grunt: 0,65 kg/cm²
Szerokość gąsienic: 0,50 m
Rozstaw kół: 2,64 m
Zawieszenie: Na wałkach skrętnych
Napęd
Model silnika: A-401
Typ silnika: V12, czterosuwowy, wysokoprężny
Moc: 415 KM przy 1850 obr./min
Skrzynia biegów: 5 biegów do przodu, 1 bieg wsteczny
Pojemność zbiornika paliwa: Około 1500 L
Mobilność
Prędkość maksymalna: 35 km/h (na drodze)
Zasięg: 1100 km (na drodze)
Stosunek mocy do masy:
- 21 KM/t (bez ładunku)
- 17 KM/t (z ładunkiem 5 t)
- 9 KM/t (z przyczepą 25 t)
Pokonywanie przeszkód
Prześwit: 0,43 m
Rów: 1,9 m
Nachylenie: 30°
Głębokość brodzenia: 1,1 m