Armata przeciwpancerna. Przeznaczona była w szczególności do zwalczania czołgów i samochodów i transporterów opancerzonych, jak również istniała możliwość rażenia siły żywej przeciwnika oraz niszczenia ogniem bezpośrednich schronów polowych przeciwnika.
Historia konstrukcji
Radziecka 45 mm armata przeciwpancerna obr./wz. 42 została zaprojektowana i przyjęta do uzbrojenia w 1942 roku.
Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Skarżysko-Kamienna, Muzeum im. Orła Białego
Po zakończeniu II Wojny Światowej armaty te znalazły się na wyposażeniu takich państw jak Węgry, Czechosłowacja czy Korea Północna. Armata ta była produkowana przez Zakłady Nr. 172 im. Kalinina w Permie oraz Uralskie Zakłady Budowy Maszyn Ciężkich Nr. 9 w Swierdłowsku.
Produkcja seryjna
1943 rok – 4151 egzemplarzy
1944 rok – 4628 egzemplarzy
1945 rok – 2064 egzemplarzy
Łącznie – 10 843 egzemplarzy
Opis konstrukcji
Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Witoszów Dolny, gmina Świdnica – Muzeum Broni i Militariów
Armata przeciwpancerna M-42 była holowanym, półautomatycznym działem przeciwpancernym, składającym się z: gwintowanej lufy z zamkiem, kołyski urządzeń oporopowrotnych, łoża górnego i dolnego, tarczy ochronnej, mechanizmów naprowadzania na cel, kół wraz z ich zawieszeniem oraz przyrządów celowniczych. Monoblokowa lufa zamontowana była za pomocą sanek do kołyski typu korytkowego, w której dodatkowo umieszczono hydrauliczny opornik odrzutu i sprężynowy powrotnik. Przewód lufy dzielił się na komorę nabojową oraz część gwintowaną. Armata była wyposażona była w półautomatyczny zamek typu klinowego o pionowym ruchu klina, z iglicą napinającą się podczas otwierania zamka. Tylko podczas pierwszego ładowania zamek należało otworzyć ręcznie. Już po oddanym strzale zamek otwierał się automatycznie, wyrzucał łuskę, a po załadowania działał się zamykał. Od dołu kołyska była połączona z mechanizmem podniesieniowym nadającym lufie żądanego położenia w płaszczyźnie pionowej. Pokrętła mechanizmów naprowadzania działa na cel znajdowały się po lewej stronie i obsługiwane przez jednego żołnierza – celowniczego działa. Zasadniczy element podwozia stanowiło łoże dolne, z dwoma rozwieranymi ogonami., osią, zawieszeniem kół wraz z kołami. W armacie została wykorzystana nieznacznie zmienione koła od samochodu ciężarowego GAZ-AA z oponami, które zostały wypełnioną gąbczastą masą kauczukową. Na końcu ogonów znajdowały się lemiesze, uchwyty do rozwierania ogonów i przemieszczania działa na bliższe odległości. Po złożeniu ogonów spisano je razem i podczepiano do przodka lub pojazdu holującego. Armata przeciwpancerna M-42 posiadała tarczę ochronną, wykonaną z walcowanych płyt pancernych o grubości 7 mm, ustawionych pod stosunkowo dużym kątem nachylenia. Dość skutecznie mogła ona chronić załogę przed amunicją małokalibrową oraz drobnymi odłamkami artyleryjskimi. W skład przyrządów celowniczych wchodziły celowniki typu PP-1 lub nowszy PP-1-3. Środkiem holującym mógł być dwukonny zaprzęg lub lekki terenowy samochód osobowy lub pojazd ciężarowy.
W Wojsku Polskim
Na uzbrojenie Wojska Polskiego armaty przeciwpancerne M-42 trafiły na wyposażenie polskich oddziałów formowanych na terytorium Związku Radzieckiego, znajdujących się w batalionach piechoty oraz bateriach przeciwpancernych w pułkach piechoty. 1 maja 1945 roku Wojsko Polskie posiadało na swoim wyposażeniu 243 armaty przeciwpancerne M-42. Armaty te były używane w Wojsku Polskim do końca pierwszej połowy lat 50.-tych XX wieku.
Zastosowana amunicja
Naboje zespolone, pakowane w płaskie metalowe skrzynki mieszczące po 5 naboi.
1. Przeciwpancerna Выстрел Б-240:
Długość pocisku: 453 mm
Masa naboju: 2,44 kg
Masa łuski: 0,575 kg
Masa pocisku: 1,425 kg
Masa materiału wybuchowego: 19,3 g
Prędkość wylotowa: 870 m/s
Pocisk B-240 typu APHE miał korpus wykonany z wysokogatunkowej stali, który w części tylnej zawierał niewielki ładunek wybuchowy pobudzany zapalnikiem dennym typu MD-2. Dla celu o wysokości 2 metrów odległość strzału bezpośredniego wynosiła 950 m.
Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Słowacja, Svidnik – Muzeum II Wojny Światowej
Przebijalność pancerza dla płyty odchylonej o 30 stopni od pionu:
2. Przeciwpancerna Выстрел БР-240П:
Masa naboju: 1,84 kg
Masa łuski: 0,575 kg
Masa pocisku: 0,85 kg
Prędkość wylotowa: 1 070 m/s
Pocisk BR-240P typu APCR zawierał wewnątrz lekkiego płaszcza podkalibrowy rdzeń wykonany z wysokogatunkowej stali. W części dennej znajdował się smugacz. Amunicją tego typu zalecano strzelać na dystansie do 500 metrów.
Przebijalność pancerza dla płyty odchylonej o 30 stopni od pionu:
3. Odłamkowa Выстрел О-240:
Długość pocisku: 456 mm
Masa naboju: 2,91 kg
Masa łuski: 0,575 kg
Masa pocisku: 1,98-2,15 kg
Masa materiału wybuchowego: 118-135 g
Masa materiału miotającego: 115 g
Prędkość wylotowa: 343 m/s
Donośność: do 4 500 m
Pocisk odłamkowy O-240 typu HE miał prefabrykowany korpus dla zwiększenia fragmentacji na odłamki – był rozrywany niewielkim ładunkiem wybuchowym, do którego pobudzenia stosowano uderzeniowy zapalnik głowicowy typu KT-1, KTM-1, KTM-1U, KTM-3 lub M-50. Stosowano także inne wersje tego pocisku (О-240А oraz О-240Э) różniące się użytymi materiałami i technologią produkcji.
Autor – zdjęcia: Dawid Kalka
Polska, Dukla – Pałac w Dukli, Muzeum Historyczne: plac plenerowy
Podstawowe dane taktyczno-techniczne
Kaliber: 45 mm
Amunicja: 45 x 310R mm
Masa: na stanowisku 625 kg, w transporcie 1250 kg (z przodkiem)
Masa lufy: 158 kg
Wymiary: w transporcie 4 885 mm × 1 634 mm × 1 200 mm
Wysokość linii ognia: 711 mm
Długość lufy: z zamkiem 3 087 mm
Odrzut lufy: 620-780 mm
Kąt ostrzału w elewacji: od -8° do +25°
Kąt ostrzału w azymucie: 60°
Szybkostrzelność: praktyczna do 20 strz./min.
Bibliografia
Leszek Szostek, Artyleria polowa Wojska Polskiego 1943-2018, Agencja Wydawnicza CB Andrzej Zasieczny, Warszawa 2018
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo „WIS”, 1994
