Samolot szkolno-treningowy Aero L-29 Delfín

Aero L-29

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Kraków, Muzeum Lotnictwa Polskiego

– kod NATO: Maya

Prezentowany egzemplarz nr seryjny 99 3241 został wyprodukowany w 1969 roku w zakładach Aero Vodochody w ramach 32 serii produkcyjnej. Służył w czechosłowackich a następnie czeskich siłach powietrznych. W 2004 roku został przekazany do Muzeum Lotnictwa Praga-Kbely (Letecké muzeum Praha-Kbely), skąd drogą wymiany za TS-11 Iskra bis D nr ser. 3H-1212 trafił w 2014 roku do Muzeum Lotnictwa Polskiego.

Historia konstrukcji

W połowie lat 50.-tych biuro konstrukcyjne zakładów Aero Vodochody opracowało samolot szkolno-treningowy Aero L-29 „Delfin”. Według założeń. Miał to być samolot wytrzymały, prosty w obsłudze i łatwy w pilotażu. Samolot ten miał zastąpić szkolno- treningowe samoloty o napędzie tłokowym, użytkowane wtedy w czechosłowackim lotnictwie wojskowym zarówno do szkolenia podstawowego, jak i zaawansowanego, pozwalając przejść uczniowi bezpośrednio do fazy treningu operacyjnego. Samolot mógł działać z lotnisk trawiastych.

Samolot został opracowany przez zespół konstruktorów wyróżnionych w 1962 roku. Nagrodą Państwową. Są to inżynierowie: O. Bunat, J. Hlava, J. Klouda, V. Pospisil, J. Rada, J. Vlcek, K. Tomas oraz Z. Rublic, J. Nyklicek i znany aerodynamik- dr inż. J. Hosek. Zespołem kierowali dwaj najbardziej doświadczeni czechosłowaccy konstruktorzy lotniczy- Zdenek Rublic i Karel Tomas.

Prototyp samolotu, oznaczony jako XL-29, napędzany silnikiem Bristol Siddeley “Viper”, został oblatany w dniu 05. 04. 1959 roku. W następstwie prób drugiego prototypu (oblatany w czerwcu 1960 roku), napędzanego już czeskim silnikiem Motorlet M 701, zbudowano niewielką serię przedprodukcyjną w celu porównania z konkurentami. Konkurs taki odbył się w 1961 roku, oprócz L-29 wzięty w nim udział polski PZL TS-11 „Iskra” i radziecki Jakowlew Jak-30. Doskonale ogólne osiągi L-29 sprawiły, ze został on wybrany jako podstawowy samolot szkolno-treningowy dla wszystkich państw Układu Warszawskiego. Wyjątkiem była Polska, gdzie wybrany został samolot TS-11 „Iskra”.

Charakterystyka lotna L-29 powodowała, że była to znakomita maszyna treningowa, wybaczająca nawet poważne błędy w posługiwaniu się sterami. Samolot miał proste, lekko zwężające się skrzydła o stosunkowo grubym przekroju i co ciekawe, pomimo takiej konfiguracji płatów samolot osiągał prędkość 0,75 Ma! Krawędzie natarcia nie posiadały mechanizacji płata, a krawędzie spływu zaopatrzone były w zewnętrzne lotki i wewnętrzne klapy. Dzięki, nim samolot miał niską prędkość lądowania, jak również dobrą manewrowość na ziemi. W dwóch oddzielnych sekcjach kabiny znajdowały się ustawione w tandem fotele katapultowe, dla ucznia i dla instruktora; fotel lego drugiego umieszczony był nieco wyżej. Jednostkę napędową stanowił silnik Motorlet M 701, który można było wymontować z samolotu w półtorej godziny. Tył kadłuba mocowany był na ośmiu zamkach i trzech mechaników mogło go zdemontować w 13 minut. Podwozie L-29 charakteryzowało się szerokim rozstawem kół, miało niskociśnieniowe opony pozwalające na operowanie samolotu z trawiastych, piaszczystych lub pokrytych wodą pasów startowych. Obsługę naziemną ułatwiały stopnie wbudowane w kadłub.

Aero L-29R (Wersja rozpoznawcza)

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Zruc – Muzeum Awiacji

Produkcja seryjna samolotu rozpoczęła się w kwietniu 1963 roku i trwała do 1974 roku. Poza standardową dwuosobową wersją szkolno-treningową powstała jednoosobowa odmiana L-29A „Delfin Akrobat”, przeznaczona do użytku cywilnego w charakterze samolotu akrobacyjnego lub szkolnego (wyprodukowano niewielką liczbę), dwuosobowa rozpoznawcza L-29R i prototyp jednomiejscowego samolotu szturmowego.

Spośród 3655 wyprodukowanych egzemplarzy, 2000 trafiło do Radzieckich Sił Powietrznych i paramilitarnej organizacji DOSAAF, 400 sztuk do Czechosłowackich Sił Powietrznych, a pozostałe do Bułgarii, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Rumunii i Węgier. Pozostałe sprzedano na eksport dla pozaeuropejskich sojuszników Związku Radzieckiego, takich jak Afganistan, Egipt, Ghana, Gwinea, Indonezja, Irak, Mali, Nigeria, Syria i Uganda. W późniejszych latach samoloty znalazły się na wyposażeniu lotnictwa wojskowego Czech, Słowacji i Azerbejdżanu. Oprócz typowych zadań szkolno- treningowych L-29 wykorzystywane były w wielu konfliktach zbrojnych.

16 lipca 1975 roku samolot PZL An-2 pilotowany przez Dionizego Bielańskiego został zestrzelony przez Aero L-29 Czechosłowackich Sił Powietrznych podczas próby ucieczki do Austrii.

Aero L-29

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Czechy, Sudice

Pod koniec 2006 roku raporty stwierdzały, że L-29 pozostawał jeszcze w operacyjnym lub magazynowym inwentarzu niektórych wymienionych wyżej państw. Wiele egzemplarzy zostało też sprzedanych kolekcjonerom w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

Samoloty służyły do szkolenia podstawowego, ustawicznego i bojowego. W tym celu zapewniono wieszaki na karabiny maszynowe, bomby i rakiety. Uzbrojone w ten sposób egipskie samoloty zostały użyte przeciwko izraelskim czołgom w 1973 roku podczas wojny Jom Kippur. Później w wielu krajach Delfiny zostały zastąpione przez następcę, L-39 Albatros .

W Polsce

Loty zapoznawcze na samolocie Aero L-29 „Delfin” wykonywał znany polski pilot doświadczalny Andrzej Marian Abłamowicz.

Konstrukcja samolotu

Dwumiejscowy średniopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej. Płat trójdzielny, trapezowy rozszerzający się w części środkowej. Konstrukcja jednodźwigarowa z pracującym kesonem. Na płacie znajdują się lotki metalowe i czterosegmentowe (po dwa na każdym skrzydle) klapy typu Fowlera. Profil płata: NACA 64-2-A217 (u nasady) i NACA 64-2-A212 (na końcach).

Silnik odrzutowy M701

Kadłub metalowy, półskorupowy, o przekroju kołowym. Środkowa część kadłuba integralna ze środkową częścią płata. Tylna część kadłuba odejmowana w celu zapewnienia dostępu do silnika. W tylnej części kadłuba po obydwu jego stronach znajdują się hamulce aerodynamiczne. Kabina zakryta, ciśnieniowa, wyposażona w fotele katapultowane.

Usterzenie wolnonośne w układzie „T”, całkowicie metalowe. Statecznik poziomy przestawiany w locie. Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie. Tył kadłuba chroniony płozą- zderzakiem.

Światowi użytkownicy samolotu Aero L-29 “Delfin”

Wersja samolotów Aero L-29

Wersja L-129 z układem hydraulicznym wysokiego ciśnienia
L-229 jednomiejscowe, lekka wersja specjalna
Wersja rozpoznawcza L-29R
Lekka, jednomiejscowa wersja L-29RS do zaawansowanego treningu
Specjalna wersja akrobacyjna L-29A (L-429)

Uzbrojenie

Fotokarabin do szkolenia ogniowego i 2 podskrzydłowe węzły podwieszeń do przenoszenia 200 kg: 2 bomby po 100 kg lub pociski rakietowe, albo 2 zasobniki z karabinami maszynowymi lub 2 dodatkowe zbiorniki paliwa.