2K6 „Łuna”

Taktyczny zestaw pocisków rakietowych 2K6 „Łuna”

2K6 „Łuna” (z rosyjskiego 2К6 „Луна”) – radziecki taktyczny zestaw pocisków rakietowych, w skład którego wchodziła jedno pociskowa, szynowa wyrzutnia 2P16 oraz pociski balistyczne typu 3R9 i 3R10 (oznaczenia systemu i jego komponentów według GRAU). W wersji eksportowej oznaczenie R-30; oznaczenia w kodzie NATO FROG-3 i FROG-5 (z pociskami rakietowymi typu 3R9 lub 3R10).

Taktyczny pocisk rakietowy klasy ziemia- ziemia 2K6 ”Łuna” podczas przygotowań do startu. (Źródło: Praca zbiorowa ”Technika wojskowa LWP- XXX lat rozwoju 1943- 1973”).

Historia konstrukcji

Oficjalne opracowywanie systemu pocisków rakietowych 2K6 „Łuna” rozpoczęto w NII-1 MOP (potem GKOT) pod kierunkiem N. P. Mazurowa w 1956 roku, przy czym pierwsze prace teoretyczne wykonano już w 1953 roku. „Łuna” została opracowana, ba­zując na doświadczeniach zgroma­dzonych przy projektowaniu oraz próbach systemu 2K1 „Mars”. System był przeznaczony do rażenia siły żywej i techniki przeciwnika taktycznymi ładunkami jądrowymi oraz głowicami kon­wencjonalnymi. Początkowo planowano wykorzystać w specjalnej części bojowej ładunek jądrowy analogiczny do opracowanego dla systemów artyleryjskich (małogabarytowy ładunek RDS-41). Pozwalało to na wykonanie części głowicowej pocisku pocisków rakietowych „Łuna” o tym samym kalibrze co część napędowa przy mniejszych charakterystykach masowych. W efekcie dawało to przyrost zasięgu do ok. 50 km. Pocisk otrzymał oznaczenie 3R5. Ze względu na duże koszty takiej głowicy z zamiaru zrezygnowano. Za cenę obniżenia maksy­malnego zasięgu, zwiększono średnicę części bojowej, przy tej samej mocy ładunku.

Pocisk rakietowy „Łuna” opracowywano od tego momentu w dwóch wariantach: z kon­wencjonalną oraz .specjalny częścią bojową. pocisków rakietowych 3R9 z konwencjonalną, kalibrową częścią bojowa 3N15 o masie 358 kg – 360 kg o działaniu odłamkowe-burzącym miała za­sięg od 12 000 m do 44 500 – 45 000 m, natomiast pocisków rakietowych 3R10 ze specjalni) częścią bojową 3N14, nadkalibrową i masie 500 – 503 kg, uzyskiwała mniejszy zasięg: 10 000 m – 32 500 m. Opracowano również pocisk rakietowy 3R111 dla strzelań ćwiczebnych o charakterystykach masowo-gabarytowych odpowiadających rakiecie 3R10 oraz Pocisk pocisków rakietowychowy z chemiczną częścią bojową (prawdopodobnie oznaczoną 3R8). pocisku pocisków rakietowych 3R9 i 3R10 wykorzystywały silnik 3C6, opracowany wspólnie przez NII-1 oraz NII-125.

Samobieżny system startowy S-125 („Pion”) powstał w CNII-58 pod kierownictwem W. Grabina. Składał się z samobieżnej wyrzutni S-123A oraz samobieżnego pojazdu transportowo-załadowczego S-124A dla dwóch pocisków rakietowych. Prototypowe pojazdy zostały skompletowane w 1958 roku. Później prace nad pojazdem transportowo-załadowczym zostały przerwane. W 1959 roku, po dopracowaniu konstrukcji, wyrzutnię S-123A skierowano do produkcji seryjnej w Fabryce Nr. 221 Barrikady w Wołgogradzie pod oznaczeniem wojskowym 2P16. System pocisków rakietowych „Łuna” otrzymał nowy zestaw transportowy opracowany w OKB-221 przeznaczony do przewozu 1 lub 2 pocisków rakietowych 3R9 lub 3R10. Składał się z pojazdu transportowego z ciągnikiem siodłowym ZIŁ-157KW oraz naczepy 2U663. Do przeładunku pocisków używany był dźwig K-51 (9T31M) lub AK-5G.

W biurze konstrukcyjnym KB-3 Leningradzkich Zakładów Kirowskich, pod kierunkiem Żozefa Kotina opracowano eksperymentalne samobieżne wyrzutnie gąsienicowe dla „Łuny”: Obiekt 806 – na bazie transportera BTR-50P z jedną pocisków rakietowych oraz Obiekt 807 na podwoziu ISU-152K (zmodernizowane podwozie od ciężkiego 152 mm działa samobieżnego ISU-152) z trzema pociskami rakietowymi. Opracowano również transporter pocisków rakietowych Obiekt 808 z dźwigiem dla przeładunku pocisków na wyrzutnie. Konstrukcje te pozostały jedynie w stadium projektów, makiet lub egzemplarzy doświadczalnych.

W 1959 roku w OKB-221 Fabryki Barrikady, pod kierownictwem G. Siergiejewa, rozpoczęto prace nad wyrzutnią z podwoziem kołowym. Planowano wykorzystanie nowych podwozi kołowych o zwiększonych zdolnościach pokonywania terenu. W krótkim czasie opracowano kilka wariantów takich wyrzutni: Br-226-I na bazie podwozia samochodu ciężarowego JAZ-214 (późniejszy KrAZ-214); Br-226-II na bazie podwozia ZIŁ-135 oraz Br-226-III na podwoziu ZIŁ-135E. Zrealizowano tylko jeden wariant- Br-226-II, który otrzymał oznaczenie wojskowe 2P21. Po przeprowadzeniu prób dwóch prototypów (m.in. wykonano z nich 23 starty pocisków rakietowych), dalsze prace zostały przerwane w 1963 roku W 1960 roku w OKB-221 zbudowano wyrzutnię Br-230 (2P13). Była to lekka konstrukcja na jednoosiowej półprzyczepie, holowana przez ciągnik siodłowy. Przeprowadzone próby wykazały niską wytrzymałość, dlatego prace nad nią zostały wstrzymane.

2K6 “Łuna”

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Skarżysko-Kamienna, Muzeum im. Orła Białego

Pierwszy start pocisku pocisków rakietowych „Łuna” został przeprowadzony na GCP-4 (poligon Kapustni Jar) w kwietniu 1959 roku. Próby pocisków rakietowych 3R10 prowadzono od października 1959 roku do kwietnia 1960 roku. Badania jezdne podwozia realizowano w Bronnicach i Kubince pod Moskwą. W poligonie Kapustni Jar odpalono w ramach prób zakładowych ok. 20 pocisków rakietowych, w ramach prób państwowych dalsze 73 na Rżewce.

Po zakończeniu prób, taktyczny system pocisków rakietowych „Łuna” w zestawie :wyrzutnia 2P16 z pociskiem rakietowym 3R9 przyjęto do uzbrojenia w dniu 06. 08. 1961 roku. W Stoczni Nr. 45 w Tiumeniu zmodyfikowano naczepę 2U663. Pierwsze 33 egzemplarze naczep wyprodukowano w Fabryce Barrikady, dalsze powstały w Stoczni w Tiumeniu. W 1961 roku rozpoczęto w Fabryce Nr. 75 w Kiemierowie produkcję seryjną pocisków rakietowych.

Pociski i wyrzutnie 2P16 zaprezentowano publicznie w trakcie defilady na Placu Czerwonym w Moskwie 01. 05. 1960 roku. System „Łuna” otrzymał w NATO oznaczenie kodowe FROG z wyróżnikiem cyfrowym w zależności od typu przenoszonej pocisku pocisków rakietowych (FROG-3, FROG-4 i FROG-5).

W 1962 roku system „Łuna” przeszedł chrzest bojowy. W ramach, związanej z . rozmieszczeniem na Kubie sowieckiej bro­ni ofensywnej Operacji „Anadyr” znalazł się na Kubie. Operacja „Anadyr” stała się przy­czyną Kryzysu Kubańskiego w trakcie które­go świat stanął na krawędzi wojny jądrowej. W trakcie operacji na wyspę, oprócz pocisków rakietowych średniego zasięgu R-12 i R-14, przerzucono również m.in. 6 wyrzutni 2P16 „Łuna” oraz 12 pocisków rakietowych 3R10 z ładunkami jądrowymi.

W latach 1961-1962, w celu spraw­dzenia niezawodności i efektywności broni pocisków rakietowych, z głowicami przenoszonymi broń jądrową, znajdującej się w wyposażeniu Armii Radzieckiej, nakazano prze­prowadzenie kontrolnych startów pocisków rakietowych z re­alnym wybuchem głowic jądrowych, w tym m.in. pocisków rakietowych 2K6 „Łuna”.

Głowica jądrowa pocisku rakietowego typu 3R10 została ­przyjęta do uzbrojenie dopiero w l964 roku W okresie eksploatacji systemu w pododdzia­łach Wojsk Lądowych dla zestawów taktycznych 2K6 „Łuna”, opracowano trzy modyfikacje ładunków jądrowych.

W latach 1959-1964 w Fabryce Barrikady w Wołgogradzie wyprodukowano 432 wyrzutnie typu 2P16, z których ok. 200 przejęła Armia Radziecka. Na jej uzbrojeniu system znajdował się do 1991 roku. W skład etatowego Dywizjon Artyleriiu pocisków rakietowych 2K6 „Łuna” wchodziły: trzy wyrzutnie 2P16, trzy zestawy transportowe z naczepami 2U663, trzy pojazdy topodowiązania TNG (na samochodach osobowo – terenowych GAZ-69), dwa dźwigi samocho­dowe 9T31M (K-51) oraz inna technika, łącznie ponad 40 pojazdów. Przy przemarszach na większe odległości wyrzutnie 2PI6 przewożono na niskopodwoziowych naczepach holowanych przez ciężkie ciągniki siodłowe MAZ-535W.

Od początku lat 60.-tych. systemy 2K6 „Łuna” z pocisków rakietowych typu 3R9 i 3R10 były eksportowane do państw Układu Warszawskie­go, a w zmody­fikowanym wariancie również (tylko z pociskami rakietowymi typu 3R9), do innych państw sprzymierzonych. Na początku lat 2000.-nych znajdowały się na uzbrojeniu niektórych państw np. Korei Północnej.

W Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej

Dążenie do autonomii, samodzielności i zwiększenia efektywności Ludowego Wojska Polskiego doprowadziło do powstania planów wprowadzania do sił wojsk lądowych taktycznych zestawów rakietowych. W 1961 roku utworzono pierwszy oddział pocisków rakietowych operacyjno-taktycznych: 32. Łużycką Brygadę Artylerii w Orzyszu uzbrojoną w sprzęt zestawu typu 9K51 z pociskami rakietowymi typu 8K11M (R-170, Scud A).

Polska posiadała osiem dwubateryjnych Dywizjonów Artylerii uzbrojonych w wyrzutnie typu 2P16, wchodzących w skład dywizji pancernych i zmechanizowanych oraz 7 Dywizji Desantowej. Od końca lat 60.-tych wraz z wprowadzeniem nowego sprzętu i wzmocnieniem większości Dywizjon Artylerii do trzech wyrzutni, w systemy 2P16 uzbrojone pozostały trzy Dywizjon Artylerii trzybateryjne i trzy dwubateryjne. Stacjonowały one między innymi w Giżycku i Choszcznie oraz bateria szkolna stacjonowała w Orzyszu.

W 1963 roku (według innych danych w 1961 roku) powstały również pierwsze Dywizjon Artylerii pocisków rakietowych taktycznych: 22. Dywizjon Artylerii w Szczecinie i 24. Dywizjon Artylerii w Sulechowie (w celu zachowania w tajemnicy charakteru jednostek nie zmieniono ich wcześniejszych nazw). Do czasu zakończenia szkolenia jednostki zostały bezpośrednio podporządkowane dowódcom Pomorskiego i Śląskiego Okręgu Wojskowego. Później 22. Dywizjon Artylerii wszedł w skład 12. Dywizji Zmechanizowanej, natomiast 24. Dywizjon Artylerii: 5. Saskiej Dywizji Pancernej, a następnie przeniesiony został do 4. Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej. W 1963 roku powstał również 10. Dywizjon Artylerii w Żarach dla 11. Dywizji Pancernej (przeformowana następnie w 11. Dywizję Zmechanizowaną). Dywizjon Artylerii pocisków rakietowych taktycznych operował w składzie dywizji.

WPT „Łuna” to ciekawy przykład wtórnego wykorzystania w jednostce wojskowej wycofywanego ze służby pojazdu. Początkowo prezentowane tu podwozie było bowiem nośnikiem wyrzutni rakiet klasy ziemia-ziemia 2P16 „Łuna”. Wóz doraźnie przebudowano najprawdopodobniej w jednostkowych zakładach remontowych. Dziś to jedyny w kraju pojazd tego typu.

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Drzonów, Lubuskie Muzeum Wojskowe

Formowanie nowych związków taktycznych i oddziałów wojsk taktycznych pocisków rakietowych trwało aż do 1968 roku. W latach 1964-1965 (według innych danych w latach 1963-1965) zostały utworzone:

  • 41. Dywizjon Artylerii w Gdańsku (dla 7. Dywizji Desantowej).

  • 4. Dywizjon Artylerii w Malborku (dla 16. Kaszubskiej Dywizji Pancernej).

  • 7. Dywizjon Artylerii w Budowie (dla 20. Warszawskiej Dywizji Pancernej).

  • 8. Dywizjon Artylerii w Tarnowskich Górach (dla 10. Sudeckiej Dywizji Pancernej).

  • 1. Dywizjon Artylerii w Trzebiatowie (8. Dywizja Zmechanizowana).

W 1966 roku powstał kolejny Dywizjon Artylerii pocisków rakietowych taktycznych: 2. Dywizjon Artylerii w Koźlu (2. Dywizja Zmechanizowana), a w roku następnym 18. Dywizjon Artylerii w Kostrzynie (5. Saska Dywizja Pancerna), 19. Dywizjon Artylerii w Morągu (15. Dywizja Zmechanizowana) oraz 5. Dywizjon Artylerii (1. Dywizja Zmechanizowana) w Giżycku. W kolejnym roku rozpoczęły działalność: 42. Dywizjon Artylerii w Choszcznie (3. Dywizja Zmechanizowana) i 44. Dywizjon Artylerii w Toruniu (9. Dywizja Zmechanizowana). Łącznie sformowano 14. Dywizjon Artylerii pocisków rakietowych taktycznych.

Dywizjon Artyleryjskich Pocisków Rakietowych tworzone na szczeblu taktycznym początkowo wyposażone były w sprzęt zestawów taktycznych pocisków rakietowych 2K6 „Łuna”: dwie wyrzutnie 2P16 z pociskami rakietowymi typu 3R9 i 3R10. W 1968 roku rozpoczęło się przezbrajanie ich na zestaw 9K52 „Łuna-M” (R-70), z wyrzutnią 9P113 i pociskami rakietowymi typu 9M21. Stary zestaw sprzętu czasowo zachowano w Dywizjonie Artylerii Rakietowej 7. Dywizji Desantowej oraz dywizjach należących do Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Dopiero w 1981 roku wszystkie Dywizjon Artylerii pocisków rakietowych taktycznych wyposażone były w zestaw taktyczny 9K52 „Łuna-M”.

Ćwiczenia Dywizjon Artylerii Pocisków Rakietowych (taktycznych) połączone ze startami pocisków rakietowych organizowane były na wszystkich większych poligonach: drawskim, żagańskim, orzyskim, a także na poligonie Nowa Dęba i Wicko Morskie. Start pierwszej w Wojsku Polskim pocisku pocisków rakietowych taktycznej 3R9 przeprowadziła 1. bateria startowa 22. Dywizjon Artylerii Pocisków Rakietowych taktycznych w dniu 29. 09. 1963 roku na poligonie Drawsko Pomorskie. Jako ostatnie pocisków rakietowych typu 3R9 (z uwagi na brak pewności poprawnej pracy nosicieli, zainstalowane były atrapy głowic) wystrzeliły w uderzeniu grupowym jesienią 1980 roku na poliginie Nowa Dęba, gdzie strzelały baterie 5. i 42. Dywizjonów Artylerii.

Konstrukcja zestawu

Wyrzutnia została umieszczona na podwoziu czołgu pływającego PT-76. Podwozie posiadało zasadnicze elementy występujące w tym czołgu takie jak: silnik i opancerzenie. W układzie jezdnym dodano dwa koła podtrzymujące gąsienice. Pojazd w wyniku zwiększonej masy oraz przesunięcia środka ciężkości utracił możliwość pływania, w związku z tym nie były w nim montowane pędniki wodne. Druga przednia para kół jezdnych była wyposażona w podnośniki hydrauliczne. Z tyłu podwozia były zamontowane dwa ręczne podnośniki śrubowe, które pozwalały unieść, wypoziomować i ustabilizować wyrzutnię na stanowisku ogniowym.

Zapewnianie dokładności odpowiadają­cej CEP=500 m, przy zadanym zasięgu stosowano: w stożku przejściowym pomiędzy dwiema komorami silnika głównego umieszczono specjalny si­nik pocisków rakietowych o małym czasie pracy z dwu­nastoma dyszami skierowanymi prostopad­le do osi wzdłużnej, którego zadaniem było nadanie rakiecie ruchu obrotowego. W celu uwzględnienia w da­nych wyjściowych do strzelania poprawek na temperaturę ładunku prochowego silni­ka oraz warunki atmosferyczne panujące na różnych wysokościach, pomiędzy laskami prochowymi silnika umieszczono czujnik termiczny podający aktualną temperaturę ładunku oraz zastosowano wstępne sondowanie atmosfery przy użyciu sond balonowych i systemów radiotechnicznych.

Pocisk rakietowy 3R9

Autor – zdjęcia: Dawid Kalka

Warszawa, Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej

Na podwoziu zamontowano jednoszynową, stalową prowadnicę. Wzdłuż prowadnicy było wyżłobienie w kształcie odwróconej litery „T’ w którym przesuwał się czop pocisku pocisków rakietowych. W tylnej jej części znajdował się rygiel blokujący czop pocisku pocisków rakietowych w pozycji do załadunku, marszowej lub startowej. Po bokach prowadnicy były przymocowane wsporniki zapewniające stabilność pocisku pocisków rakietowych w czasie przewożenia i podczas startu. Z tyłu, po lewej stronie znajdowało się stanowisko pierwszego celowniczego, który odpowiadał za ustawienie prowadnicy z pociskami rakietowymi w poziomie. Po prawej stronie było stanowisko drugiego celowniczego, który odpowiadał za ustawienie prowadnicy z pociskami rakietowymi w pionie. Prowadnica była podnoszona, w pionie, w zakresie od 0 do 60 stopni. W poziomie była regulowana w zakresie +/- 5 stopni. Prowadnica była unoszona układem hydraulicznym za pomocą pompy napędzanej elektrycznie lub ręcznie. W połowie długości prowadnicy, w podwoziu umieszczono sprężynowy siłownik, który wspomagał jej podnoszenie w początkowej fazie. W przedniej części prowadnicy był zamontowany hydrauliczny tłumik drgań występujących w czasie startu pocisku pocisków rakietowych. Z przodu nadwozia był zamontowany wspornik, na którym spoczywała prowadnica w czasie jazdy.

Istniała możliwość odpalania pocisków rakietowych zarówno z wnętrza pojazdu, jak i ze stanowiska zewnętrznego. Do startu ze stanowiska zewnętrznego był używany wielożyłowy kabel elektryczny nawinięty na bębnie zamontowanym z prawej, górnej strony nadwozia. Po lewej górnej stronie nadwozia był zamontowany spalinowy agregat prądotwórczy służący do zasilania ogrzewania głowicy pocisku pocisków rakietowych 3R10 w czasie postoju lub ładowania akumulatorów.

Z wyrzutni wystrzeliwane były jednostopniowe pociski 3R9 z głowicą odłamkowo-burzącą o masie 358 kg i donośności od 12 000 m do 44 600 m oraz pociski rakietowe typu 3R10 z głowicą jądrową o mocy 10 kT i donośności od 10 000 m do 32 200 m.

Silnik rakietowy typu 3C6: posiadał dwie komory spalania z ładunkami paliwa stałego prochu nitroglicerynowego NMF-3K o łącznej masie 840 kg oraz dwa bloki dysz. Główny silnik pocisku pracował ok. 4,3 sekund i na aktywnym odcinku toru lotu (ok. 2000 m) nadawał rakiecie prędkość maksymalną 767 m/s.

Dane techniczne taktycznego pocisku rakietowego typu 3R9

  • Rodzaj przenoszonej głowicy – konwencjonalna: typu odłamkowo-burząca

  • Długość całkowita pocisku rakietowego – 9100 mm

  • Średnica korpusu stosowanego silnika rakietowego – 415 mm

  • Średnica korpusu części bojowej – 415 mm

  • Masa startowa pocisku rakietowego – 2160 kg

  • Masa części bojowej – 358 kg

  • Odległość strzelania pocisku rakietowego – od 10 000 m do 32 000 m

Dane techniczne taktycznego pocisku rakietowego typu 3R10

  • Rodzaj stosowanej głowicy bojowej – ładunek jądrowy (atomowy) o mocy 3 kT, 10 kT lub 20 kT

  • Długość całkowita pocisku rakietowego – 10 600 mm

  • Średnica korpusu stosowanego silnika rakietowego – 415 mm

  • Średnica korpusu części bojowej – 540 mm

  • Masa startowa pocisku rakietowego – 2290 kg

  • Masa części bojowej – 503 kg

  • Odległość strzelania pocisku rakietowego – od 12 000 m do 45 000 m

Obsługa wyrzutni składała się z 6 żołnierzy. W jej skład wchodzili

  • Dowódca wyrzutni – którym był z reguły oficer – dowodził obsługą.

  • Zastępca dowódcy – dowódca drużyny – zastępował dowódcę lub nieobecnego członka obsługi.

  • Mechanik-elektryk przygotowywał wyrzutnię i Pocisk pocisków rakietowychowy do startu.

  • Pierwszy celowniczy – ustawiał prowadnicę wyrzutni, w poziomie, w zakresie +/- 5 stopni.

  • Drugi celowniczy – ustawiał prowadnicę wyrzutni w pionie w zakresie do 60 stopni.

  • Mechanik kierowca – kierował oraz dbał o stan techniczny pojazdu.

  • Do dalekich przejazdów wyrzutnię umieszczano na platformie wieloosiowej ciągniętej przez ciężarówkę KrAZ. Była też przystosowana do transportu samolotami An-22.

Umiejscowienie w strukturach wojskowych Wojska Polskiego – wyrzutnia z obsługą wchodziła w skład baterii pocisków rakietowych taktycznych. W skład baterii wchodziła ponadto:

  • Drużyna rachmistrzy, których zadaniem było obliczanie parametrów startu i lotu pocisku pocisków rakietowych.

  • Drużyna meteorologów, której zadaniem było ustalenie warunków meteorologicznych.

  • Drużyna topograficzna, której zadaniem było ustalenie miejsca oraz kierunku ustawienia wyrzutni w terenie.

Wyrzutnia 2P16 wraz z taktycznymi pociskami rakietowymi typu 3R9 i 3R10 wchodziła w skład zestawu pocisków rakietowych 2K6. W skład zestawu wchodziły ponadto:

  • samochód transportowy 2U663

  • samochód-magazyn 2U662

  • dźwig samochodowy K-51 (były też stosowane inne rodzaje dźwigów).

Bateria pocisków rakietowych taktycznych wchodziła w skład Dywizjon Artylerii Pocisków Rakietowych (Taktycznych). Dywizjon Artylerii składał się początkowo z dwóch, następnie trzech baterii pocisków rakietowych taktycznych oraz kompanii zaopatrzenia i dowodzenia.

Bibliografia

  1. http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/2461/126/2K6-luna2
  2. https://www.valka.cz/SOV-2K6-Luna-FROG-3-FROG-5-t669
  3. https://pl.wikipedia.org/wiki/2K6_%C5%81una